W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 01.12.2022
MNÓSTWO rzecz. n
Warianty fonetyczne: MNÓSTWO, MNOŻSTWO
Słowniki:
SStp (mnóstwo, mnożstwo), SXVI (mnostwo), Kn (mnostwo), T (mnostwo), L (mnóstwo; XVI-XVIII), SWil (mnóstwo, mnóztwo), SW (mnóstwo, mnożstwo), SJP (mnóstwo) notują
Formy: lp M. mnóstwo; D. mnóstwa; C. mnóstwu // mnożstwu; B. mnóstwo; N. mnóstwem; Ms. mnóstwie; ~ lm M. mnóstwa; D. mnóstw
Znaczenia:
1. »wielka liczba lub wielka ilość czego«: Mnostwo śliczne z obu stron Krewnych znákomitych/ W orszaku rod iák roy pszcżoł/ śle moc cżci obfitych. JurkMuz A3. [...] padniesz iák wielozołn zgniły Gdy go wicher burżliwy/ bądź piorun wywraca/ On leci z strásznym grzmotem/ á sobą przytłaca Mnostwo drzewá leśnego [...]. JurkLech A4v. Niewolą swą wolnością zágłádzicie wszędzie/ Bogactw mnostwo przepyszne/ y Państw wam przybędzie. JurkWan D2. Pereł rozlicznych w morzu mnóztwo powiedają: Masz-li rozum, na brzegu stój, gdy ich szukają. SaadiOtwSGul 41. Mnostwo vide Wiélkość 1. Kn 420. [...] nieprzyjaciel rozgromiwszy świeżo z wielkim i nieukojonym żalem naszym ukrainne wojsko, co dzień większe z mnóstwa chłopskiego i ord wszytkich tatarskich na wykorzenienie wiary chrześcijańskiej i wytracenie krwie ślacheckiej przysposabia siły [...]. AktaKrak II/2 442. A ieżeliby nie sposobnemi potym pokazáli się [pułownik i pułkowniczy], wolno ich záraz Hetmánowi odmienić, bo ná dobrey stárszynie, woyná záwisłá bárziey, á niżeli ná mnostwie woyska. FredKon 20. [...] kiedy wyciągną tego [ryb] okrutne mnostwo to ktore się mnie naypięknieysze widzą y naylepsze są złe [...]. PasPam 65. Legło tedy owo mnostwo Ludzi ktorzy się mieli za zwycięzcow we czwartek [...]. PasPam 266. W ostatku, kto chce moje zrozumieć boleści, dla mnóstw w mym ciele chorób nie dojdzie tej wieści. HugLacPrag 36. Te iednak łaski są w tym mieyscu przygodne, gdzie się mnostwu szkodliwszemu ognáć nie może, szczurkow łaská w kázdym domu y mieyscu do szczętu wytráci y wygubi. HaurEk 37. Pierwsza stolica turska Adryjanopole, Tu w Europie dawniejsza niżeli w Sambole Z dopuszczenia Bożego, i kto świętej może Z kresu ruszyć woli twej niepojęty Boże! Dlaczego, O królestwa!, gdy Bóg wojennego, Daje pana mądrego i w bitwach dzielnego, Już się mocno trzymacie wszyscy pana tego I do Boga wzdychacie za długi wiek jego W tym sąsiedztwie osady długo się trzymali Trajanowe, zbijając Tatarów, a dali Już wytrzymać nie mogli mnożstwu szalonemu Ustawicznie dzień od dnia przybywającemu, Szarańczej tej niezmiernej, w góry ustąpili, Pustynią swe kochane miejsca zostawili. CosHistCzam 283. Takiego mnostwá ludzi, iest Mátką wielka w Egypcie żyzność, á żyzności Oycem NILUS Rzeka [...]. ChmielAteny II 641. O zeszpecenie twarzy bać się nietrzeba, ieżeli chorego od zbytniey gorącości y nakrywania mnostwem pościeli zachowasz. BeimJelMed 73. Mnogość. Mnostwo. Vielheit, Ménge. grand nombre; multitude. § wielkie mnostwo żołnierzy. T III 850.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: wielkie mnóstwo (sz. zm.): Świádczy o świątobliwości wnętrney zachodniego Kościołá/ wielkie mnostwo Zakonnikow pobożnych rozmáitych Reguł. MorochPar 100. Zeszło się tedy ludzi mnostwo wielkie/ ták z Aegyptu/ iáko y z inszych okolicznych krolestw. PetrSEk 43.
2. »rzesza ludzi«: [...] oto mąż szátámi Lniánymi przyodziany/ chodzi nád wodámi/ Ciáło ma iák Chryzolit/ á głos iego mowy Ják głos mnostwá przenika wszytkich wiernych głowy. JurkPieś A4v. Y rozchodziłá się tym więcey powieść o nim [o Jezusie]: y schodziły się mnóstwá wielkie áby go słucháły/ y uzdrowieni byli od niego/ od niemocy swojich. BG Łk 5, 15. Y milcżáło wszystko ono mnostwo/ á słucháli Bárnábaszá y Páwłá; ktorzy opowiádáli/ jáko wielkie známioná y cudá cżynił Bog przez nie miedzy Pogány. BG Dz 15, 12.
3.mat. »liczba, która jest dzielona«: Trzebá wiedzieć/ iż tylko dwie rydze należą do tego sposobu [dzielenia]/ pierwsza zwierzchnia ma bydź záwsze większa niż spodnia y zowie się wierzchna Rygá Mnostwo, druga spodnia zowie się Dzielnik [...]. GorAryt 32.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: RB