Słownik XVII wieku

Słowniki:
T, L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: bezok. palić się; ~ cz. ter. lp 1. os. palę się; 2. os. palisz się; 3. os. pali się; lm 3. os. palą się; ~ cz. prze. lp m 3. os. palił się; n 3. os. paleło się; lm mos 3. os. palili się

Znaczenia:

1. »ulegać działaniu ognia, gorzeć; mieć tę właściwość«: Palę się/ vide Gorę. Kn 662. Wiatr w ten czas był srogi prosto na gumno, podobieństwo ze się stodoła poczęła palic [...] ab extra. PasPam 257. I tu y owdzie, gdzie wiátry pędziły: Słycháć iako się pozary paliły: Z czego tym gęstsze dymy powstawały. OblJasGór 30. [Ręka] poszła z rapiręm, zatym zárazrazem, Nim się poprawił, ciął go wkrztąn źelázęm; Wtym podle ognia, co się iescze palił Ztego się cięcia Bohatyr obalił. OblJasGór 42. Czemu się pali gorzałka á nie pali woda? W gorzałce wodá się nie pali ále álbo w powietrze się obraca álbo po ogniu zostáie: bo iest cále przeciwna ogniowi, będąc mokrą y zimną, á ogień iest ciepłym y suchym. TylkRoz 99. AZBEST [...] Może ten kámień Symbolizowáć álbo Potęmpiencow ktorzy palą się y ná dalsze servantur męki; álbo cierpiących dla Boga ktorzy Purgantur asflictionibus. ChmielAteny1755 I 550. Palić się. 1) brennen als Feuer, ein Licht. 2) fig. vor Liebe schmachten, brennen. T III 1313.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Mysz [nie śmie] gryźć świece owey ktora się iásno pali. StarKaz 318.

2.przen. »być całkowicie pochłoniętym, oddanym czemu, ulegać silnym emocjom«: W tenże czás y pospolstwo/ ktorego moc beło/ Niepohámowánym się záżárciem paleło Wszyscy pociski miecąc. OvOtwWPrzem 181. A ty czemu zapałów którymi mię psujesz, Abynamniej nie czujesz? Darmo w sobie płomienie zobopólne dusisz? I ty palić się musisz. ZimSRoks 124. Y tyś nie miáłá zá wstyd, miłoscią się pálić, Z tąd chwálić męstwo Iego, iest Twe zdánie chwalić. CorMorszACyd 165. Serce aże drży, radością wzruszone, A jako młotkiem bije w lewą stronę Własny Wulkanus, aż się wnętrze pali; A przecię nikt sie na ten ból nie żali. BorzNaw 197. Ale tym czasęm gdy Lidora daley Duchęm się skruchy swiątobliwym páli, Szwedzi od Szturmow gniewy odwrácaią, Y ciepłe działa z ogniow przechładzaią. OblJasGór 102v. Gniewam się. Znać po cerze, niemasz czego chwalić, Że się męczyć, że się dasz afektowi palić. PotFraszBrück I 419.

3. »spieszyć się, czekać na co z niecierpliwością, nastawiać się konfrontacyjnie«:

Rekcja: do czego, na kogo

ONie niosęć ia woyny źadney tobie/ Co się ták palisz ná mię y ármuiesz/ W przyiáźni ráczey y w dobrym sposobie/ Proszę. TwarSDaf 118. Iuż go niemogło, áni Sámo morze, W tak wielkim iego, hamowáć Vporze, Ani zła droga, w ktorą co raz dáli Idąc: iáko Mars, do boiu się pali: Prze Bog ná zdrowie Swoie pámiętaycie I, Fortun wniwec obracác niedaycie. OblJasGór 7v.