Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: bezok. słuchać; ~ cz. ter. lp 1. os. słucham; 3. os. słucha; lm 3. os. słuchają; ~ cz. prze. lp m 1. os. słuchałem; 3. os. słuchał; lm mos 1. os. słuchaliśmy; 3. os. słuchali; ~ tr. rozk. lm 2. os. słuchajcie; ~ im. wsp. słuchając; ~ nieos. cz. prze. słuchano

Znaczenia:

1. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiTrzeba było w tak wielką Uroczystość Mszey Swiętey słuchać. PasPam 61. Cos my mieli trafic na Jutrznią tosmy y Mszey niesłuchali przed Niesporęm przyiechawszy. PasPam 67. Insza to słuchaiąc wdzięczney melodyiey uczyć się Baletow [...] A insza słuchać klangoru Marsowey kapele. PasPam 138v. A iam tez iuz umyslnie przymawiał com komu mogł wymyslić bo w Niewinność Swoię ufał [...] A oni to in malam partem obracali [...] Przyszedł tedy na to X Uieyski Biskup kiiowski ktory był wyszedł w mowę ieszcze Woiewody Trockiego do Pokoiu do krolestwa za portyrą tey translacyiey Słuchaiących. PasPam 141. Te y tym podobne rzeczy proponuie ia milczę słucham y gniewnomi y Smieię się. PasPam 144. Pytam co to takiego spiewa? Ze go tak z pilnoscią Słuchaią. PasPam 262. Zołnierze zas nieborzęnta usychali słuchaiąc koronnych Rellacyią im czyniących. PasPam 276.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ nie chcieć słuchać czegoś »nie zwracać uwagi, nie zważać na coś«: Byli y tacy osobliwie z Białych głow co wołali z Bawicielu nasz. Zatulał uszy czapką niechcąc owego słuchać podchlebstwa. PasPam 100. ◆ nie słuchać czegoś »nie zwracać uwagi, nie zważać na coś«: Kiedy negabat tylo dac broniąc się [...] tak wiela Summy niemiałęm y miec nie mogę Niesłuchano tego Kazano Pana Pisarza w Kaydankach do wału do takow [...] akkomodowac. PasPam 100v. ◆ słuchać spowiedzi »spowiadać«: Idąc tedy kazdy swoie odprawował Nabozęnstwo spiewanie, Godzinki, kapellani na koniach iadąc Słuchali spowiedzi. PasPam 93v.

2. »być posłusznym komu«: Krol tedy rzekł posyłam ia tam Towarzysza więc ze idzcie pod iego kommendą a Słuchaycie go we wszystkim. PasPam 151. Semenowie tez przyiechali. Przykazuie [wojewoda] im ze by mię słuchali że by się trzezwo chowali a Nierobili Hałassow. PasPam 163. Nie Smierć iego ale on ochotnie zawsze szukał Smierci Słuchaiąc w tym perwazyiey Seneki. PasPam 206. Widział [Straszowski] wszystko, że mię ptastwo słucha, widział że się na gniazdzie da pogłaskać. PasPam 254.

3. »dawać się słyszeć, rozbrzmiewać«: Posłali do Woiewody daiąc znac że słuchac strzelanie. PasPam 112.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ słuchać fermanów: Baśnie rozsiano po Wiedniu o Moskwie, ze Piotr car sam in persona w Krym wpadłszy kilkadziesiąt tysięcy jazdy posłał na Brudziak, czym strwożeni Tatarowie zebrali się na jakiś sejm generalny i postanowili na nim bronić się, ani słuchając fermanów cesarza tureckiego, nie wychodzić do Węgier, chan zaś jeżeliby chciał co robić in contrarium obiecali zrucić go z chaństwa. ZałRelSar 352. ▲ ordynansu słuchać: Po zakończonéj wojnie z Turczynem posługi Paleja tantisper nie potrzebowała rzeczpospolita, a do tego periculosum quid było owego sąsiada chłopa trzymać, który nie tylko ordynansów hetmańskich nigdy słuchać nie chciał, ale téż i dobra różnych panów wokoło Chwastowa leżące do swoich intrat akkomodował, i ledwie co z wielkich panów komu z nich intraty pozwalał brać, a swoim na konsystencye ich obracał Kozakom. OtwFDzieje 15.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ słychać mszy: Słuchał królewic jmć [Władysław IV Waza] mszy u ś. Jędrzeja i tamże w kaplicy podziemnéj widział relikwią zacną krwi Pana Jezusowéj, która z boku Zbawiciela naszego wypłynęła gdy go Longinus rotmistrz włocznią przebił [...]. PacOb 150-151.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kto słucha, nie błądzi. MorszAUtwKuk 341. ● Stáry furman rad słucha/ kiedy kto biczem trzáska. RysProv XV, 2. ● Kunsztarzá ábo błazná rádzi wszyscy słucháią/ lécz go zá przyiaciéla nie máią. KnAd 1304. ● Vszy słucháiąc/ Ięzyk mowiąc/ Ręce do siebie gárnąc/ Serce pożądáiąc/ nigdy się nie násycą. RysProv 81.