Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »łatwo, bez wysiłku«: [...] a zatym wszystko poidzie smarownie y gładko y lekko. OpalKListy 575. Co záś krom prace, y co, przychodzi im lekko, Tráci smák, y iuż mnieyszą cenę, ma dáleko. PotPocz 105. Białogłowá Ciężárná aby lekko porodziłá Przez kilka dni y dáley nim nástapi czás niech używa tego proszku. VadeMed 319.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Lżey ból cierpiemy spolny z drugiemi. KnAd 457.

2. »z niewielką intensywnością lub przy użyciu niewielkiej siły«: Konia kiedy niekiedy lekko przejeżdżano, Chciał pan, żeby na konia wzgląd wszelaki miano. VerdBłażSet 25. Zákonnik ieden ácz lekko ále długo choruiąc/ zchud byłnie pomáłu/ w tey tedy szabosći [!] swoiey sobie pobłażáiąc/ częstokroć leżąc náłożku Completę przebieżał. ZwierPrzykład 302. Abowiem kolera stolcy bárzo lekko wywodzi, tę zwłasczá ktora się nie zbytnie w żołądek y w wątrobę wpoiłá. SyrZiel 341. Igra wiatr letko, z kazdey biega Strony Echo, głos daią Vderzone dzwony. OblJasGór 160. [...] za káżdym pociągiem, bárdzo lekko drzewo przytrzymywáć y sposobniey wyżey chwytáć linę możesz. SolArch 21. Czemu część ciała lekko uderzona czerwienieie? TylkRoz 249. Naprzod w żołądku trawi się iadło, á w ten czás twárdszy bywa sen, potym z strawioney potráwy krew sobie rozdáią członki, á w ten czás lekko śpięmy […]. TylkRoz 290. letko raniony. leicht verwundet, légérement blessé. T III 728.

3. »powoli, ostrożnie«: Z takiej [cisawej] sierści tedy końmi bardzo lekko postępować należy, ostróg w nauce nie używając [...]. DorHipTur 18. Pohamuj bieg, niebogo, żebyś bieżąc marnie Nie ugodziła nóżką na ościste tarnie. Uchodź lekko, za tobą i ja pójdę miernie, Waruj upaść na skałę, abo ostre ciernie. ZimSRoks 14-15. Czemu powoli wodę piiąc prędzey vgasi pragnienie? Gdy razem w gárdło wleie záraz zpáda do żołądká nie námoczywszy gardłá: á gdy powoli przez gardło się leie zlekká námacza, y suchość czyniącą prágnienie gubi ale nie záwsze pragnienie z gardłá pochozi [!], dlá tego y pić lekko nie záwsze pomágá. TylkRoz 232. Dla tego, áby wszytkich tych niebeśpieczeństw uchroniły się wszytkie białogłowy ciężárne, dobra rzecz iest, áby białeygłowy strzeżono, áby lekko się ruszáłá [...] y wszytko według áppetytu miáłá. AlbSekr 204. Lekko, lekko, Pánie moy, nie chwytáiąc się ták z prętká, wáruy się Wmść spárzyć. AndPiekBoh 49.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Lekko z ptaki byś ich nie spłoszył. RysProv 46.

4. »nierozważnie«: Lékko tr. lékcé/ niépoważnié. Płocho. Verniliter [...] Scurriliter serio tempore ludere [...] Leuiter fundata fides [...] Leuiter curare [...]. Kn 356. Ták lekce puścisz ludzkie ięzyki w odłogę? Gdy się dowiedzą, że cię dawny ogień piecze, Czegoż zázdrość nie zmyśli? kłamstwo nie wyrzecze? CorMorszACyd 155. Na Klimka Caputę nic się więcej nie znajduje tylko to, że bywszy przysiężnym człowiekiem nie poczyna sobie przystojnie i statecznie, mianowicie w karczmie między ludźmi lekko i płocho postępuje sobie, w czym i urzędowi całemu sromotę czyni. KsJaz 44. Kochamy się w wolności, y słusznie; iest to dar naydroższy, dany człowiekowi od Boga, Uważmy iakiego szacunku godna, żeby nią lekko nie szafowáć [...]. LeszczStGłos 5. Lekce, adv. leichtsinnig, unbesonnen. légérement, à la légére, inconsidérément. T III 727. Lekko, letko, adv. [...] 2) leichtsinnig, flatrig. [...] légérement, à la légére, sans beaucoup de considération. [...] letko w tey poważney rzeczy postępuie [...]. T III 728.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Przyiaciélá sobie szanuy/ á z niego lékcé nié żártuy. KnAd 962.

5. »w małym stopniu«: Amázys krol Egiptski/ iż nie poszedł z domu zacnego/ lekce był szánowány od poddánych swoich [...]. BirkNiedz 80. Wzdyc to Krol dar iest Bozy y namiestnik iego iest pomazaniec na coz go tak lekko nosiemy a ze rzeke prawie pomiatamy. OpalKSat 54.

6. »o sposobie ubierania lub uzbrojenia: bez zbytniego obciążenia«: [...] lud konny iest tám [w Anglii] dwoiáki: ábowiem iedni vbieráią się we zbroię do potrzeby/ á ci po więtszey części są szláchtá; á drudzy lekko wsiádáią [...]. BotŁęczRel III 27. Niektorzy tákże przednieyszy Pánowie/ Ták iáko pieszy lekko się vbráli. TasKochGoff 281. [...] lékko vbrány [...] leuiter armatus vel instructus [...]. Kn 356. Nie gań mi lata, nie łaj ciepłej chwili, W którą nie, jako Adam z Ewą żyli, Nago się nosim, atoli pieszczone Dziewczęta lekko chodzą ustrojone [...]. MorszAUtwKuk 177. Śmiałeś się przedtym bogaczu z gorącá, misterną nágością odziany, i ták się lekko ubrawszy, iákobyś się nie ubrał [...]. MłodzKaz II, 251. Lekko, letko, adv. 1) leicht, unbeschwert. [...] légérement, à la légére, sans grand fardeau. [...] § letko się nosi; letko ubrany, uzbroiony [...]. T III 728.

7. »o podróżowaniu: bez zbędnych rzeczy, z niewielką liczbą ludzi«: [Krolewicz] sam lekko w sankach iednym koniem biezy do Warszawy chcąc być na kąkluzyą Seymu zostawiwszy wszystkich swoich pozad a kozakow 50 za nim. MasDiar 140. Lekko iedzie, to iest iedną karetą, a zkilką konnych. OpalKListy 557. Wybrałem się tedy, moja duszo złota, bardzo lekko, samosiódm albo -ósm prawie, bo inaczej w tak krótkim czasie to być nie mogło. SobJListy 103. Przeciwko ktoremu gdy się nasi Woiewodowie ruszyli letko bez wozow, tym czasem Ciurowie zbutowawwszy się własnych Panow wozy porąbowali [...]. HistBun 18v. Niech się lekko wybierze [Uryasz], zostawi tłomoki [...]. DrużZbiór 94.

8. »o liczeniu: określając liczbę czegoś w przybliżeniu, z podaniem dolnej granicy«: Zgorzały Gumna [...] y mąm przez to szkody Lekko rachuiąc na Dwadziescia Tysięcy złotych PasPam 257.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ lekko kłaść (sz. zm.): Mynicarz tám rad da zá Ortow Polskich ná przykład 57. Czerwonych złotych 6. zá ktore w Polszcze wźiąć może Ortow 62. tylko bez groszy 2. Co uczyni Taler bez groszy 12. A może zyskáć y więcey. Bo się to tu lekko kłádzie. GrodDysk Giiij. [...] u mnie samego iest koni ze wszystkim 300 a u Imc Pana Wdy kładę lekko koni 400 [...]. CzartListy 5-6.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ lekce (sobie) ważyć, lekko (sobie) ważyć (sz. zm.): A tej rymopisowej nie waż lekce wrożki, Podczas też nam objawia Bóg umysł swój boski. GrochWiersze 316. Białagłowá iesteś/ y nápominánia moie lekce sobie ważysz/ á rycerzem/ przez karánie srogie nád tobą/ bydź niechcę/ y żebyś od karánia rąk moich leżeć miáłá/ nie prágnę. SpInZąbMłot 362. [...] ustawy nasze lekce sobie wazemy [...]. KodKon 26. Lékko tr. lékcé/ niépoważnié. Płocho. Verniliter [...] Scurriliter serio tempore ludere [...] Leuiter fundata fides [...] Leuiter curare [...] lékcé sobié ważyć [...]. Kn 356. Pospolita to Turkom, wszytkich lekko ważyć, sámi się máiąc za Pány świáta wszytkiego. TwarSLeg 93. [Przeor] odszedł vpomniawszy/ áby w miłośći Siostr nie lekce sobie ważyłá/ ktore iey vsługowáć y zá nię się modlić chćiáły. OkolNiebo 57. [...] nigdy mu [synowi] nie odpuszczay gdy co záwini; bo ćie sobie lekce ważyć bedzie/ y nápomnienia twego nieusłuchnie. StarKaz 498. Lekce bo nas wazyli, widząc ze działka y iednego niemamy. Piechoty tylko ieden Regiment a Piasoczynskiego cztery Szwadrony y Semenow trzysta ale badzo dobrych. PasPam 58v. Mądrzy powiedaią że kto Ma wolne Sumnienie ten wszelakie kalumniie y Ludzkie fałszywe mowy powinięn lekce wazyc. PasPam 148. Nielekce wazcie moiey doyzrzałości Bo Starych Krzywdá Boga w sercé Kráie, A Kto iey nie czci, wysoko nie wstáie. OblJasGór 138. Y podziś dzień bolesno też to Sługom Krystusowym/ kiedy ludzie hárdzi nie tylko Kazánia/ ále y Osoby ich w oczách ludzkich niepozorne lekce sobie ważą [...]. GdacPrzyd 14. [...] wszystko sobie lekce ważę/ co ná sobie noszę [...]. GdacPrzyd 32. Han [...] przyznawał ze wiele dobrego uznał od Władysława Brata iego y przyczynę swey ligi z Kozakami taką wyraził: ze go Krol pierwey do swoiey nie wezwał Kompanii, znać ze nim lekce wazył. HistBun 15. Pobłażáymy iáko możemy/ żartuymy/ iáko chcemy/ ważmy sobie lekce/ te Mnichowskie/ IEZuickie postráchy/ iáko więc czyniemy. BujnDroga 426. Káżdy Mąż poki żyie, zá głowę, zá Słońce, Zá ozdobę, swoiey być powinien Małżonce. Przeto go sobie ważyć, nie powinna lekko? PotPocz 69. Pospolicie bowiem Sasi mówili (lekceważąc nasz naród polski), że niesłuszna szelmom Polakom słowa dotrzymować, a oni sami ipso facto, że nie dotrzymowali, czynili się arcyszelmami. OtwFDziejeCzech 238. Iako excessus wolności, nie zna żadney subordynacyi, iako emulacya, a raczey zazdrość sprawuie nienawiść przeciwko rownym sobie; y iako wyniosłość albo raczey ambicya lekce waży wszystkich od nas podleyszych. LeszczStGłos 14. lekce sobie co ważyć. etwas gering schätzen. vilipender qu.ch; faire peu de cas de qu.ch. T III 727. [...] stánęło ná tym, áby nie lekce wazono sobie słow Ioanny, á Krol też ná tym przestał [...]. TylkStrom 107. ▲ lekko cenić: Mylą się, co tak lekko miejską przyjaźń cenią, Że więcej w niej krom rożna nie masz nad pieczenią Bo moja gospodyni kształtem żyje rożnem: Gotowa dać pieczeni, kto przyjedzie z rożnem. PotFraszBrück II 206. Uważnie ślubuj, szkoda ślubu lekko cenić; w twojej mocy ślub czynić, nie w twojej odmienić. PotFraszBrück II 209. ▲ lekko szacować (sz. zm.): Dyogenes bárzo stárych lekko szácował kiedy kożdego stárego mizernym názwał. WojszOr 294-295. Jać te fraszki szacuję moje bardzo lekko, A prawie ni po czemu [...]. ZimBSiel 138. ▲ lekce poważać (sz. zm.): Jaka nie mniej Dziurdziemu solą była w oczu już pokrewność z cesarzem ona po warkoczu, już i tych szeptów świeżych nie poważał lekce, bo i Wieść, o czym grucha, rada więc wyklekce. TwarSLegK 123. Przestrzegam y napominam Zeby chocby był męzęm naydoswiadczonszem [...] Że by nigdy y naylichszego lekce nie poważał. PasPam 89v. ▲ lekce uważać: Nie wytrwał pan Bóg kiedy lud przeklęty, Lekce uważał on dár jego święty, Którym kwitnęły góry i niziny Naszej Krainy. GrochWiersze 217. ▲ lekce (sobie) kłaść: Rustem swojego syna nauczał młodego, By przeciwnika lekce nie kładł najmniejszego [...]. SaadiOtwSGul 23. Iezuići wszystkich Krolow po ty szánuią y ważą/ poki im pożytecżni są: vmárłych lekce sobie kłádą/ że im ninacż przydáć sie nie mogą! SzemGrat 50. ▲ lekce sobie poważyć: Ták Vwákáryká świętego [...]/ o pokućie świętey kazącego/ gdy dway młodźieńcy lekce sobie poważyli/ słucháiąc go/ y náśmiewali się z niego/ sromotną śmierćią od robactwá roztoczeni pomárli. StarKaz II, 94. [...] ten ktory to słyszał Marcus Cedicius przyszedł doSenatu y opowiedział ale ze Człowiek był prostego Pospolstwa rodu lekce to sobie powazyli Rzymianie [...]. PotPrzyp 9. ▲ lekce uważyć: Lekce tedy te pierwiastki Cudá uważywszy/ znowu pokłádli się y spáli. KalCuda 115. ▲ lekce poważany: Ukąszenie choć naymnieysze od psa wściekłego lubo wilka, nie ma bydź lekce powáżáne, ale zrazu iak naypilniey opatrzone [...]. VadeMed 96. ▲ lekce poważony: Z swych lekce powazonych sił wiatry gniewliwe Poczeły wody mieszac y wały straszliwe Miotac [...]. ArKochOrl 15.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ból wszélki nié ták się czuié/ Gdy go kto lékko przyymuié. KnAd 42. ● Kto cudze nędzé vważy/ lékcey sobié swoie waży. KnAd 457. ● Naypodleyszego nieprzyiacielá nie trzebá lekce ważyć. RysProv 58. ● Przypádłych rzecży lekce nie waż. Anteeunt tacitas semper praesagia clades. RysProv 65. ● Dobrodzieystwo trefunkiem dáne, [...] lekko bywa szácowáne. ErnHand 367. ● Lekko sobié szácuiemy/ czégo dármo dostáiemy. KnAd 94.