Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: lp M. żelazo; N. żelazem

Znaczenia:

1. »metal«

◼ Przenośnie: ◼ Iuz tedy dy złote Lata twardym przedziergnęły się zelazęm, kiedy Dąm [dom] radosci y nadzieie naszey wgorzkie obrocił się nąm łzy, Takiego pozbywszy Hetmana y Senatora. PasPam 207-207v.

2.przen. »biała broń«: Nie trzeba tu się swarzyć ani gniewać o tę praezencyią ktorą między nami moze uspokoic zelazo. PasPam 71. Nienowina to siedmdziesiąt razęm Nogi y ręce obciąwszy zelazęm krolom pod stołęm zepsy zbierac kosci. PasPam 110. Iest w tym terminie Swiadectwo Wodzow [...] moich [...] y grzbiet ołowięm y zelazęm poorany. PasPam 147. Umiał tęn Wodz swoię tak akkomodowac rękę ze nigdy na karanie nie zarobiła bo rzadko temu nieprzyiacielowi na zdrowie ktorego ona swoim dosięgła zelazęm. PasPam 205v-206.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bezbożne żelazo: Y ty ktoszkolwiek iesteś, coś bezbożnym żelázem synowską przeciwko Mátce uzbroił rękę, coś przez nie słuszne y obrzydliwe sposoby, przez ták wielką ubogich ludzi oppressyią, czegoś dokázáć chciał, Stániesz się sam niefortuny swoiey architektem. DanOstSwada V, 4.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kiy ná chłopy/ żelázo ná szláchtę. RysProv VII, 10.