W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 09.03.2015
ŚWITAĆ czas. niewł. ndk
Słowniki:
SStp, SXVI (korpus), Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP notują
Formy: bezok. świtać; ~ cz. ter. świta; ~ cz. prze. świtało; ~ cz. przy. złoż. będzie świtało; będzie świtać
Znaczenia:
»o świcie: zaczynać się«: Wtym z piosnką kur się ozwał, gdy już świtać miało. VerdBłażSet 27. VBOZE ABO DVCHOWIE Kuzniczni. [...] A gdy sie vciszyli y szli spáć kuźnicy/ Tedy oni kowáli więc po cáłey nocy. A skoro kur záśpiewał ábo świtáć miáło/ Znikali/ y kowánie ono vstáwáło. RoźOff I. [...] przyslismy nad Woysko Nieprzyiacielskie iescze nie poczynało switać. ŻółkPocz 24. [Myśliwi] ledwie co nocy strudzonym kościom/ ná sen pozwoliwszy/ záraz wyglądáią ieśli iescze nie świta. OstrorMyślTur Aijv. Dzis wieczorem wszak drogi nie trzeba mi pytac Wynidę a tam stanę skoro pocznie switac. ArKochOrl 69v. Swita/ Lucescit [...] Luciscit hoc iam, vt nostri dicunt, świtać to iuż [...]. Kn 1092. RYCZYWÓŁ [...] Patrzcie jeno, jak się to niebo, ot, jaśnieje! CYCOŃ Ej, nie gadaj, bo to już świta abo dnieje! KLIMEK Kata świta! Wżdyć się to niebo rozjaśniło Jak w południe, jaż na nie patrzyć oku miło. DialPańOkoń 242. A ilekroc się ocknie [Osman], kaze Warty pytac Rychłoli się dzien wroci: rychło będzie switac [...]. PotWoj 115. Az tam iuz radzą iako się pod Szancować iako mory rąbać a czym rąbać niewspomnieli A siekiery kędy Dopiero zaraz kazał straznik Wołoszy zpod Chorągwie że by się roziechali po wsiach o mil dwie albo trzy o przyczynie siekier ieszcze nieswitało aiuz pięc Set Siekier nakupie nakładziono. PasPam 57-57v. Skoro tedy Switac poczęło podęmknęło się Woysko blizey pod Miasto. PasPam 57v. Przyiechalismy tedy zsiędę z konia az iuz Rybną wieczerzą noszą y iuz swita. PasPam 221. Jeszcze noc ciemná, świtać nie zaczyná, Wstawam, y chodzę po nád lądem smutná [...]. DrużZbiór 178. Dnieie, świta. tagen. commencer à faire jour; poindre. T III 225. Swita. es wird licht, der Tag bricht an. le jour commence à éclorre; il fait jour; il commence à faire jour, à poindre. T III 2222. Swita, mierzká bieżą látá/ Ludzie młodo schodzą z świáta. JagPieś 168.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: źle świta »ledwie świta«: Więc ieszcze zle switało: ieszcze gwiazdy bladły A iusz nad głową Tyran stanie im Zaiadły [...]. PotWoj 65. Więc jeszcze źle świta, Już się cała Warszawa o tym placu pyta, Gdzie o sławę narodow tak odległych sobie Dwu stanie bohatyrow na marsowej probie. PotFraszBrück II 365.
Przenośnie: [...] podobno też Setnik był człowiek niestáteczny, zárázem mu w głowie świtáło, mierzcháło, raz mu się zdáło záprosić Paná, i posłał starszynę Izráelską; záś mu się zdáło, nie prosić Páná [...]. MłodzKaz II, 131.
# Użycia metajęzykowe: # Verborum Impersonalium. Activa significationis. Indic. Praes. Swita Lucescit. Praet. Switáło. Fut. Będzie świtáło. Imperat. Niech świta. Infin. świtać. WojnaInst 95
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
ŚWITAĆ
czas. ndk
Formy: bezok. świtać; ~ cz. ter. lp 3. os. świta; ~ cz. prze. lp m 3. os. świtał; ż 3. os. świtała
Znaczenia:
1. »o świcie: zaczynać się«: Dzien switał Wacławowi Krolowi swięcony Czeskiemu [...]. PotWoj 159. I tam [u hrabiego Starhemberga] szczęśliwie król jegomość [Jan III Sobieski] spoczął, Póki dzień dobrze już świtać nie począł [...]. BoczPióroBar II 157.
Przenośnie: Heynał świta Phaebus wstáie/ Wcześnie promień swoy wydáie/ Ná przestrone świátá kráie. KochProżnLir 244. ◼ Dafni [...] Póki rzeki w morze Popłyną, póki jasne świtać będą zorze, Póki rodzaje ludzkie ziemia będzie miała, Zawsze cześć, zawsze sława twoja będzie trwała. SzymSiel 169.
2.przen. »rodzić się«: Ieszcze podczas przed świtem/ to iest przed nászy[m] vrodzenie[m]/ ktory[m] świát świtáć poczyná záraz w żywocie mátki nas trawi [śmierć]. WojszOr 350. I te to są świátá tego á życia nászego delicye/ te wszytkie coś obiecuiące speránze/ te napewnieysze prac nászych pożytki/ że nam się zda iakobyśmy świtáć poczynáli/ á my ad occasum tendimus! PisMów II 316. A corká iego [Jeftego] iáko sobie postęmpuie? rádá że Ocieć pomścił się [...] iuż to w-iey sercu okrutnostká świtáłá, że choć z-słuszney, przedcię zemsty, cieszyłá się [...]. MłodzKaz II, 117. Stałá ná nogách Rzeczpospolita Sábinow, wypisáła to literámi temi, S.P.Q.R. Sabinis Populis Quis Resistet, co ták tłumáczę po Polsku, Sábiński Pospolitości Kto Rowny [...]. Rzym ktory ná ten czás świtał w-potędze, ále iuż południował w ánimusz, odpisuie, S.P.Q.R. Senatus Populus que Romanus, Senat, Pospolstwo Korony Rzymskiy. MłodzKaz II, 320.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

Patrz zaświtać, zaświtnąć.
Autorka: RB