W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 08.03.2016
SPRAWIEDLIWY przym.
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618
Formy: lp M. m sprawiedliwy; ż sprawiedliwa; B. m żyw sprawiedliwego; W. m sprawiedliwy; lm M. nmos sprawiedliwe; D. sprawiedliwych
Znaczenia:
1. »prawy, bogobojny; o Bogu: dający każdemu to, na co zasłużył«: Woiewoda [...] krzyknie Bog Sprawiedliwy Bog Łaskawy nasi, nasi. PasPam 98v. Wymazałes iego Imię ex Albo Dobrych y sprawiedliwych Monarchow. PasPam 195. Iak Aehitopael dawał na Sprawiedliwego Dawida radę tak ią tez na swoię zaciągnął szyię. PasPam 197.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Mnich niemowny/ kot niełowny/ gách wstydliwy/ gracż spráwiedliwy/ nigdy nie wskuráią. RysProv IX, 1.
2. »słuszny, uzasadniony«: Miły Boze iakie to sprawiedliwe Sądy twoie. PasPam 61. Sprawiedliwe są y prawie Rzecz moge wielkiego Senatora konsyderacyie Bo y ia sąm gdy bym na tym mieyscu zasiadał pewnie bym W M SCim Pana w podobnych do niesionego Circum stancyiach inaczey niesądził. PasPam 135.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: rzecz sprawiedliwa (sz. zm.): Słuszna (odpowie) y rzecz spráwiedliwa/ Niech sámá cierpię kiedym sámá krzywá. TasKochGoff 33. Ieśli iest spráwiedliwa rzecz przed oblicznością Bożą/ iego ráczey/ niżeli Bogá słucháć/ sam niechay rozsądzi. SmotApol 189.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
SPRAWIEDLIWA
w funkcji predykatywnej
Formy:
Znaczenia:
»jest słuszne«: A iesliż się pokazáło że Papież ták w wiáry Artykułách/ iáko y w inszych vstáwach przez śś. Oyce/ sztrofowány/ karány/ y ná práwowány bywa/ iákoż tedy śś. Oycow práwom nie podlega? Albo iák spráwiedliwa to iest/ áby ktorych on Oycámi świętymi názywa/ iemu iáko synowie posłuszni byli. SmotLam 45. Dźieci bądźcie posłuszne rodzicom wászym w Pánu/ boć to iest spráwiedliwa. RybMKat 91. Więc niepodobna być wszystkim urzędnikami dóbr W. K. M., ale godnie zasłużonym W. K. M. Panu swemu miłościwemu i podobna i sprawiedliwa i prawna; bo i świątobliwszy przodkowie W. K. Mści tych osobliwie bene meritos mianowali, którzy na wojnach cnotę swą oświadczali. PetNadolKoniec 50. Na tej służbie W.K.M. tak wiele męczenników dla dostojeństwa W.K.M.P. naszego miłościwego, tożby nasprawiedliwsza aby i retributią odnosili z miłościwej łaski W.K.Mści. PetNadolKoniec 51. Lecz Piotr y Ian odpowiedziawszy/ rzekli do nich: Iesliż to spráwiedliwa przed obliczem Bożym/ was ráczey słuchać niż Bogá? Rozsądźcie. BG Dz 4,19. Bog człeká w niewinności y spráwiedliwości stworzył/ ktory żeby był potomstwu dochował/ słuszna y spráwiedliwa byłá; káżdy tedy człek/ w tey się spráwiedliwości rodzić miał/ w ktorey Adam był stworzony. AnzObjWaś 55. Poszarpać, wydrzeć z wiosek to jest sprawiedliwa, Jaki wódz, taki zawsze i komendant bywa. JarBerRzecz 183. A na drugich Panow Ide populus sine causa furit bez żadney często racyi takaż animositate powstaią, sprzeciwiaiąc się, iaką servitute drugim służył: bo nie mowię, zeby się złemu y wynoszącemu super aequalem Nobilitatem, albo go oprymuiącemu nie sprzeciwiać się; to iest sprawiedliwa wszędzie y na seymiku tłumić pychy, oprzyć się potencyi: ale to rzadko takim łepskim Panom się trafia, y owszem się ich boią et reverenter habent. JabłSkrup 36.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz niesprawiedliwa.

SPRAWIEDLIWA
w funkcji rzeczownika
Formy:
Znaczenia:
»to, co jest słuszne«
Związki frazeologiczne: mieć sprawiedliwą »mieć rację«: Prokurator nie może tego spráwić/ áby kto miáł spráwiedliwą: tylko może vdać/ áby się ták ludziom zdáło. BudnyBPow 16.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas