Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1606

Formy: przez

Znaczenia:

»bez«: Chcąc tedy podług obowiązku te tak szkodliwe Rzpltej rzeczy avertere, to mi najwiętszą difficultatem czyniło, żebych był ostrzegł sławy KJMci, bez której byćby było nie mogło, kiedybym był na sejmie tym rzeczom zabiegać chciał, gdyż przez podania na sejmiki tego pierwej niewieleby się było sprawiło przed tą fakcyą KJMci a dla oziębłości ludzkiej. SkryptWojCz II 284. [...] pretext był na tego nieprzyiacielá narodu násze[g]o/ ktory wywabiwszy lud ná wesele páná swego/ okwitą krwią spłáwił: ostátek więzieniem długim ścisnął/ wszytkie odebrawszy[...] dostátki więc y nád práwo wszech narodow/ posły násze zwięził/ że przez pozwolenia zwierzchności te rzeczy szły. BielDiar Ciijv. Kiedy iuż konie násze przez 26 godźin nie tylko przez pokármu/ ále bez namnieyszego odpoczynku strudzone dłużey służyć nie chćiáły/ y noc bárzo ćiemna nástąpiłá/ vpátrzywszy w leśie ostroweczek ieden ná strzeleniu z łuku szeroki/ I. M. Pan Hetman/ z Ich M. PP. Sieniáwskimi/ z I. M. Pánem Stárostą Trębowelskim/ z I. M. Pánem Zbárawskim/ y z inną Compánią dwie godźinie wnoc/ á ieszcze cáły dźień nic nieiadszy áni piiąc/ z koni zśiadszy trochę się nápiwszy się potrosze wody z błotem nápoły zkłoconey. DiarZwyc B.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ puścić w arendę, przez arendę: ◆ żyć jako bydło (przez pasterza) (sz. zm.): Żyjem przez tak długi czas jako bydło przez pasterza. NiemPam 233. Iáko [...] bydło żyć będziecie/ nie wiedząc gdzie iść/ co czynić/ y czego się trzymáć. StarPopr 12. ◆ przez miłość Boga: ◆ przez miłość boską: Przez Miłość Boską proszę Cię y zaklinąm. PasPam 225. ◆ przez dzięki »wbrew woli«: Wziąć wody letniey, więcey niż quaterkę, octu trochę, oliwy wlać łyszkę, soli sczypt: to zmieszawszy wypić. Abo ieść choć się nie chce przez dzięki, tedy będzie wymiot. PetrSInst D2v. *przez dźięki; bez dźięki. wider Millen, durchaus. malgré, par tout, absolument. T III 309.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Przéz sen bogáty. KnAd 949. ● Przeto mowią: Nie tak sromotá, gdy mąż sam przez się błądzi, iáko gdy niewiasta mężem swoim rządzi. PetrSEt 19.