W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 31.01.2020
RUMAK rzecz. m
Warianty fonetyczne: RUMAK, ROMAK
Słowniki:
T (rumak), L (rumak; XVIII), SWil (rumak), SW (rumak, hromak), SJP (rumak) notują
SStp, SXVI, Kn nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1640-1684
Formy: lp M. rumak // romak; D. rumaka; C. rumakowi; B. uż. żyw. rumaka // romaka; uż. nżyw. rumak; N. rumakiem; Ms. rumaku // romaku; ~ lm M. uż. nosob. romaki; D. rumaków // romaków; B. uż. osob. romaków; uż. nosob. rumaki // romaki; N. rumakami; Ms. rumakach
Etymologia: <tur. arġamak 'szybki koń'>
Znaczenia:
»piękny, dzielny, rasowy koń, zwłaszcza wierzchowy«: I sam nieborak władyka od swego Ubioru ledwo uciekł kapłańskiego, porzucił wszystkie w szańcach aparaty, Dzwonki i ryzy, i kościelne szaty, Nie ufając swej nieborak świątości Dodawał skrzydeł nogom i prędkości, Chcąc naleźć z strachem hetmana swojego W drodze Bogdana kędyś Chmielnickiego, Który uchodząc po bitwie przegranej Z ordą jako zwierz od trzody wyszczwany - Więcej już nie dał ujrzeć swojej skóry, Lecz gdzieś umknąwszy za odległe góry Nierychło sobie wytchnął z trwogi takiej, Aż dobrze zagrzał i strudził rumaki. BorzNaw 129-130. Na to patrzając Witkop tam będący A w swym rumaku także ufający - Pomyślił sobie, iż "zrazu leniwie Wołoszyn poszedł - tylko co pierzchliwie Przed samym kresem. Mogę ja ugonić Co swoim koniem i kresu obronić Skoczywszy darsko przed tym wołoszynem, Czym się popiszę oraz przed tym gminem". BorzNaw 165. A ten [Adam Białoskórski] zawołał: "Owo do spólnego I ja tnę, bracia, igrzyska konnego! Kto chce, wypuszczaj! ja gotów położyć Lub w złocie zakład, lub i tego łożyć Rumaka na plac. Kto chce, niechaj bieży! Dam mu go zaraz, jeśli mię zwycięży!" BorzNaw 166. [...] gdymi Romaka podemną zabit[o] ktury gdysię porwał odziemi będac postrzelonym Noga mi wstrzemieniu Vwiezłą tak Iszmnie Iak trupa Iusz Konmi deptano [...]. PoczOdlPam 22. [...] Samemu ImPanu Kawalerowi zabito RoMaka [...]. PoczOdlPam 29. DO CHŁOPCA Nalej mi, chłopcze! Kiedy przyjaciele Wymówili się z wieczerzy, ja śmiele Tak jako z nimi i za ichże zdrowie Wypiję, póki pamięć będzie w głowie. Potocki cugiem w kryształowym lodzie Pojedzie, mając rumak na powodzie; Szmelinga zdrowie zaś królewskim cugiem Ciągnie się, nalej ośm, jeden za drugiem; Za Szomowskiego, choć z nim mam urazy, Że mi groch skwasił, trzy nalej trzy razy; Za Grotkowskiego, wszak nam stanie wątku, Nie żałuj, chłopcze, kieliszków dziesiątku; Przeczkowski kończy, a że się rad winem Zabawia, niech zań wypiję tuzinem. Czterdzieści i sześć zagrzały nam cery, Ale tak imion wyniosą litery. MorszAUtwKuk 34. Gdy bym był miał w tęn czas aby iednego Czeladnika przy sobie mogł by był iako naypięknieyszych Rumakow nawybierać. PasPam 96. Cięszko dzielnemu Rumakowi Gdy go nikczemny od Złobu od iada Osieł. PasPam 134. Kto co mogł miec nayspecyalnieyszego to mu niosł a oddawał, Nietylko z koni pięknych Rumakow ale y z Rynsztunkow. PasPam 233v. Nazáiutrz znowu wsam dzięn cudownego Poczęcia Panny Niepokalanego, Hiacynth Brzuchanski Burmistrz z Częstochowy Iák iáki Zołnierz do boiu gotowy WPancerzu z łubięm na Romáku iechał Y niemo straze bespiecznie przeiechał. OblJasGór 76. Wtym trzech ná staini romákow w Klasztorze Ktora pod muręm stoiała na dworze Razęm ubito, tákze na Kopyty Vpadszy niegrzebł zaden z nich zábity, Ani nie zarzał na zal Panu swemu, tak dogodzono smiertelnie Każdemu. OblJasGór 82v. W stajni zaś koń gniady nazwany tureckiem, 20 lat i kilka mający, drugi romak konopiasty w ósmym roku; ten się przedał za zł 400, a za te piniądze kupili się konie do cugu, bo ich nie było, tylko para żmudzinów wilczatych i ten koń gniady turecki wprząg się do cugu; także 2 siwe bardzo stare. InwKal I 254. Rumak siwojabłkowity, któregom przedała za tynfów 300, stadnych koni 9, z których koni, to jest stadnych, rozdano kmieciom tychże dóbr 5. InwKal I 294. PRAECURRENS ASCENDIT IN ARBOREM. Uprzedziwszy wstąmpił ná drzewo Ey Zácheuszu, do woyská było do woyská, widzę żeś człowiek nie ciężki, nie trzebábyć ná Romaká po drábince, ktoryś ták wysmukle ná drzewo wskoczył. MłodzKaz IV, 563. Wozy drogo vsłáne: ktorych w przedniey stronie Vbráne w drogie szory żuły złoto konie. Po drugim záś romaki przystroione boku W czołdáry, y wsiądzenia sost czyniły w kroku, Ná ktorych mężni kształtnie w żeláznym vbierze Iák Euryt, ábo Pholus, siedzieli Rycerze. DamKuligKról 222. Wzgłodzonym kącie, wojenne Romaki Nizli zKorcyry nadciągną obroki Chciwsze traw nowych, nad zwykłe przysmaki Zdychaia, maiąc wycienczone boki. LucChrośPhar 174. Aty Caezarze przy ranach oblicznych Ieszcze dopełniasz zbrodni poswoiemu Rąbiąc y Rzymian; wspoł y pogranicznych I zsamey tocząc wnętrznosci Oyczyzny Choć Pompeiowe osiągasz puscizny. CXXIV. Ktorego, gdy ztąd Romak daley niesie Wszędzie płacz ludzki, y łzy płyną za niem Kazdy złorzeczy Bogom w onym czesie Na ich zawziętosć kwiląc narzekaniem. LucChrośPhar 234. Koni rumaków królewskich zgorzało 26. ZawiszaPam 228. [...] Dla szczupłosci siana y Obrokow wMereczu wysłałem Romaki Cugi y konie moich Ludzi do Dereczyna zostawiwszy niektore Cugi [...]. SapANot 140. COMES STABULI, albo Connestabilis naywyższy nádStayniami, Cugami, Stadami, Rumakámi Monarchy. ChmielAteny II 64. Ná konia białego pro dignitate siedzącey Osoby ustroionego, po grádusach, strzemioná interim przez Principes (olim przez Krolow y Cesarzow:) maiąc sobie podane, wsiada; przed ktorym y zá nim ná dzielnych, bogato stroynych rumakach wielka idzie assystencya, ktorą czynią to Conservatores Populi Romani z Pierwszym Kapitanem, to Sceptrigeri berła Papieskie niesiący. ChmielAteny II 128. Náwiedzá [sułtan] staynię z Rumákami, Cekáuz, Arsenáł. ChmielAteny II 481. Bo przyznam, że koń z iego wypuszczony stáynie, Zdroju Helikońskiego dobył z swoią słáwą, Rumak pod dobrym jezdzcem, cnotliwy zwyczaynie, Wszkole ćwiczon, niepłonną wykármiony tráwą, Oryentalne w biegu, wyprzedza Rumaki, Nátrze śmiele, ná śmiáłe wzbytkach Háydamaki. DrużZbiór 510. Rumak. Gaul, Reut-Pferd, Streit-Hengst. roussin, beau cheval de selle. T III 1940.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: rumak angielski: Nie wiem, jeśli też Wć moje serce wiesz o tym, że Dominik, krawiec, mego siwego rumaka angielskiego nie odesłał z drugimi końmi od Wisły i nie wiem, gdzie go podział, i jeśli to była wola Wci, moja duszo, i czy na nim jechał do Paryża samego; bo mi tu powiadają, że on udawał, jakobym mu go ja darował, i chciał go był w Warszawie przedać. SobJListy 240. ▲ rumak dereszowaty: [...] Szwagrowi Memu miłemu dałem OsmSęd Złotych ie[g]oMPanu Hrehorowiczowi Sędziemu Grockiemu naszemu CieSząc się tą Nazieą zemi przynamniey Vchorągwi Rumak dereszowaty zostanie asz yten pozwinienciu Woyska niedoszedł domnie [...]. PoczOdlPam 110-111. ▲ orientalny rumak: Bo przyznam, że koń z iego wypuszczony stáynie, Zdroju Helikońskiego dobył z swoią słáwą, Rumak pod dobrym jezdzcem, cnotliwy zwyczaynie, Wszkole ćwiczon, niepłonną wykármiony tráwą, Oryentalne w biegu, wyprzedza Rumaki, Nátrze śmiele, ná śmiáłe wzbytkach Háydamaki. DrużZbiór 510. ▲ rumak polski: Dosyć ozdobny [przyjazd wojewody do Łańcuta], Ludzi zacnych, y Rycerstwá poczet nie máły, Koni Powodnych Tureckich, Báchmátow Szmáilskich, Rumakow Polskich Sześćdziesiąt. CzerDwór Cv. ▲ rumak turecki: [...] Korecki lubo tylko trzy tysiące miał ludzi swoich do boiu, przecięż ustępować, albo poddawać się nie myslił, przez trzy dni potężne. szturmy wytrzymawszy, gdy z wielkich dział, ktorych on nie miał, tabor rozerwali y w oboz wpadli Turcy z niemi się do ostatniego prawie tchu zcieraiąc, w prostego zołdata sukniach, ktore umyslnie dla tego wziął był na siebie, żeby się był mogł bespieczniey utaic, w niewolą wzięty, atoli z powagi twarzy swoiey poznany, do Konstantynopola na rumaku Tureckim, z wielkim Turkow tryumfem nad tak zacnym niewolnikiem był wprowadzony. NiesKor II 610.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM