W TRAKCIE OPRACOWANIA
Data ostatniej modyfikacji: 09.01.2020
POTŁUCZONY
im. przym. bier.
Warianty fonetyczne:
*POTŁOCZONY
Znaczenia:1. »ubity, rozkruszony«: Podobnym sposobem też sáme surowe a [ze] skorkámi potłuczone, przerywáią wrzody ziątrzone. AlbSekr 266.
2. »rozbity na kawałki; uszkodzony w wielu miejscach na skutek bicia, uderzania, porozbijany, poobijany«: Lecz niż odstąpił/ co wielka w Hetmánie/ Kazał nieść názad w szturmie obráżonych: A potem pilne vczynił stáránie/ Koło woiennych czynow potłuczonych. Wieże/ ktorey się nabárziey Pogánie Bali/ od mistrzow zrobioną vczonych: Názad prowádzi chocia náruszoną/ Y w wielu mieyscách bárzo powątloną. TasKochGoff 297-298.
Ták własnie w on czás wieża szwánkowáłá/ Gęstem kámieniem bárzo potłuczona: Y obie zádnie kołá połamáłá/ Y iść nie mogłá dáley powálona. TasKochGoff 298.
Równie my także raz się ponurzymy, Raz zaś na górę wysoko skoczymy Chwiejąc się barzo w nieszczęsnym odmęcie, z czego się rzeczy musiały w okręcie Wszystkie poruszać i psować ze szkodą Będąc okrutną potłuczone wodą. BorzNaw 136.
Dwór bardzo zły i spustoszały. W komorach okna powybierane i w izbie potłuczone. InwKal I 126.
Szosta własność iest. Iż potłuczone zwierciadło, iednę rzecz widomą raz tylko reprezentuie, gdy wszystkie iego części w raz złożone, lub wiele całkowitych zwierciadeł, w iedneyże płászczyznie zostaią. BystrzInfRóżn Y2.
Statuow wspaniałych iest w nim [kościele św. Piotra w Rzymie] 600. każda z nich ejusdem valoris, z kolumnami [.] Wisi tam przed wielkim Ołtarzem w Urnie Goźdź, ktorym Zbawiciel Swiatá był przebity; Pokazuią w skarbcu Węża Miedzianego Moyżeszowego, ale nie samego owego oryginalnego, bo tamten potłuczony, ale kopiowánego. ChmielAteny II 179.
W wielkiej izbie komin dobry z piecem prostym, okna potłuczone. InwKal II 236.
Máluie nam on wielki Boeciusz świát w osobie iednego Tyranná, około ktorego nic nie widáć iedno throny wywrocone, berłá połománe, Korony potłuczone, znáki godności potrzaskane [...]. TylkStrom 45.
◼
Przenośnie:
◼
Zwyćiężco wielki z ktorego to rady/ Są potłoczone: Moskalowe zdrády/ Krolowi twemu chćiey do konca scżęśćić/ Niechćiey go smęćić. PieśńTriumf 4.
3. »taki, który został pobity, który doznał ran, obrażeń, urazów mechanicznych«: Członkom zbitym y krwią záciekłym/ Piołyn vtłuczony/ á z kramnym kminem w woreczkách ná gorącey cegle nágrzewány/ iest rátunkiem. Abowiem y krew záciekłą rozgania/ y członki potłuczone posila. SyrZiel 347.
Vszom pogniecionym y potłuczonym/ z przymiotem ognistym/ okłádáiąc álbo námázuiąc/ iest lekárstwem [sezam]. SyrZiel 1015.
Ten plastr [z bukwicy] iest bárzo vżyteczny w głowie potłuczonym kościom/ bo ie zwarza. SyrZiel 1252.
[...] Turczyn z armatą/ wespoł y z ludem swym leży/ między ktorymi iedni od muru potłuczeni/ drudzy strwożeni [...]. ŻędzKom 13 nlb.
Pá[nná] iey [Małgorzaty] posłána w nocy vpádłá w studnią/ názáiutrz zá iey modlitwą ználeźli ią potłuczoną y práwie vmárłą: nárzekáły ná nię Siostry/ iż to zá iey przyczyną sstáło się/ á oná prosiłá zá nią Páná Bogá/ y dał iey żywot y zdrowie oraz. OkolNiebo 31.
Ná Iagodách/ ktore były potłuczone, y zeszpecone [cierpiał Jezus]. BanHist 132.
Iáko gdy Rusinowi złodzieiowi drudzy iego pobrátinowie każą wlęść [!] ná drzewo y vwiązáć się/ potym wszyscy czym kto może ciskáią nan wołáiąc/ perewerny se smerde: tak długo że potłuczony spadnie y záwiśnie ná powrozie. WisCzar 90.
[...] guzy po głowie, potłuczone lice [...] [pijak po bójce]. CompMed 400.
4. »przygnieciony do ziemi, zniszczony przez deszcz, grad«: Gradowizná/ zboże gradem potłuczone/ ábo owoc [...] Verberatae grandine vineae [...] sic de agris, hortis. Calamitas, i. calamorum seu culmoru[m] comminutio [...] Calamitosum frumentum [...] obnoxium grandini. Kn 207.
Już zboża potłuczone, ogrody potretowane i wydeptane [...]. AktaKrak III 73.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Formy:
Znaczenia: »taki, który doznał ran, obrażeń, urazów mechanicznych«: Vrázom/ z dźwigánia ciężárow/ álbo z wysoká potłuczonym/ iest doświadczonym lekárstwem [gałban]/ biorąc przechędożonego ná raz/ iáko ziárno dobre Bobowe/ z octem/ álbo z winem/ álbo z miodem/ álbo z sytą miodową. SyrZiel 211.
Z wysoká potłuczonym/ zbitym/ vráźnym/ korzeń Zywokostowy tłukąc/ á nim okłádáiąc: przytym wárzony piiąc/ wielkim iest rátunkiem. SyrZiel 260.
Zwysoká potłuczonym/ pogniecionym/ zbitym/ sok z liścia tego ziela [żywokostu] bywa z wielkim vżytkiem trunkiem dány. SyrZiel 261.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]