Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. groch; D. grochu; N. grochem; ~ lm B. uż. nosob. grochy

Znaczenia:

1. »roślina strączkowa«: Groch swoyski/ pospolity. Pisum. [...] Pisum minus. Kn 209. Rzuciły się łzy z oczow krolowi własnie kiedy groch spuszcza ziarno po ziarnie. PasPam 204. Na Same Swięta Wielka nocne Snieg y mieyscami Iarzyny osobliwie grochy Powarzyło ktore iuz były powschodziły. PasPam 258. Jęczmień, pszenicę sieją [Turcy], arbuzy, melony, Bawełnę, groch, tym tylko zapełnią zagony. GośPosBar II 461.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ gołębi groch: Groch leśny/ vide Gołębi groch. Kn 209. Pápawá/ żábi kwiát/ mlecz świni/ plesz/ mnich/ lwi ząb/ radyki/ gołębi groch. [...] Aphaca [...] Ambubeia. Kn 668. ▲ groch leśny: Groch leśny/ vide Gołębi groch. Kn 209. ▲ groch kozi: Groch kozi/ vide Łyszczycá. Kn 209. ▲ groch tyczny: Groch tyczny/ Wielogroch. Pisum maius Kn 209.

2. »nasiona tej rośliny; potrawa z tych nasion«: Chleb zgrochu pieką Bo tam tego wielka rodzi się obfitość. PasPam 64v. Kazałęm naładować dubas Ięczmieniem y Grochęm. PasPam 278v. Kiedy to nie dał Pan [Bóg] [...] gołęmbiąt dosyć, ale tylko synogarlę, to z niem się trzeba wykwintować, pieścić, aptekować, cukrować, cukru woła, nie grochu. MłodzKaz IV, 452. Mieso Wołowe albo Bawole z grochem/ albo Wielochrochem Tureckim do Rosołu. CzerComp 12. Pod bytność Pańską w Zamku straz odbywając kazdy na dzień albę grochu albę mąki dwa stofy Piwa [...] w Zamku odbierać powinni. InwChełmPolPom VII 56.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Iusz musi Polak siedziec iako Groch nabębnie Iak pod siekierą, patrząc rychłoli go rębnie. PotWoj 97. Z iednego podeyrzenia ták dálece bredzi, Gdy iáko mysz ná pudle, groch ná bębnie siedzi. PotPocz 55.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ groch z kapustą »przypadkowa mieszanina; bałagan«: Oná byłá w Poznániu v Rydá száfárką/ A on záś Paedágogiem: támże iakąś miárką Garniec iey często mierzał/ zwątlił go nie máło/ Bo przebrał miárę/ á to wiádomie bywáło. Ták Sámuśiową przybrał Sámuel moy miły! Groch z kápustą nie rozum ma łép iego zgniły. TajRad A4.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ja nie mogę w piszczałkę wraz i w kornet dmuchać. Cytra z drumlą nie chodzi, pasztet z grochem, rowno. PotFraszBrück II 378.