Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: RZĄDCA, RZĄDZCA, *RZĄDŹCA

Słowniki:
SStp (rządca, rząca, rządźca, rząjca), SXVI (?), Kn (rządca), T (rządca, rządzca ), L (rządca, rządzca), SWil (rządca, rządzca, rząnca, rzanca), SW (rządca, rządzca, rzonca, rzańca, rząnca, rząńca, rzonca, rzońca), SJP (rządca) notują

Formy: lp M. rządzca // rządca; D. rządźce // rządce // rządzcy; C. rządcy; B. uż. żyw. rządźcę; N. rządcą // rządzcą; W. rządzco; ~ lm M. uż. osob. rządcowie // rządcy; D. rządców // rządźców; C. rządcom; B. uż. osob. rządce; N. rządzcami // rządcami

Znaczenia:

1. »osoba sprawująca władzę«: Liczbą rządźcow, iź w Oekonomiey ieden w Polityce wiele rządźcow iest. PetrSEt 44. Lodź bez wiosłá/ bez styru/ bez rządźce kto widział? BirkNiedz 562. Albowiem tak był rozkazał król wszystkim rządcom domu swego, aby czynili według woli każdego. BG Est 1. A niektórych Bóg postanowił we zborze, najprzód Apostołów, potem proroków, po trzecie nauczycieli, potem cudotwórców, potem dary uzdrawiania, pomocników, rządców, rozmaitość języków. BG 1Kor 12. A Dawid był obleczony w szátę bisiorową: tákże y wszyscy Lewitowie ktorzy niesli skrzynię/ y śpiewacy/ y Renániasz/ rządcá tych co nieśli miedzy spiewaki BG 1Krn 15, 27. (...) a Zabadyjasz, syn Ismaelowy, książę w domu Judzkim, we wszystkich sprawach królewskich: także Lewitowie będą rządzcami między wami. BG 2Krn 19. A Józef był przedniejszym rządcą w onej ziemi. BG 1J . I obrałem przedniejsze z pokoleń waszych, męże mądre, i doświadczone, i postanowiłem je przełożonymi nad wami: tysiączniki, i setniki, i pięćdziesiątniki, i dziesiątniki, i rządce w pokoleniach waszych. BG 1J . Rządcá nawyszszy Kn 967. W księgách zásię Canticorum, iż nie tráktuie ieno o Miłośći/ dla tego Nescit se esse Regem, y nie wspomina. áby miał bydź rządzcą narodow/ ále się tylko prostym Sálomonem pisze. StarKaz II, 96. (...) ci ktorzyby w rząd mieli wzglądáć Nescierunt, neque intellexerunt, co im rządzca Niebá y źiemie przykazał. StarKaz 554. Za zrządzeniem Rzaccze naywyszego. HerbOr 208. Rector Rządcza SłowPolŁac 117. Słusznie, o wielki Rządzco Cesarskiego Dworu Do takiego bysmy przysc mieli dishonoru Gdybysmy tu iako ktos przed tobą się chwali zwycięzeni kondycyi słuchac przyiechali. PotWoj 190. Co áby się stáło, Naywyższego Sprawcę y Rządźcę Páństw, ten prośi, ktory ten krotki dyskurs vwadze pospolitey podáie. FredKon 82. Te łaski Bogu y Rządcy Swemu nim bardziey przypisował tym bardziey od Boga pomyslnych odbierał szczęsliwosci. PasPam 206-207. Bochorus Włoch Biskupem Krakowskiey był stuły Gnieznienskiey Wilchelmus był rządzcą infuły z Galiey. DrobOpow 217. (...) barzo marnym strachem opłoszeni […] Rządcowie twoi w tym razie odbiegli? SzołHist 16. (...) odebrałeś w Miłościwe Rządy powierzone sobie Państwo, y Monarchią Vicariam Samego Naywszechmocnieyszego Rządzcy Nieba y Ziemie, Szczęśliwie zasiadszy. GazPol 5. Człowiek rozumny iest rządcą ięzyka, Bez woli iego nic z ust nie wynika. DrużZbiór 465. Ban zaś albo Bannus, był Rządca Prowincyi, do Korony inkorporowáney, iako to Bannus Dalmacki [na Węgrzech]. ChmielAteny1755 I II, 430. Krewni [chana tatarskiego] zowią się Ulan, Szlachta znácznieysza, Murzowie, Sędziowie, Kádye, Rządcy Begi, Brácia Soldan. ChmielAteny1755 I II, 452. Rządzcá Zamku odważył się ubráć ią po męsku, y w broń y koniá opátrzył ią (...). TylkStrom 106.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bankietowy rządca »osoba sprawująca nadzór nad przebiegiem bankietu«: Bieśiádnik co vcztę spráwuié/ biésiádny ábo bánkiétowy rządcá/ Conuiuator [...] Sciti conuiuatoris apud quem comiter accepti [...] Conditor instructorq́ue conuiuii [...] Modiperator [...] Dominus conuiuii [...] Arbiter bibendi [...] Magister bibendi [...]. Kn 29.

2. »wielkorządca«: Wiélki Rządcá/ Horodniczy/ Wiélgorządcá. Kn 1249. Wielki Rządca, vid. Wielkorządca T III 1957.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ biesiadny rządca: Biesiádnik co vcztę spráwuie/ biesiadny ábo bánkietowy rządcá/ Conuiuator. Kn 29.