W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 14.03.2023
PRZEDNI przym.
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643
Formy: st. równy lp M. m przedni; ż przednia; D. m przedniego; ż przedniej; B. m nżyw przedni; N. ż przednią; Ms. ż przedni; lm B. nmos przednie; ~ st. najwyższy lp D. m najprzedniejszego; N. m przednim
Znaczenia:
1. »będący na przedzie, wyprzedzający innych; pierwszy«: Moy tez ieden Dragan z przedniego Szeregu o zięmię, konia podnim w bok zabito. PasPam 157. Obrocił się zaraz szereg plecami do przedniego. PasPam 157.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: przednia straż »oddział wojska poprzedzający siły główne w celu ubezpieczenia ich, rozpoznania nieprzyjaciela, ułatwienia działań wojennych itp.: awangarda«: Posłał tedy Naszczokina Drugiego Hetmana kilka Mil przed soba z pięciu tysięcy Ludzi wybornych Ze by się Z Nami powitał. Przychodząc ku Strygoniey zastali pod Parkany Woysko Tureckie o ktorym Lubo nasi wiedzieli [...] nieostrożnie postąpili sobie wprzedni Strarzy. Iak wsiedli Turcy asz nieprzyszło y ognia dawać Dragoniey Regiment [...] wycięto wpien [...] a tak się to cicho y prędko zStało że Woysko nie daleko za Pagorkiem będące, nie wiedziało o tym. PasPam 264-264v.
Przenośnie: Obrac [marszałkiem] tego ktory by nie tylko na przednie ale y na ostatnie miał wzgląd koła. PasPam 241.
2. »będący w dobrym gatunku, pierwszorzędny; wyborny«: Tu szłá káretá Cesárska kosztowna w sześć koni wronych Turskich barzo cudnych/ ẃszytká miásto żelázá od złotá/ złotogłowem przednim pokryta/ gałki złote y ná wierzchu y w oknách/ szory tákże od złotá y vzdy/ szło koło niey iákoby Lokáiow sto/ piękne od złotogłowu vbránych z iáncżárkámi złoćistemi y z dźidámi trzćiniánemi ostro zákowánemi [...]. StarWyp C4. Axamit Wenecki przedni był. PasPam 88v. Ia w Niewinności moiey nay przednieyszego [zam. najprzedniejsze] mam samego Boga Testimonium. PasPam 149. — W tej Garderobce klawicymbał czarny, chińskiej roboty, bardzo przedni, zawiaski, zameczki u niego mosiężne, pozłociste. ZamLaszGęb 71.
3. »jedyny, wyłączny«: Męstwo Herkulesowi proba iest prawdziwa gdy za przedni Ornament Lwi skory zazywa. PasPam 274.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: przedniejsza baszta: W błękitnych murách niebieskich obáliwszy przednieyszą básztę [...] w krew á popioł obracałem wszytko. AndPiekBoh 6. ▲ blach przedni (sz. zm.): Blach przedni czarny Szmalcowany [część zbroi]. ArchRadziw 1638 46, 14. Żelaznym szyszakiem głowę swą przykrełá/ Y tákowyż przedni blach ná piersi włożeła. OvOtwWPrzem 218. W Kozáckim Rynsztunku doyźrzeć potrzebá, áby (gdy nie może być Páncerzow) lekkiey zbroyki, álbo sámego przedniego bláchu, záżywano. FredKon 34. Przedtym odważni Káwálerowie, bláchu tylko przedniego záżywáli. AndPiekBoh 26. ▲ cyna przednia: Cyná przédnia/ vide Kontryfał. Kn 92. Kontryfał/ cyná przédnia ábo Angiélska/ Stannum Anglicanum nobilissimum [...]. Kn 300. Kontryfał/ cyná przednia ábo Angielska. Stanum Anglicanum. SzyrDict 119. Cyna [...] cyna przednia, kontryfał. Englisch Zinn. étain d'Angleterre. [...] T III 169.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
*PRZEDNIA
w funkcji predykatywnej
Formy:
Znaczenia:
»jest ważne«: A to nayprzednieysza powinno bydź/ żeby Rodźicow upátrowáć. Bo dobrzego drzewá szczep rzadko chybi. GorzWol 74.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas