W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 20.12.2024
OSZUST rzecz. m
Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują
Formy: lp M. oszust; D. oszusta; C. oszustowi; B. uż. żyw. oszusta; N. oszustem; W. oszuście; ~ lm M. uż. osob. oszustowie; oszuści; D. oszustów; C. oszustom; B. uż. osob. oszustów; uż. nosob. oszusty; N. oszustami; Ms. oszustach; W. uż. nosob. oszusty
Znaczenia:
»ten, kto świadomie wprowadza w błąd, kłamca, fałszerz«: Mieć sie tedy ná baczeniu á nie dawáć sie oszustom oszukiwáć. SyrZiel 191. Záprawdę godna rzecz pożáłowánia wielkiego/ że náuká zacna lekárska/ ktorą się przedtym Cesárzowie/ Krolowie/ Xiążętá wielcy/ y inni ludźie zacni báwili/ ná tákich oszustow y bezecnikow przyszłá/ ktorzy ią lżą/ y szpecą abutendo illâ, y że artem liberalem teraz ći bálbierze quaestiosam czynią/ iákoby byłá iákim hándlem/ á nie náuką wyzwoloną. SleszDow 9. Szálbierz/ oszust/ ćiarlátan/ cygan/ tr. Circulator [...]. Impostor [...]. Kn 1097. Nigdy nie miał Apollo tyla w Delfie sławy, Co ci u bałamuta za swoje oszusty, Chociaż daleko mędrsze głowy są kapusty. PotWoj1924 125. Swiát niby Gospodarz Máchiny tey, oszustem iest: gdy nas prozną chwałą zwiedźionych, iák łątki iákie pokazawszy, nagle do koszá zmyka. KochPsal 4. Trudna sprawa na świecie dobrym z oszustami, Lecz daleko trudniejsza męska z niewiastami. KenEwinBad 203. Dżdżowli przytrzyma, świát się wszytek ztropi Gwałtem ie lunie; áż źiemię zátopi, W nim iest rżąd, wága, on zna i oszustá, I zdradzonego przez obłudne ustá. ChrośJob 46. Nie schodźiło też y ná oszustách, miánowićie miedzy Niewiástámi, ktore chcąc pokazáć, że były od Bogá osobliwszym sposobem, w te drogę powołáne: dáły przykład ták sławnego omamienia, iákie zá nászych czásow rozumiano bydź w inszych okázyách odnowione. MaimUstHist 13. Wiele innych Oszustowie zinwentowáć mogą sposobow ná zfałszowanie szali. BystrzInfElem R3. FOURBE [...] Fallax [...] SZALBIERZ oszust szalbierka kształtnie oszukuiący [...] mátaczka. DanKolaDyk II, 55. książę wojewoda ruski, na siwym mierzynku siedzący, odpowiadając prymasowi, dużo był na twarzy pobladł — czy go ów szlachcic zmięszał swoją niespodziewaną i bez wszelkiej konsekwencji nominacją, czyli też usta nie zgadzały się z sercem, które dużo na to boleć musiało, iż za jego pieniądze korona się nie jego Adamowi, ale Stanisławowi, oszustowi, dostawała. KitPam 146. Charakternik. 1) Zaubrer, der mit Zeichnen schreibet [...] 1) magicien, charmeur qui se sert de caractères [...] 1) każdy charakternik oszust [...]. T III 108. Oszust. Betrüger. trompeur, tricheur, trigaudeur. T III 1288. BARON DObrze WPani mowisz; dowiem się zaraz... (biorąc Drynka za kołnierz) chodź ieno oszuścię: wyznay mi zaraz, co wiesz o tym małżeństwie. BeaumEug 70. Niepotrzebnie ciężarne Niewiasty krew puszczaią w czasie swoiey cięży (wyiąwszy przed samym połogiem, albowiem w tedy potrzebne upuszczenie bywa) nie będąc przynaglonemi do tego, bolem w karku, zbytecznym kaszlem, pluciem krwią, i zbytnią obfitoscią krwi, w ktorych to nawet przypadkach, radziłbym w przod poradzić się Doktora, czyli puszczać krew potrzeba, i iak oney wiele upuścić należy, Doktora mowię radzić się, nie żyda, nie Cyrulika, nie baby, nie biegusa zagranicznego, nie oszusta. PerzNauka 84. Klassy Ludzi prużnuiących w Polszcze. 1. Zołnierze w Pokoiu. 2. Zydzi w całym Kraiu. 3. Zebraki i Włóczęgi. 4. Słudzy odprawieni. 5. Kobiety z letkiego chleba. 6. Mieszczanie przedaiący. 7. Szulery i Oszuści. 8. Nareszcie Klasztory nie urządzone oboiey płci z iey służebnemi. JezierJTaksa 13. Iak Piotr, Paweł, z osobna; mnogiemi orszaki, Przystępuycie szulery, oszusty, piiaki, Hipokryty, Pieniacze; niech każdy przychodzi; Stratni, skępcy, filuci, y starzy, y młodzi, Zgoła kogom ukrzywdził; ile tylko zdołam, Przychodźcie, com niebacznie powiedział, odwołam. KrasicSat 119. Co się tycze przeistaczania win, tedy naturalne iest naylepsze, iako to doźrewaiących przez słońce winogran, i win zamrożenie, inne zaś sposoby pochodzą od sztuki lub od oszustow fałszerzy win. ThaerGosp 48.
Związki frazeologiczne: znać się na oszuście »rozpoznać czyjeś fałszerstwo«: Znał się ná tym oszuśćie/ rozmáitych narodow znawcá Mikołay Rádziwił/ wiedźiał że nie iest tákim świát iákim się pokázuie że nie kráiną wesołą/ ále doliną płácżu iest y ma bydź zwány. AlandPam C3v. Znáć się ná czártowskich oszustách, ieżeli widzenie ich nieomomił, o ktorych przeklętnikách wielka iest suspicya, gdyż są naygłownieyśi dusz Chrystusowych nieprzyiaćiele. GamalPrzes Dv.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: (war.) Gdy sam szátan spráwić niemoże/ tám oszustá/ álbo bábę posle. SyrZiel 1079.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz oszukawacz, oszukiwacz, FAŁSZERZ, KŁAMCA, MACHLARZ, szalbierz.
Autorka: ER