Etymologia: <tur. baša, paša 'tytuł najwyższego dostojnika w administracji państwowej i wojskowej; namiestnik sułtana'>
Znaczenia:
»dowódca w tureckich siłach zbrojnych lądowych lub morskich, komendant twierdzy; wielkorządca panujący w danym mieście lub na danym obszarze, namiestnik sułtana, dostojnik pełniący funkcje cywilne«: KANTYMIR Bászá Poráżony álbo O Zwycięstwie z Tátar, Przez Iego M. Páná/ P. STANISLAWA KONIECPOLSKIEGO, HETmáná Polnego Koronnego.BirkBasza A1. Szubę przytym Sobolą/ y w iasnym Zegárek krysztale Parę długich Bołduckich Iánczarek/ Imbraim pośle [książę Krzysztof Zbaraski] Bászy/ w hebanowych łożach: Y smycz chártow Podolskich w złoconych obrożách. [marg.] Imbráim Bászy Koniuszemu Wielkiemu.TwarSLeg70. Gdanskiego czynu Nalewkę, y Miednicę z Białego Bursztynu. [pośle książę Krzysztof Zbaraski] [marg.] Hálli Bászy Kápitanowi Morskiemu.TwarSLeg71. X. Radziwila bytnosc wWołoszech Turkow upewniła w Woinie od nas, y gotuią się Serio, nowych Baszow Hetmanami y Oficierami Woiskowymi porobiwszy.OpalKListy414. W Turczech bespieczen z˙ie Ubogi Rzemieslnik Ale sie Bassa albo Wezer boi aby Dzis nie chciąno odebrac co wiele lat zbierał.OpalKSat79. Postánowił był Bászá Generał morski nowe posiłki przewieść do Káneey.MerkPol54. PRzyiáchał drugi Currier z Konstántynopolá/ od Rezydentá támecznego wypráwiony: Przywiozł z sobą listy de Datae 20. Decembris, w ktorych oznáymuie/ iż Portá Ottomáńska informowána z vdánia Aly Bászego/ iákby Generał Cesarski de Souches a woyskámi Niemieckimi w Siedmigrodzką ziemię (quod falsum) wpaść/ y wespoł z Kemeny Ianem w Dziorgowie Bárczáiego obledz miał.MerkPol54. Graff Zryni, wpádszy w Bosnę [...] ták poráził/ [Turków] że máło co ich uciekło. [...] Dziwna to rzecż/ że Generał Ali, który iest Bászą Bosny, dissimulat te wtárgnienia.MerkPol228. W Piątek przeszły/ wypráwiono z tąd Agę do AliBászego z podárunkámi.MerkPol280. Niech Kazdy Wodz z swym Woyskiem odwagi dokaze [...] Kto się znaydzie taki Osman mu obiecuie, y stawi się wsłowie Ze będzie dozywotnem Baszą na Krakowie.PotWoj97. Turcżyn wydał Forman/alias po naszemu ordynans/ Sylistryskiemu Baszy y Rumelcżykom, aby szli Chmielnickiemu na posiłek.HistBun28v. Świadcz, sylistryski baszo, przy Dunaju, Czyliś był w piekle, powiedz, czyli w raju.BoczPióroBar II158. Wzięlismy Wały Chocimskie z Nieprzyiacielem wWilią S:Marcina wdzien Sobotni, toiest zTurkami których się rachowało wOkopach Szescdziesiąt Tysięcy pod Hetmanem ich Bazszą przezwiskiem Vszeimpasz.DrobTuszInf25. [...] Basza komendę Azowa maiący ob defectum Wiktuałow y Ammunicyi Woienney z kapitulować miał z Jm.P. Feltmarszałkiem Minichem [...].GazPol1736/96, 7-8 nlb..
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲ dywański basza: Wziąwszy przy tym na głowę bezpieczeństwo nasze, [sekretarz] agę swego w tej sprawie i dywańskie basze przestrzec ofiaruje się.TwarSLegK156.
▲ basza turecki: Sekretarz BászyTureckiego w Káneey rezyduiącego/ vciekł od niego do Nászych/ prosząc o Pászport do Insuły Chios.MerkPol47. Podkomendą tegoto Vseyma BaszyTureckiego Kilk[a]nascię Tysięcy legło turkow wpomienionym zwysz Okopię.PoczOdlPam116. Pąn Krzysztof Komorowski [...] Abazy BasieTureckiemu takze Tatarom z Multanami meznym się animuszem oparł.KomonDziej129-129v.
▲ kapitan basza: Galery Tureckie/ ktore w tych dniach przeszłych przypłynęły do Káneiey/ nic innego tám nie przywiezli tylko co nowego Kápitana Bászę.MerkPol301. Wszczeła się w konstantynopolu rebellia, w ktorey Wezyra W. Reis Effendego y Kapitana Baszę Wydano y Ubito.IntrHist178.
▲ dworski basza: Sam do inszych dworskich uda się Książę baszów. TwarSLegKTwarSLegK117.
▲ generał basza: Przypłynęło do Káneiey 10. Galer Tureckich znowym Generałem Bászą/ ktory kázał zaraż szyię vciąć dawnemu Bászy/ y 2 Officyerom náyprzednieyszym támteg[o] Miástá.MerkPol266.
▲ komendant bassa: Zbiegł do Káney [Durach bej] y z Kommendántem Bássą się zniosł. Rozumięmy że około sposobow prowiántowánia tám tego Miástá.MerkPol211.
◼ Przenośnie:
◼ I tego muza moja niechaj głosi, Co apostołow pierwszych imię nosi, [Piotra i Pawła] Bielskiego baszę, Mazowieckie plemię, Co ma ojczyznę piękną, płocką ziemię. [Piotr Paweł Bielski – wojewoda płocki].TrembWierszeWir IIII, 286.
# Użycia metajęzykowe:
# Substantiva nomina Bákáłarz Bánnicya Bárbáryzm Bászá Bázyliká.WojnaInst157-158
nazwa własna» - imię konia«: Zafrasowało mię to, że Pukiel nie jachał do Lublina już nie dla sprawy jakiej, ale dla koni; bo już mi mój basza waledikował nazad, tak ochromiał, że jedno włóczy nogę.ChodKor80. Basza kasztonowaty [!] gwiazdeczka wczele y prz[ez] nozdra Łysinka Turecki [o koniu].ArchRadziw1638767/1.