W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 25.06.2020
*KWADRAT rzecz. m
Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (; pod: kwadra; XVI-XVIII w.), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują
Formy: lp M. kwadrat; D. kwadratu; C. kwadratowi; B. uż. nżyw. kwadrat; N. kwadratem; Ms. kwadracie; ~ lm M. uż. nosob. kwadraty; D. kwadratów; C. kwadratom; B. uż. nosob. kwadraty; N. kwadratami; Ms. kwadratach
Etymologia: <łac. quadratus>
Znaczenia:
Kwadrat równokątny CTHF (SolGeom_II, 93)
1.mat. »czworokąt «:
Kwadrat/ vide Czworogránista figurá. Kn 340. Czworograń, f. Czworograniastość, czworogranistość, kwadrat. Viereck. un quarré; chose en quarré. T III 196. Kwadrat, czworograń. Viereck, Quadrat. un quarré, chose en quarré. § kwadrat iest figura o czterech śćianach. T III 693.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: mat. kwadrat doskonały, mat. kwadrat równościennokątny (sz. zm.) »kwadrat, czworokąt foremny; kwadrat, czworokąt foremny«: A nád to wsześćiokąćie Rownoobwodnym z Tryángułem HFE, zostáią dwá tryánguły HDN, EDM, ktorymi przewyszsza tryánguł HFE. Tęż własność máią y figury iednegoż rodzáiu, ieżeli są rożnego położęnia: że, wrownym obwodżie nie rowne polá záwieráią. Iáko kwádrat doskonáły FGHL, iednegoż obwodu z kwádratem podłużnym CT, iest większy dżiewiąćią 2kwádratow: to iest kwádratem cáłym GKMP. SolGeom II 91. kwadrat doskonały, kwadrat równościennokątny. Viereck mit gleichen Winckeln. quarré parfait ou régulier. T III 693-694. Kwádrat doskonáły. Quadratum aquilaterum et aequiangulum. Kwádrat máiący wszytkie cztery ánguły, y śćiány rowne. Rownościennokątny kwádrat. SolGeom I 4. kwadrat doskonały, kwadrat równościennokątny. Viereck mit gleichen Winckeln. quarré parfait ou régulier. T III 693-694. ▲ mat. kwadrat podłużny (sz. zm.), mat. kwadrat obdłużny, mat. kwadrat równokątny »prostokąt; prostokąt; prostokąt«: W Triangul w Pentagon y insze Figury/ Budynek trudno dźielić ná izby Kwádratowe. A ták tylko o czworograniastych budynkách mowić będę. To przydáiąc/ że bárźey chwalę podłużny kwádrat/ niż rownych bokow y w kostkę. NaukaBud B2. Kwádrat podłużny. Parallelogrammum. Kwádrat rownokątny; máiący wszytkie cztery ánguły krzyżowe, ále śćiány tylko po dwie przećiwne, rowne. SolGeom I 4. Nowi Geometrowie vżywáią Celu rozerzniętego przez srzodek, iáki iest D. Celu dálszego od oká vżywáią pospolićie wszyscy, ábo rozerzniętego, iako D, ábo cále ná Kwádrat podłużny otwártego, z stronką przez srzodek wyćiągnioną, iáki Cel iest G. SolGeom II 10. kwadrat podłużny, kwadrat obdłużny. länglichtes Viereck; ablangeVierung. un parallelograme; quarre-long; barlong. T III 694. kwadrat podłużny, kwadrat obdłużny. länglichtes Viereck; ablangeVierung. un parallelograme; quarre-long; barlong. T III 694. Kwádrat podłużny. Parallelogrammum. Kwádrat rownokątny; máiący wszytkie cztery ánguły krzyżowe, ále śćiány tylko po dwie przećiwne, rowne. SolGeom I 4. Rożnicę pokazáć polá między tryángułem rownośćiennym, y między kwádratem rownokątnym, ktory iest rowny obwodem tryángułowi. ZRysuy ná CF połbázy tryángułu rownośćiennego CEG, kwádrat CTHF, rownokątny y rownoobwodny sámemu tryángułowi, áby śćiány CT, HF, kwádratu kwadratu [kwadrat:subst:sg:gen:m] były rowne śćiánom CE, GE, tryángułu: á TH, rowna połbáźie FG: y CF, spolne. Około Rozmierzánia Polá Figur. SolGeom II 93. ▲ mat. kwadrat spłaszczony, mat. kwadrat równokątny podłużny spłaszczony ściennorówny »romb; romb«: Kwádrat spłászczony. Rhombus. Czwártak, kwádrat máiący wszytkie cztery śćiány rowne, ále ánguły tylko po dwá przećiwne rowne. SolGeom I 4. kwadrat spłaszczony. geschobenes Viereck; Raute. un rombe, une losange. T III 694. PRzeż kwádraty rozumiy figury czworośćienne doskonáłe, iako kẃádrat rownokątny podłużny splászczony śćiennorowny, y splászczony dwuśćiennorowny, ktore Rombusami y Romboidesámi Euclides zowie. SolGeom II 138. ▲ mat. kwadrat podłużny spłaszczony »równoległobok, romboid«: Kwádrat podłużny spłászczony: Rhomboides. Czwártaczek, máiący po dwie śćiány, y ánguły przećiwne rowne. SolGeom I 4. kwadrat podłużny spłaszczony. ungleichseitige Raute. un romboide. T III 694. ▲ kwadrat krzyżokątny: PRzećiągnąẃszy ẃćiąż przez koniec E, ćieniu záłamánego DE, liniią HES, krzyżową sámey wysokośći CHB, y postáwiwszy ná niey ES, długość stylu ES ná Instrumenćie reprezentuiącą: y w iey końcu S, przydawszy krzyżową SG, wyrażáiącą długość ćieniu ná instrumenćie częśći 15; stánie kwádrat krzyżokątny CHED, o rownych śćianách przećiwnych CH, DE, y CD, HE: stáną tákże dwá tryánguły podobne BHE, y GSE. SolGeom II 43. Ná niedostępney (CN,) ktorey końcow nie widáć tylko zpunktu sámego (D,) stoiącego nie przećiwko tey linii, wyznáczyć kwádrat Krzyżokątny ná źiemi. SolGeom II 125. ▲ kwadrat geometryczny »przyrząd geodezyjny, astronomiczny«: GEOMETRY POLSKIEGO, ZABAWA VII. Około Rozmierzánia wszelkiey Odległośći, Wysokośći, Głębokośći, y Gruntow, nowym y łátwiuśińkim sposobem: bez zwyczáynych Geometrom Instrumentoẃ, y vmieiętnośći Arythmetyki: z przydatkiem wymiaru wszelkiey Długośći przez Kwádrat Geometryczny. SolGeom II 1. Do czego zinwentowane od Geometrow rożne instrumenta. Jáko to dawnieysze: Baculus Jacobi. Protheus Militaris. Horoscopium. Horometrum. Asserculus Zublerianus. Mensulae Praetoriana. Triquetrum. Radius Latinus. Pantometrum Kircherianum. etc. Teraźnieyszych czasow pospolitsze są: Kwadrat Geometryczny, Cyrkuł, Semicyrkuł, Kwadrans, tablica X. Solskiego etc. BystrzInfRóżn Z. ▲ w kwadrat budowany »budowany na planie czworokąta«: Dwor Wittfeldt. Zamku żadnego w tym starostwie nie masz, tylko dwor drewniany w quadrat budowany, w ktorym jest izdeb po dwu stronach 4. OpisKról 477.
2.mat. »wynik przemnożenia liczby przez nią samą, druga potęga «: Kwádrat: iest liczbá wychodząca z przemultyplikowáney iákiey liczby przez onęż sámę. Iáka iest, 4: gdy 2, przez 2, multyplikuiesz. [...] Numerus quadratus. Zowie się ieszcze, Liczba płaska: Numerus plantus, że iey iednośći roztáwione[!] ná kwádrat, płászczyzne sámą osadzáią, á nie biorą się w głąb, iáko liczbá Pełna. SolGeom III 78.
3.astr. »układ dwóch planet oddalonych od siebie o 90º, kwadrat astrologiczny, horoskopowy, będący podstawą przepowiedni«: I Merkuryusz z Swoią zwyczayną chytroscią kiedy z Panną kwadratem Swym korrespondią Zaraz sub Solanae wielką folgę czuią. PasPam 272.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WG