Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »zmniejszyć coś«: Donatyw żadnych na R. P. nie wewlekliśmy i dziełem niesprawiedliwym nie ukrzywdzieliśmy raczy, aniśmy jej nie ujęli, a zaczym z ojczyzny matki swej nie zdarliśmy nie tylko ze krwią skóry, ale ani suknie, ani koszule. AktaPozn I/1 470. Iego probitas [poczciwość] że by niebyła od nas bydz zawdzięczona Chyba że by nąm Bog uiął zdrowia. PasPam 152v. Niebyło w tym Roku zadnego albo małoco z zyta pozytku [...] Pan Bog y ludzie duzo chleba Oyczyznie uięli z czego nastąpiła potym drogość zboz wielka. PasPam 178v.

2. »złapać«: Rzekł do niey/ vymi ten powroz y wyplątay mię. ZwierPrzykład 229. Sny nieszczęśliwe, cośćie mię uięły, Coście mi oczy ták twárdo zápięły; Czemuśćie gnusney ná ten czás powieki, Ostátnim zgonem nie zwárły ná wieki? OvChrośRoz 137. To mowi Pan pomazańcowi memu Cyrusowi, ktoregom uiął prawi[...]ę, abym podbił przed nim narody, a grzbiety Krolow obrocił, y otworzył przed nim wrota, bramy nie będą zamknione. BohJProg I 216.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ ująć kogoś za nos »kierować, rządzić kim, pozbawić kogo własnej woli, decyzji«: Iuz y krola uięto zanos kiedy pozwolił z kancellaryiey Uniwersały na Seymiki przed Seymowe do woiewodzt[w] proponendo novam Electionem Stante vita. PasPam 188v.

◼ Przenośnie: ◼ Dzien na to szczęscie był cichy ciepły y bez mrozu iuz była trochę rezolucyia poczęła następować ale zas potym zima tego [tęgo] uięła. PasPam 62.

3. »zjednać, pozyskać«: Tu Piechoty zaraz 600 za Marszałkięm stoi muszkiety im wrękach drzą [...] Skoczyli Biskupi, Skoczyli Senatorowie ledwie uięnto. PasPam 243v.

4. »zaprzestać, ukrócić«: Bębęnistę iednego/ Cár Kásimowski/ Woiewodowie/ Boiárowie/ y insza Moskr[...] przy Krolu I. M. będąca/ do zamku z listámi posłáłá nápominaiąc żeby iuż krwie roźlanie vięli: żeby tych ktorzy tám głodem vmieráią/ ná swe dusze nie bráli/ zamek áby Krolowi I. M. podáli [...]. BielDiar Cijv. Naprzod Ministros w Polszcze niemász. Przewoźne to tytuły. Potym nietrzebá ich psowáć apud populum, psuią ich vczynki. Bo Pánow postronnych interessa promowuią, od nich Iurgielty biorą, Oyczyzn[...] ná Tándecie exponunt, Práwá wywracáią. Punct Mánifestu Nád to, kiedy Woysko ná Kánclerzow nástępowáło, kto te imprezy Woyská viął. LubJMan 110 marg-111 marg.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ strach kogoś ujął: Bromę w Herbie twym, ciebie: zbroyne widząc w Bromie, Stánąłem wielkim cudem zádumány, bo mię Y strach uiął, przyznam się, z kąd ták nagła Woyná? Miecz w ręku, w ktorych dotąd, krowa byłá doyna? PotPocz 123. ▲ żal kogoś ujął (sz. zm.): Ten [pustelnik] kiedy go na oney nadiachała drodze Panna z Angelską twarzą, y widział ze srodze Pobladła y z troski y z trudu zemdlała Zal go uiął widząc co nędznica cierpiała [...]. ArKochOrl 13. [Bradamanta] skoro o Rugierze zrazu usłyszała Na twarzy się wesołą byc pokazowała Ale skoro [Pinabel] przypomniał ze w okowy wzięty Viął ią zal y smętek wielki niepoięty [...]. ArKochOrl 19.

UJĘTY
im. przym. bier.

Formy: lp M. m ujęty

Znaczenia:

»zjednany, pozyskany«: Starosta Bratyanski Działynski uięty pollicitationibus [obietnicami] Lubomierskiego Ierzego Marszałka y Hetmana przysłał Ordynans swoiey Chorągwi. PasPam 101.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ujęty strachem: A jako Etna tak olbrzyma dusi, Że z lekka w górę rzygać musi, Tak ja, ujęty strachem i baczeniem, Niewytrzymanym jęczę pod milczeniem. MorszAUtwKuk 238.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]