Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp (wiadomy, wiadom), SXVI (wiadomy, wiadom; korpus), Kn (wiadomy), T (wiadomy), L (wiadomy, wiadom; XVI-XVII), SWil (wiadomy, wiadom), SW (wiadomy, wiadom), SJP (wiadomy, wiadom) notują

Formy: st. równy lp M. m wiadomy; ż wiadoma; n wiadome; D. m wiadomego; ż wiadomej; C. m wiadomemu; ż wiadomej; B. m nżyw wiadomy; żyw wiadomego; ż wiadomą; N. m wiadomym; wiadomem; ż wiadomą; Ms. ż wiadomej; W. ż wiadoma; lm M. mos wiadomi; nmos wiadome; D. wiadomych; B. mos wiadomych; nmos wiadome; N. wiadomemi; Ms. wiadomych; W. nmos wiadome; ~ st. wyższy lp M. m wiadomszy; N. m wiadomszym; lm M. mos wiadomsi; B. mos wiadomszych; nmos wiadomsze; Ms. wiadomszych; ~ st. najwyższy lp M. ż najwiadomsza; N. m najwiadomszym; ~ odmiana niezłożona lp M. m wiadom

Znaczenia:

1. »taki, o którym ktoś coś wie, znany«: [...] co ábowiem zá dziw/ gdy iáko lekarz z zepsowánia y nádwątlenia vmiárkowánia ciáłá ludzkiego/ przed czásem dobre ábo złe zdrowie vpátruie: ták i szátan z postánowienia powietrza sobie wiádome/ á przed námi zákryte opowieda niepogody. SpInZąbMłot 423. Insze podobne tym czaty, przez inszych równego serca mężów, na każdy się prawie dzień działy. Te jednak zdało się tu na przykład jako wiadomsze autorowi położyć. DembPrzew 36. Niech tedy vważy káżdy, ieżeli słusznie ná delátią iednego infamisá condemnowány iestem, zktoremi kiedy áni conversowáć godzi się wedle Práwá, coz więcey miáło mu się godzić, ná moię, Bogu, Oyczyznie, y Swiátu wiádomą niewinność, z niezbożną porywáć delátią. LubJMan 153. Kto się czuie norzycami ten się oto niech uraza (ktore dicterium iest tri[t]um y wszystkim wiadome). PasPam 140. Nie była by Swiatu wiadoma Cnota gdy by iey rozmaite nie wyprobowały adversitates. PasPam 149av-150. Nąm tez od ludzi opowiedziane Iuz są wiadome y Iawne iego Actiones. PasPam 152v. Wiadoma mi iest iego przyprowadzeniu tych Ludzi Modestia. PasPam 172v. Szlachcic jeden do dworu wyprawując syna, Co też sobie przypomniał, w tym go napomina, A zwłaszcza młodszym będąc, że się sam nim bawił, Radby dziecię w wiadomych obyczajach sprawił. PotFraszBrück II 367. [...] rzecz iest niedoskonáłego rozumu záżywáć dyskursu, y znáć że czego nie rozumie, y tego zrozumięnia szuka przez dyskurs, postępuiąc od rzeczy wiádomych do nie wiádomych [...]. TylkRoz 4. Iużci możnieyszy między obcymy Narody, Gdzieby z Polskiey umykać szukáią gospody [...] Y żenią się tám, dziećmi znowu powracáiąc, Z kąd świeżo ná świát wyszli, iák do mieyscá záiąc: Vchodząc do wiádomey knieie przed Herápy [...]. PotPocz 24. [...] wszeláki zmysł y fałsz nie máiąc inszego końca tylko mowić przeciwko wiadomey sobie práwdzie, á tym samym drugiego oszukiwać, iest (mowię) peccatum fallaciae, to iest, grzechem oszukania drugiego [...]. JabłSkrup 11. [...] na ten czas Cesarzowi Snadno było od traktatow w Passau uczynionych odstąpić, lecz gdy woysko Cesarskie, miasto metz in utili Eventu obległo y nazad masierować musiało [...] R 1553 w Auszpurgu ow Wiadomy pokoy był Zawarty. IntrHist 222. Powierzywszy między innemi tey Prowincyi WMści [...] ábyś to usilne żądanie násze rowno z inszemi Kollegami swemi w posrzodek Stanow Koronnych nászym Imieniem odniosł, ktore ná miłości y przychylności świátu y wiekom wiadomey tey cney Rzeczypospolitey przeciwko krwi Panow swoich zasadzamy. DanOstSwada IV, 38. Co się tycze innych polowań z gończymi, jako o prywatniejszych i wiadomszych nie wyrażę nic innego, jak przestrzegając, by odprawę nigdy z zwirza dawać samego, ale chlebem o niego otartym [...]. RadziwHDiar 205. Wiadomy, świadomy. [...] 2) kund, bekannt. [...] connu, notoire [...] wiadoma to każdemu rzecz. T III 2516. Tę mulicę wzięto z mieyscá dálekiego [...], bo się o táką postáráli, áby, gdyby sobie drogą wiadomą poszłá, nie ná tey stánęłá do ktorey przywykłá, ále żeby tylko sámá opátrzność Boská mieysce náznáczyłá. TylkStrom 68.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wiadoma rzecz: Wiádomo iést/ wiádoma rzécz iést. Scitum est [...] Constat inter omnes [...] Exploratum est mihi [...]. Kn 1239. [...] wiadoma też rzecz iest światu wszystkiemu/ że toż vczynić musieli Anno 1595. y Anno 1617. nie tylko teraz [o Moskwie, która musiała zapłacić Polsce po przegranych wojnach]. MerkPol 305.

2. »taki, który o czymś wie; taki, który coś zna«: Wiádomy/ v. Swiádomy/ Znáiomy. Kn 1239. Był [wezyr] tu kiedyś Gońcem do nas, zaczym to sobie arrogował, że y Polski dobrze wiadom. TwarSLeg 93. I wy, serdeczne westchnienia, Świadome mego cierpienia, Wiadome same i tego, Żem przecię dokazał swego, Co się z ust mych wydzieracie, Ach, cyt, i tak mię wydacie: W szkole miłości wzdychanie Za wyraźne słowo stanie. MorszAUtwKuk 12. Wdayze się z-nim [marnym żołnierzem pospolitego ruszenia] wrzecz, chociasz niebył daley bursy Historye; y one usłyszysz discursy Iusz on wiadom Porochow, Czaiek y Kodaku Wiadom złotego, wiadom Kuczmanskiego szlaku. PotWoj 33. Forteca to iest te Lachowice tak foręmna [...] Siła takich co iey dobrze wiadomi. PasPam 99. Strzesz Boze Potrwozyc Woysko y krola dla naszych Zartow y twoia Szyia była by wstrachu bo tez to tam był z moim wyrostkiem, iako wiadomy mieysc bo Lublanin był Szlachcic. PasPam 238v. Wielki był polityk Mazaryn, a przecię pobłądził był w kilku terminach, choć był wiadomszy Francji, bo się tam był schował. SobJListy 99. Winszowáć tylko Wm. M. Panu przychodzi mi/ że z tak zacnego i rodowitego domu/ o ktorego mnie zacności mowić ob tenuitatem daremna i nie potrzebna/ i ktorego Wm. M. Pan wysokich decora dobrze wiádomeś; z tego mowię domu przybierasz Wm. M. Pan decoribus domu swego statumina [...]. PisMów II 192. [Macocha] Będąc najwiadomsza tego i, co słyszała od mego Ojca, to wszystko zeznała, jakom pozwolić nie chciała [na ślub z Ezopem]. StanTrans 70. Siostro ma Anno, wszystkiego wiádomá, Ty pomnisz, co się działo między nomá [...]. OvChrośRoz 99. Byłáli wzmianká o cnotliwym człeku, Iam naywiádomszym stał się iego wieku. ChrośZbiór F3v. Wiadomy, świadomy. 1) kundig, geübt [...] expert, expérimenté, entendu, fait. [...] 1) wiadomy świata, tey nauki. T III 2516.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wiadomy rzeczy (sz. zm.): Lecz exystymácyey dobrey człowieká ták wielkiego/ ktorego wysoki rozsądek/ y zacne przymioty/ wszytkim są znáiome/ pismá tákie v ludzi bácznych y wiádomych rzeczy namniey náruszyć nie mogą. SzemGrat 118. [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324. [...] osobliwie jeden [jeniec], czy-li wielki frant, czy-li nazbyt rzeczy wiadomy, cale się z tamtymi nie zgadza, bo powiada, że chan i Ibraim pasza lubo stanęli pod Zbarażem, ale to tylko uczynili dla odmiany paszy, i szyję w tym swoją stawia, że go dobywać nie będą [...]. SobJListy 435. Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94. ▲ wiadomym kogoś czynić: [List do cara] Bijem ci czołem, my ludzie narodu polskiego, których (w) więzieniu bez przewinienia naszego na Białem Jezierze dzierżysz [...] wiadomem cię czyniąc o wielkich nędzach i dręczeniu naszem [...]. NiemPam 252. Wiele pisac trudno bo czas pod ten czas non suppetit, krotko o to tylko prosic bende WMMPana, abys mię wiadomym czynił iako naipredzey y iako naiczesci co się tam dziac bendzie albo stało hactenus na Coronacy. OpalKListy 406. ▲ wiadomym kogoś uczynić: Vniżenie przytym upraszam/ ábyś mię wiádomym uczynić kazał/ ieżeli się tego niepospolitego ruszenia spodziewáć pewnie abo raczey obawiáć mamy [...]. PisMów II 385. Nieutáiłem namniey, ábym cię wszelkiego Wiádomem niemiał práwá vczynić Bożego. DamKuligKról 147.

3. »taki, który się na czymś zna; doświadczony«: Ponieważ nauczyłem cię sposobu obronienia fortecy i obrażenia nieprzyjaciela i jako mają się rozdzielić działa po niektórych miejscach w fortecy, teraz chcę cię uczynić wiadomszym i bieglejszym, żebyś umiał nie tylko bronić się, ale i obrażać, jako powinność puszkarska niesie. AquaPrax 252. [...] tego ma Hetman przestrzegáć; Aby co tydzień w Obozie/ pewnego dniá/ po dwá woyny wiádomszych/ z káżdego Pułku/ lubo zpod káżdey Chorągwie wziąwszy/ [...] o porządku Obozu/ y o całey Woynie/ rádę zwodził [...]. FredKon 33. W zbytnie gorącá, ile w Miesiącu Czervvcu, iáko też ku zimie strzedz się Zrzebcow rzezáć: do czego dobrze wiádomego, y sposobnego záżyć konowałá, áby przy rznięciu wiedział ktore przypaláć, y záskvvárzáć żyły. HaurEk 45. PRAECVSTODICIA VRZĘDNIKOM, Ci, áby byli wiádomsi y do Gospodárstwá sposobnieysi niż Włodarz, álbo Kárbownik, bo to ostátnia, kiedy chłop vczy rozumu Vrzędniká, gotowe ma nád nim pánowánie. HaurEk 67. Wiedzieć komu Arendowáć, áby poufáłemu, wiádomemu y skromnemu Gospodarzowi, ábyć zá swym nierozgárnionym Gospodárstvvem nie spustoszył Máiętności [...]. HaurEk 81. Lás ieśli iest w dozorze, ieśli w nim iákiey nie mász szkody? tákże w Gáiu y Pásiekách, ktore obiecháć, z pniow świeżych, y z przerzedzenia vpátrowáć mieyscá, wziąwszy zsobą wiádomych ludzi, pilnie inquirowáć, y surowo przykażáć. HaurEk 89.

Znaczenia niepewne:

2 lub 3: Wiádomego Praw wtedy [na sądzie ostatecznym] niebędzie Pátrona, Ani wymową będzie spráwá obroniona [...]. DamKuligKról 57.