Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: KRZTAŃ, KRTĄŃ, KRTOŃ, KRZTĄN, KRZTOŃ, KRTAŃ

Słowniki:
SStp (krtań, grtań), SXVI (krztań, krtań, krtan, krztan, krstań), Kn, T, L (krtań, krtąń), SWil, SW (krtań, krtąń, krtoń, krztań, krtycze, krztoń, hyrtań, hurtuń, grdyca, grdyka, grdycze), SJP notują

Formy: lp M. m albo ż krtąn // krtań; D. m krtania; ż krtani; krtaniej; C. m krtaniu; krtaniowi; B. m albo ż uż. nżyw. krtań; N. m krtaniem; Ms. m krtaniu; ż krztoni; ~ lm B. m albo ż uż. (n)osob. krtanie

Znaczenia:

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiKrżtan Gula LodDict 97/1. Krztaniu zostrzáłemu. SyrZiel 136. Krztań w gárle/ przez ktorą dech idzie wychędaża zostrzáły. Głos głádki czyni/ sok tego ziela [serdecznika] piiąc. SyrZiel 136. Piersiom chorym záziębionym. Tákże płucom y krztaniowi grubemi wilgotnościámi/ flágmistymi kliiowátymi zátkánym. Wziąć korzenia Benediktowego dwá łoty [...]. SyrZiel 269. Zostrzáłość krztaniá, ábo piszczałki/ przez ktorą dech pusczamy/ głádką y wolną czyni/wárząc korzenie iego [pięciornika] w miodzie/ á potym ochłodzić ciągnionym Cukrem/ á chárkánie ábo gárgáryzm sobie często czynić co naciepłey. SyrZiel 299. Krztań zostrzały głádki czyni [rzepa]. SyrZiel 1042. Tákże y gospodarze potráwą bydłu żadnemu nie dawáli, bowiem swą ostrością [ostrzyca] bárzo szkodzi/ wárgi/ gęby y ięzyki/ gárdłá y krztanie siecze y skrwáwia: [...]. SyrZiel 1308. Spadł mu łep z krtaniem przeciętem nie żywy [...]. TasKochGoff 24. [...] wten czás właśnie gdy Argillánowi Chciał odpowiedzieć/ vciął mu krtań z mową, TasKochGoff 244. Alarkowi [...] krtáń przecięła srodze/ Razem pokármu y głosu dwie drodze. TasKochGoff 535. Bywa też [kaszel] iako y wyższe choroby z páry krwie Miesięczney grubey y gryżącey do krtąniá/ czeluści/ płuc/ y inszych wnętrzności pierśnych podniesioney. CiachPrzyp 20 nlb.. Czopék w gárdlé iako niéktorzy zowią/ v. Krtani błonká. Kn 105. Gardziel/ vide Gárdło I. Item Krtań. Kn 186. Krtań/ gárdziel/ rurá do płuc oddéchowa/ głosowa. Aspera arteria [...] Trachea. [...] Canalis animae [...] Canalicula et fistula per quam spiritus reciprocatur [...] Spiritalis fistula [...] Arteria, orum. neutr. plur. singularium à singulari arterium [...] Facitque asperiora arteria clamor. Larynx etiam à quibusdam sed proprié. [...] est pars superior asperae arteria tribus constans cartilaginibus circularibus, praecipium vocis instrumentum [...] Vitales vias, et respiramina, et vias vocis [...]. Kn 321. Rurá w-gárdlé/ v. Krtąń. Kn 955. Hortan: krztąn. JaśDict 56. Krszyná v. Odrobiná. Truputis. Krtań/ gardziel/ rurá do płuc oddechowa/ głosowa/ Aspera arteria, trachea, canalis animae SzyrDict 132. Gurgulio Krztan SłowPolŁac 69. To zbroia: to ich Puklerz, lecz y nate Kugle Iusz naszy sposob mieli: przytrzymawszy cugle Zamierzycsię: askoro Poganin odstrachu Zmylił raz powtornego nie uszedł Zamachu. Albo naKrzyzach, albo na grzywie, ukonia Ze łbem nadstawionego, razem pozbył krztonia. PotWoj 170. A tak potężnie nazad go odbiie, Ze mu asz ręka odbita zá szyie Poszła z rapiręm, zatym zárazrazem, Nim się poprawił, ciął go wkrztąn żelázęm; Wtym podle ognia, co się iescze palił Ztego się cięcia Bohatyr obalił. OblJasGór K. 42. Temu Krztąn Szablą, temu głowę Kosą Vtną, tu z krwawych Krew zmieszana z rosą. Płynie przes oboz, a zádęn nie czuie Iak po Krwi od Snu do Smierci zegluie. OblJasGór K. 177. Weźmiy gębę y uszy Jelenie/ álbo Wołowe/ y krztąn/ obwarż/ ochędoż/ a pokray w szatki/ CzerComp 36. Pyszciaszek krolikowy; załamana brodka; Dołek w niej na poł palca; ostra starczy kłodka Z brudnej i chudej szyje, gdzie wszystkie kawałki, Wszytkie przez krztan puszczone policzysz michałki. PotFraszBrück II 392. Kiedy wrázieł w krztąn Smoku, po tuleią drzewce, Y nie dał mu być Zerem Chrystusowey Dziewce. PotPocz 147a. Aleć na łapikufla - jeden puchar mało Do kałdyna przez wilczy gardziel nie przestało [...] i cale Na jeden ząb mu nie padł, krtonia czy piwnika Nie odwilżył. KorczWiz 97. Serce [...] Płucá z krtąniem [...] y Pleurá [...] którá pokrywá żebrá. KirchFac 2. W czwártym: Części na oddech służące [...] iáko są płucá [...] z krtąniem. KirchFac 7. Gárdziel [...] leży pod krtąniem [...] ma swoy początek od gardłá. KirchFac 17. Zyły krtoniowe obchodzą do płucow [...] y do krtąnia. KirchFac 34. Krtąn przez ktory áeryá się wciągá y oddech wychodzi, iest składany z rożnych chrzęstek. KirchFac 43-44. [...] przykrywą rozpádlinę, áby w połykániu pokármow y nápoiu, nic nie wpádło w krtąń, która wewnątrz bárdzo czuiącá iest. KirchFac 45. Część krtąniá co leży nad gárdziele[m] [...] iest błonistá. KirchFac 45. Chrzęstka [...] znayduie się pospolicie w nozdrzách [...] w uszách [...] w powiekách y w krtąniu KirchFac 115. Krtań, f. die Luft=Röhre. le siflet, la trachée artére; l'apre-artére; conduit de la voix. T III 653. chcieli [...] głowę [...] uciąć [...] ale iak tym razem zraziła Hussaria [...] że szyia z głową na krztoni zostały, Rel B 6.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ krtani obrączki chręstowate: Krtáni obrączki chręstowáte [...] Cartilagines circulares, et arteria Aspera, et per totum pulmonem. Kn 321. Krtani obrączki chręstowate [...] les cartilages sigmoïdes. T III 653. ▲ błonka krtani: Krtaniey błonká w uściu iey głosowi służąca/ krtani iédzeniu broniąca. Epiglottis, idis fe. [...] Operculum asperae arteriae [...] Operculum laryngis Epiglottida, vocat Vesalius [...] hedera folio simile esse docet, refutata ibidem [...] eos qui epiglottida linguam paruam seu gargareonem interpretantur [...] autem eidem laryngis fissura voci seruiens, quam epiglottis integit. Officium epiglottidis est, vocem moderari, potum pulmonibus partiri [...] tueri ne cibuis in pulmones descendat [...]. Kn 322. krtani błonka w uściu iey. der Zapfen im Halse. épiglotte, lüette qui couvre & ferme la conduit de la voix. § krtani błonka głosowi służy i iey w iedzeniu broni. T III 653. ▲ krtani dziurka głosowa: Krtaniey dziurká głosowá/ iáko w stroiu/ surmy/ sztortu [...] Laringis fissura: habes suprà proximè. Kn 322. Krtani dziurka głosowa. Athem-Löchline unter dem Zapfen. le conduit de la voix sous l'épiglotte. T III 563-564.