Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BLECH I, BLICH

Słowniki:
notują

Formy: lp M. blech; D. blichu // blechu; B. uż. nżyw. blech // blich; N. blechem; Ms. blichu // blechu; ~ lm B. uż. nosob. blechy

Etymologia: <niem. Bleiche>

Znaczenia:

»miejsce, gdzie bieli się płótno, bielarnia, bielnik«: Własność káżdego mieyscá ma swoie pożytki/ iako w Bieczu przy Ropie rzece/ blech dochod miastu czyni: w Olkuszu ołow/ w Przemyślu piwo/ w Lublinie iarmarki częste/ y Trybunalski ziazd/ w Krosnie winny skład swoy pożytek ma/ w Prusiech lny/ ic. PetrSEk 29. Bléch/ biélnik/ [...] Solarium vocari potest locus, in quo tela insolatur [...] vide folusz. Non recte dicitur Fullonia officina, vide fárbierz stároświécki. Kn 34. Z tejże spiżarki drugie drzwi na blech [...]. Z blechu jest komórka do płótna chowania. InwUszwVet 230. [...] płotno nie może bydź wybielone ieno przez ogień á wodę/ kiedy ie odwarzaią/ y polewáią na blechu. StarKaz 493. Prządki niech tego przestrzegáią, áby z wodą piekną w czystym one máiąc naczyniu, á nie z ślinámi przędły, ták dla sámego ochędostwá, iáko też y dla tego, aby prędzey Płotná y nići ná Blechu się dobieláły, y bielsze były. HaurEk 13-14. Roku 1665 w wielkanocny wtorek Przy oddawaniu Płutna na blich Dałem ÿwanowi Blicharczykowi złotych 2. KunReg 4. Regestr Płucien Kupnych Do blichu na rok 1680. KunReg 57. Na blechu budyneczek mały z przysionkiem chróścianym i z komorą, do komory drzwi z zaszczepką i probojami, okien w nim szklanych w drzewo trzy. Tamże wałkownica wielka. Ten budyneczek słomą kryty. PiotBrań 418. Blech, bielnik. [...] Bleich-Platz, [...] blancherie, [...] essui. T III 57. Znać, że blich nie będzie w wodzie, Kiedy z kijem w alamodzie Sam jeden do praczki spieszy. Być może, że się ucieszy, Jak bieliznę popierze. MelScholBar II 761.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ blady jako z blechu: I takci się zwlokła [księżna] blada jako z blechu, Śmierci ledwie nie potkła nie bez swegoż grzechu. KorczWiz 51.

◼ Przenośnie: ◼ Stáraymy się o Konie: śniegu rowney máści. Nie trzebá po iármárkách szzukáć; ieśli kto ma Kárego? łácny sposob wybielić go Domá Iest mydło ná czernidło, pokutá ná grzechy, choc będzie y czerwony, znaydziesz ná to blechy. PotPocz 148a. ◼ Do Xiędzá Herbu Sreniáwá [tytuł] Nie trzebáć wody; Rzekę nosząc, w Herbie szukáć, Ieśli się tráfi ktorey, z owiec twych ubrukáć: Náuká, dobry przykład: blechem ná te piegi, Tymi czarna iák wągiel duszá rowna śniegi. PotPocz 83. ◼ Ciało w łaźni wymyją za godzinę ługi, Ale duszę, kto chce wniść do świętego cechu, Dłużej, niż siedm lat trzymać należy na blechu; Wszytkim siedm lat pokuty kościoł znaczy stary, Żeby z serca światowe puściły przywary. PotFraszBrück I 461.

Słowniki:
L (blech; XVII), SW (blecha) notują
SStp, SXVI, Kn, T, SWil, SJP nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1613

Formy: lm B. uż. nosob. blechy

Znaczenia:

»pchła«: [Piołun] Blechy wygubia [marg.] Blechy w gmáchách/ y komorách wytráca w rosole álbo w słoney wodzie wárzony/ tym często páwiment pokrápiáiąc y polewáiąc. SyrZiel 347.