Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BOŻNICA, BÓŻNICA, BUŻNICA

Słowniki:
notują

Formy: lp M. bóżnica // bożnica; D. bożnice; bożnicy; B. bożnicę; N. bożnicą; Ms. bóżnicy // bożnicy; ~ lm M. bożnice; D. bużnic // bóżnic // bożnic; B. bożnice // bużnice; Ms. bóżnicach // bożnicach

Znaczenia:

1. »żydowski dom modlitwy i nauki religii«: Y gdzie teraz Boże przykazánie Zydzi w swoiey Bożnicy chowaią/ tám przed tą szafą lichtarz ná koło z kágáńcámi/ iáko koronę iáką záwieszáią. StarKaz II, 425. CHoćci w-tym mieście, nie było Kościołá, bo on w-cáłym Krolestwie Zydowskim, był tylko w Ieruzalem: byłá tám iednák Bożnicá álbo szkołá Zydowska, mieysce przedcię ná chwałę Bożą, mieysce ná náukę o Bogu oddáne. MłodzKaz II, 147. Przy której to bóżnicy mają być domki na rabinów, kantorom [!], szkolników, szpital, które to domki od wszelkich podatków i ciężarów [...] wolne być mają. JewPriv 199. ... y tu iako pod czas Woyny na Granice sie schronili [Żydzi] ze Sląska. maiąc tu w Zywcu dwie Buznice. KomonDziej 133. Są tu [w Amsterdamie] Kaplice OO. Augustynianow y Jezuitow dla Katolikow; Zydowska Synágoga albo Bożnica wielka dla Zydow Portugalskich... ChmielAteny II 248. Bożnica. heidnischer Tempel, Juden-Schule, Synagoge. Temple paien; Sinagogue. T III 71.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bożnica żydowska: A Gdy byli [Paweł i Barnabasz] w Sáláminie/ opowiádáli słowo Boże w bożnicách Zydowskich/ á mieli z sobą y Janá do usługi. BG Dz 13, 5. Bożnicá Zydowska/ Proseucha, [...] Śynagoga. Kn 43. W Tey vlicy ś. Anny názwáney/ byłá przedtym Bożnicá Zydowska/ mieysce vrągániá/ y czći vwłoczenia Imieniu Naświętszemu IEZUS... PruszczKlejn 20-21. Kościołow wszystkich w murách y zá murámi [Lwowa] po Przedmieściach numero 41. Cerkwi murowánych 6. drewnianych kilka. Bużnic Zydowskich murowánych 2. ChmielAteny II 315. Bożnica Zydowská, temple de juifs. KulUszDyk 9.

2. »świątynia pogańska, heretycka«: Niegdy wielki a teraz ledwie iuz doyzrały Bałwochwalskie Buznice pyszne Bazyliki Kolosy wywiedzione az w niebo za krzyki Czas z ziemią porownywa a co kościoł broni oraz z cnotą to nigdy nie zostanie w toni. KodKon 140. Bożnicá/ Delubrum, [...] Arbor circa Ammonis delubrum. Kn 43. Nie darmo przeszłych wieków poganie mniemali, Jakoby góry głową niebiosów tykały; Przeto na ich wierzchołkach stawiali bożnice. ZimBSiel 108. W Mieście tym [Mekce] iest potężny z wieżą z[!] wysoką Meczet, albo Bożnicá Turecka. ChmielAteny II 518. § Bożnica Jowisza. T III 71.

3. »krąg, społeczność wyznawców jakiejś religii«: Bog stánął w Bożnicy Bogow, to iest świętych,y we śrzodku świętych rosporządza. KorRoz 83.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ wyłączać kogoś z bożnic: Wyłączáć was będą z bożnic: owszem przydzie godziná/ że wszelki ktory was zábije/ będzie mniemał/ że Bogu posługę czyni. BG J 16, 2. ◆ z bożnice wyłączony (sz. zm.): Ták mowili rodzicy jego/ że się bali Zydow: ábowiem już byli Zydowie postánowili/ áby/ ktoby go kolwiek Chrystusem wyznáł/ był z bożnice wyłączony. BG J 9, 22. Wszákże jednák y z Książąt wiele ich weń uwierzyło: ále dla Fáryzeuszów nie wyznawáli/ áby z bożnice nie byli wyłączeni. BG J 12, 42.

Znaczenia niepewne:

1. a. 2: Boznica Phanum. LodDict 9/1.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bożnica szatańska: ... zbluzniony iesteś od tych, ktorzy się Zydámi zowią, á nie są nimi, ále są bożnicą szátáńską. BirkOboz 80. Znam uczynki twoje/ y ucisk/ y ubostwo/ (áleś bogáty) y bluźnierstwo tych ktorzy się powiádáją być Zydámi/ á nie są ále są bożnicą szátáńską. BG Ap 2, 9. Otoć dam niektore z bożnice szátáńskiey/ ktorzy się powiádáją być żydámi/ a nie są/ ále kłamáją. Oto spráwię że przydą/ y będą się kłaniáli przed nogámi twymi/ y poznáją żem Ja ciebie umiłował. BG Ap 3, 9.