Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1620

Formy: bezok. wstać; ~ cz. prze. lp m 1. os. wstałem; 3. os. wstał; ż 3. os. wstała; lm mos 3. os. wstali; ~ cz. przy. pr. lp 3. os. wstanie; lm 3. os. wstaną; ~ tr. rozk. lp 2. os. wstań; ~ im. uprz. wstawszy

Znaczenia:

1. »zmienić pozycję z siedzącej lub leżącej na stojącą; dźwignąć się, powstać«:

Rekcja: od czego, z czego

Z krzesła wstał poszedł do pokoiu. PasPam 150. Nazaiutrz ieno co wstali od obiadu Stoią. PasPam 158v. Zgodzinę zęmną pogadawszy wStał y poszedł do Senatu. PasPam 174. Ten od konia udezrony lezy wemdłósci rozumiałęm że iuz niezywy [...] Rzeką zyie zyie trzezwic go obaczył się, wstał y poszedł. PasPam 181. Ięno cosmy oczęmsi poczęli mowić asz wydra znowu wstała co mi się układła była pod nogami. PasPam 253. Poklęknąłęm pierwey dzięki czyniąc [...] a potym wstawszy począłęm im to powiedać. PasPam 280.

2.przen. »wybuchnąć, wszcząć się«: Pisarz Zięmski Bielski [...] wyrzekł Pane Starosto Ne zderzysz [...] O Boże kiedy to wstanie Tumult. PasPam 243v.

3. »opuścić miejsce spania«: Skoro tedy zegary poczęły bic z puł nocka kazano trąbić pobotkę Sąm wstał mało co spiąc. PasPam 57v. Nazaiutrz wstałem raniusienko konie podkulbaczone poiechałęm do Woiewody. PasPam 163. Drugi swego konia niepoznał rano wstawszy. PasPam 244v. Skoro rano potkał ią [wydrę] Dragan [...] Uderzył Berdyszem zabił, wstaną wydry niemasz, Qweres srogi. PasPam 255-255v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ od strachu włosy komuś wstają, od strachu włosy na kimś wstają »ktoś się boi«: [...] prawiła takie rzeczy ktore się tu nie wyrazają ze słuchającym włosy wstawały od strachu. HistŚwież 508. [...] od strachu włosy na mnie wstają [...]. T III 2176. ◆ ze strachu komuś włosy na głowie wstały »ktoś się przestraszył«: Nie beł żaden tak duży ani beł tak śmiały, Coby mu z strachu włosy na głowie nie wstały, Najsławniejsze gdy słyszał imię Rynaldowe [...]. ArKochOrlCz II 442.