W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 11.10.2022
ZMORDOWAĆ czas. dk
Słowniki:
notują
Formy: bezok. zmordować; ~ cz. prze. lp m 1. os. zmordowałem; 3. os. zmordował; ż 1. os. zmordowała; n 1. os. zmordowało; lm mos 1. os. zmordowaliśmy; 3. os. zmordowali; nmos 3. os. zmordowały; ~ cz. zaprze. lp m 3. os. był zmordował; lm mos 3. os. byli zmordowali; ~ cz. przy. pr. lp 1. os. zmorduję; 2. os. zmordujesz; 3. os. zmorduje; lm 3. os. zmordują; ~ im. uprz. zmordowawszy
Znaczenia:
»zmęczyć, strudzić«:
Rekcja: kogo co
Wszak są pamiętnicy tego, Gdy oraz i dnia jednego U Radoszowic szykował, Kilka par koni zmordował Wyprawnych i wiatronogich, jakich ledwie kto miał drugich. GrochWiersze 90. Wieliki Kniaziu, żałuj ruczek twoich, które zmordujesz, bijąc mię chłopa swego. NiemPam 166. On [lampart] sposobu nie wiedząc, jakoby im [małpom] sprostać, - Bo widział, że na drzewie trudno ich miał dostać, Gdzie ani moc, ani ich prędkie nogi jego Nie mogły dojść, - zażył w tym fortelu takiego: Skoczył na drzewo, potym spadszy z niego, leżał Jakby martwy. Co widząc on źwierz, z drzewa zbieżał, Mniemając, że lampart zdechł, po nim wyskakując, Z śmierci jego w sercu swym wielką radość czując. On przecię leżał; aż się dobrze zmordowały, Toż się porwał: tak się mu w garść wszystkie dostały, Bo im zabiegł od drzewa, więc czego mężnością Nie mógł sprawić, to musiał sprawować zmyślnością. VerdBłażSet 70. Bo to są stopnie tákiego pczół pielgrzymowánia, że naprzod przez posty szpieguią sobie, gdzieby wyszedszy od máciorek, z stárego vlá, osieść miáły; dopiero máiąc iusz obmyślone mieysce, wylazszy z vlá stárego, suszą się ná słoncu, y ná wietrze, iedne krot[c]ey, drugie dłużey: wysuszywszy się, vczą się látáć; bo tego dotąd nie vmiáły; y w tym latániu igráią, mieszáiąc się, áż się zmorduią, (iáko to ná pierwszey żá [!] zywotá swego przeiazdce, álbo przechadzce, że ią tak názowiemy) á zmordowáwszy się, os[ię]dą gdzie, żeby sobie wytchnąć, á to ná czás bárzo krotki y kiedyby ich wskok nie zábrano, wziąwszy się poydą precz, tám gdzie sobie máią mieysce náznáczone. OstrorNauka C-Cv. Tłusty służyć wojny nie może. Stricta sunt militum corpora, non probo crassulos & superflua carne distentos. Czemu? Chyżości napotrzebieyszey sztuki człowiekowi Rycerskiemu/ (Velocitas enim percepto exercitio strenum efficit bellatorem.) mieć nie mogą/ gdyż à velocitate magna illa & fluxa corpora sunt aliena. Prędko się zmorduie/ y prędko vstánie/ á gdy woyny służyć nie będzie/ áni prawdziwym Synem. KunWOb I4. Długo iuż czeka Tánkred nádemdlony/ Aza sie kiedy poganin zmorduie: Czásem się składa/ czásem przez zagony Ná koło mu się rączo vstępuie. TasKochGoff 145. Iuż się obádwá byli zmordowáli [pojedynkiem]/ Y podobnoby koniec beli mieli: Ale noc zászłá/ że ci co pátrzáli/ Nic álbo máło choć zbliská widzieli. TasKochGoff 146. A choć się w bitwie bárzo beł zmordował [Soliman]/ Chocia go rány okrutnie boláły: Zbroie y hełmu z siebie nie zdyimował/ Ale w niey iechał wszystek on dzień cáły. TasKochGoff 252. Nábiégałem się (Sensu molesto) i. biégałém długo/ zmordowałem się biégáiąc [...] Fessus sum plorando [..] Defessus sum iubendo [...] Defessus sum quaeritando [...] Defessus sum ridendo [...]. Kn 451. Przéganiam aliter. vt Przégnał konié/ woły. i. zmordował pędząc/ poganiáiąc/ biéżąć. v. Morduię. Kn 841. Zrobić się/ i. zmordowáć/ sprácowáć bárzo/ ábo siły robotą zbytnią ábo długą vtrácić. vide. Zérwáć się. Kn 1451. Gdyż jadąc chrostami przez milę po błocie zmordowaliśmy sobie konie. MiasWLeg 129. Stajnia w kącie przy ogrodzie; Ten jest nie wielki w urodzie, Ale smaczny, blizko domu, Nie zmorduje nóg nikomu. JarzGośc 115. Kazałęm mur rąbać na odmianę ci się zmorduią a ci wezmą. PasPam 59. Zmieczęm rozne sztuki szermierskie wyrabia to przystępuiąc to od stępuiąc y tak długo puki się nie zmorduie. PasPam 84. O mocny Boze? twey to iest roboty? Fundament: darmo nan hartuią młoty: W przod siły Ludzkie widzę się zmorduią? Nizli gdzie Minę w tey skale wykuią O iak ochłodną? o iak Stanę zdrowięm? wszytkim: swym w Murach gdy im to opowięm. OblJasGór 126v. Podobno zmordował się z-drogi, uprácował chodzeniem, i bárziey prágnął, niż łáknął, przeto mowił: Da mihi paululum aquae, day mi się nápić wody, mogłeś ci iey sobie nábráć Eliaszu, ále snać był bárzo ubogi, że i naczynia nie miał, ná czerpánie wody, to się było miły Eliaszu zkłonić, i nápić, iákoś się nápiiał In torrente Carith, iednoś wziął znáiomość z-tą wdową, toś iákoś zleniał, zdelikáciał, że sobie służyć każesz, á usługá się záczyna od wody. MłodzKaz II, 50. Myślał sobie Pan nász: ná Apostolstwo prácowitych potrzebá, trudno náuczáć, á nie prácowáć, kazáć á nie robić, świát cáły práwie obiegáć, á prożnowáć; gdybym ia delikacikow iákich przyiął, nie obeszliby się bez wygod, mowiłby iáki táki: ciężko to ná mię, nie po moich to plkecách praca: á Pan co? wezmę ia sposobnych i zwyczáynych do prace, roboczych, nie leniow. Piscatores piscium, fiunt piscatores hominum, Łowcy ryb stáią się łowcámi ludzi, z pracy przechodzą ná pracę, áby zwyczáyni do roboty, nie ták się prędko zmordowáli, Qua de usu veniunt, non fatigant; i nie dał im Pan odpoczywáć, ále záraz w-pracą záprzągł. MłodzKaz IV, 221. Abmatten sich/ zmordowáć się (znędznieć;) er hat die armen Pferde sehr abgemattet/ znędznił (zwątlił) Konie ubogie. ErnHand 16-17. O nim X. Bielicki w Kazaniach swoich rzecz táką pisze, dano mu znáć w dzień Wniebowzięcia Mátki Boskiey, że pod pałac iego podszedł zwierz iákiś niewidany, porwał się od stołu Xiążę; ale go pobożna Márszałkowa przytrzymałá duchownemi rácyami; wypadli łowczy, iy z gromadną psiarnią, obracáli zwierza, ktory raz lisa, drugi raz wilka, inszemi rázy pomięszáne się pokazywało monstrum, á chárty zmordowáwszy raz drugi y trzeci, w bliską trzcinę ná bagna wpadszy, tego tylko głosem ludzkim żałował, że sam Márszałek w to święto, ná łowy nie wyiachał: żona iego Anna Chodorowska Podkomorzanka Lwowska, wdowa po śmierci Xiązęcia Wiśniowieckiego Konstántego Woiewody Bełzkiego: ale to małżeństwo niepłodne: z pierwszą záś Elżbietą Ostrorogowną Stárościanką Rohátyńską, zpłodził ten Marszáłek corkę, Kátárzynę, ktora się małżeńską ligą dostáłá Micháłowi Xiążęciu Wiśniowieckiemu Kánclerzowi Litewskiemu. NiesKor II 56. Toć zbłądziliśmy od drogi prawey. Zmordowaliśmy się w drodze niepráwości y zguby, o drodze zaś Boskiey niewiedzieliśmy. BystrzInfCosm I2v. Sam RZYM Głowa Swiatá fatyguie głowę, zmorduie rękę, zátępi pioro. ChmielAteny II 73. Zmordować, F. zmorduię. Zmorzyć, F. zmorzę. abmatten, müde machen. fatiguer, lasser, abattre. zmordować się; zmorzyć się. sich ermüden; matt werden. se fatiguer, se lasser. Zmordowanie. Zmorzenie. Abmattung. fatigue, abatement. Zmordowany. Zmorzony. abgemattet, ermüdet. lâs; qui est fatigué; abatu. T III 3015. Wprawdzie wielkie grzechy mogą być w czárcie/ secundùm reatum, & secundùm desiderium: instiguie nas do nich/ y radby ie pełnił: ále secundùm actum, to iest/ vczynkowe grzechy/ iáko wszeteczność/ obżárstwo/ nie mogą być w czártách: nuż złotá nie prágną/ lenistwem nie grzeszą. Bo co im po bogáctwách/ ábo co zá praca ich zmorduie/ gdyż ciáłá nie máią? BirkNiedz 40.
Przenośnie: Tak wiele tedy pracy y tak rozny w naukach nie zmordowało chęci y chciwosci moiei, zadną discipliną nieprzymuszonei, ale wsobie samei zagrzewąiący się y pragnącei iako naiwiekszei umieiętnosci. OssJŻyw 12. ◼ A co miłosniczek przydał/ do tego swego Argumentu ábo dowodu pierwszego clausulę onę. Zwłászcza ieśli práwá y przywileie kogo w tym obwárowáły/ niezmordował sobie głowy szukáiąc tego. SzemGrat 3. ◼ Niepospolity to ieździec śmierć/ kożdego obieżdza/ á nie zsiędzie/ kogo osiodła/ áż do vmoru zmorduie. WojszOr 350. ◼ Zmordował Wásil głowę/ rączych szkląnek biegiem Więc mu ławá namiotkiem odwieczerz noclegiem. KochProżnEp 112.
# Użycia metajęzykowe: # Quod in do terminatur, si absque proepositione apud Latinos ponatur, explicatur nostro gerundio, quod in conjugationibus verborum exhibuimus: sin verò junctam sibi habeat praepositionem, exprimitur per verbale substantivum cum praepositionibus iisdem, quae apud Latinos ponuntur; e. g. currendo defessus sum, bieżąc zmordowałem się; condiscipulus meus diligens in legendo, negligens in scribendo, kondyscypu[l] moy pilny w czytániu, niedbáły w pisániu etc. WojnaInst 138
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
ZMORDOWANY
im. przym. bier.
Formy: odmiana złożona lp M. m zmordowany; ż zmordowana; D. n zmordowanego; C. m zmordowanemu; B. m żyw zmordowanego; ż zmordowaną; W. m zmordowany; lm M. mos zmordowani; nmos zmordowane; C. zmordowanym; B. nmos zmordowane
Znaczenia:
»zmęczony, strudzony; pokazujący, wyrażający zmęczenie, strudzenie«: Cudze miej, Polsko, przygody przed okiem, a te nawięcej, co pod twoim bokiem uczyć cię mogą, byś, prózna okowy, strzegła swej głowy. Jako napoisz żelazo krwią swoich, pozbędziesz prędko - wierz mi- synów twoich, a obce na cię w tym ufce powstaną, już zmordowaną. MiasKZbiór 179-180. Plinius przydáie/ że koniom á ile Drygan tom zmordowánym pracámi: Tákże Kozłom/ Báránom/ do społecznego złączenia z sámicámi/ gnuśnym y niedbáłym ábo nie potężnym/ bywa z winem rościerány/ á w gęby ich lany [storczyk]. SyrZiel 763. Koniowi zbytnią iázdą przeiecháłemu/ y zmordowánemu. Vwiąż go ták żeby się nie vkładł/ áni się mogł ruszyć/ y nácieray mu wszytkie cztery nogi owsiáną słomą/ niechże ták vwiązány przez trzy godziny stoi. SyrZiel 990. A ná sámym doganiániu y dokonywániu źwierzęcia iuż zmordowánego/ koło czego nawiętszy wrzask y wrzáwá bywa/ (bo y trud źwierzęciá zmordowánego/ iż y słábszym węchom czuyny/ co żywo głosow podnosi/ y czás sam pospolicie psy skupi/ choć drudzy przy popędzeniu y ná początkách gonienia nie byli) w tylkiej wrzáwie i zámięszániu/ w ktorym zaiąc iuż vstáwicznie przypada/ Myśliwiec powinien wiedzieć o nim/ że co iedno psi w onym huku y przypádániu zmylą/ to on ich z nowu záraz rektifikuje/ áż do vgonienia. OstrorMyślTur 47. Jeśli psi nie zmordowani, może [myśliwiec] dalej zakładać; bywa też, co przy dokonaniu jednego [zająca], drugiego popędzą; bywa co kilku gonią. OstrorMyślTur 51. A skoro jednego [zająca] skończą, zaraz zakładać na one upadłe zmordowane, tedy je pozbiera jako grzyby. OstrorMyślTur 51. W odprawowaniu naprzód tego nigdy nie przestępuj, nie odprawuj póki psi tchną i zjeją, aż przestaną tchnąć, i aż poczną wstawać i chodzić, bo to wielkie psie niezdrowie, kiedy go zmordowanego odprawują. OstrorMyślTur 52. Zmordowánie/ zmordowány/ v. Sprácowánie/ Sprácowány. Kn 1438. Interim Pani Wojewodzina już utęskniona i zmordowana, i skłopotana, a najbardziej dla tego, iż wszystką invidiam z siebie na Krola zwalić chciała, zażyła tych słów do Królowej: Że Król JM., jako opiekun najstarszy wszystkich sierót, niech rzecze: Ja tak chcę mieć! a ja uczynię to bardzo rada, co muszę. MalListy [1637] 310. Przez lásy po gáłęziách wysokich pływáią Delphinowie/ y sobą o dęby trącáią. Pływa między owcámi wilk/ á Lwy żołtáwe Nosi wodá/ nosi y Tygry niełáskáwe. Ni siły piorunowe dzikiemu wieprzowi/ Ni goleni pomocne chyże ieleniowi: Y ptak szukáiąc długo ziemie obłąkány/ W morzu zostáł/ nie máiąc gdzie páść zmordowány. OvOtwWPrzem 19. Y támże pospolite rzeki się zbieżáły/ Lecz nie wiádome ieszcze coby czynić miáły/ Iesli się wprzod rádowáć z szczęściá przypádłego/ Czyli w żáłości cieszyć Oycá strapionego: Topolisty Sperchius/ Enipus swowolny/ Y Apidánus stárzec/ y záwsze powolny Amphrisus/ tákże Aeas/ O więc y rzeki drugie Nátychmiast tákże/ ktore kędykolwiek długie Zapędy one niosą/ w morze pożądáne Prowádzą błąkániną wody zmordowáne. OvOtwWPrzem 34. GDzież z Dyámentu sen mi vkowány Viął ták/ żebym przespáłá tę trwogę/ Prożno zá boki chwyta strách w przemiány/ Oczuli zmrużyć y powlec co mogę/ Iuż ták dokończę. A ty zmordowány Moy zawodniku/ gdzie chcesz/ nieś niebogę Możesz nápadszy klacz dorodnych tropy/ Do wsi gdzie tráfić/ lub pásterskiey szopy. TwarSDaf 33. WPrawdzieć niewczásem przykrym zmordowáne/ Powieki ciężą z czerwieniáły oczy/ Iákie więc Zorze nástawáią ráne/ Gdy deszcz ich letni Zachodowey zmoczy/ Y twarz nábrzmiáła y vstá rożáne/ Nie spáney nocy mgłá pochmurna toczy/ Nic iednák cery nie trácą swey biały/ Cożby pałáły? cożby się śmiáły? TwarSDaf 35. WIdzisz y sámá iáko w tym niewczásie/ Y ty y koń twoy mdleie zmordowány/ Przeto mu pozwol że się kęs po pásie/ Iest tu pástewnik kossą nie tykány/ Iest y zdroy zimny. TwarSDaf 36. W Sawianach tychże wypoczęliśmy koniom, drogą złą a barzo górzystą zmordowanym. MiasWLeg 108. Oni zas iako zmordowáni [tańcem] y tego nie dosłyszawszy pod ten czas gdy się ták dobrze posiláią/ iż mało było przy sobie przytomnych/ zaczną się zwady/ swary y niezgody: a to tylko dla żarliwości tych słowek Moie/ Twoie/ Ty mały/ Iá wielki: Ia mądry/ ty głupi: Ia coś/ á ty nic: Ia szlachcic/ á ty chłop. BanHist 35. [...] widziemy ze serca nieprziacielowi siła upadło tą occasią, alesmy tez tak nadwątleni i zmordowani, ze nie siła albo nie prętko robic co mozemy. VorLetSkarb 247. Poci się krwią zmordowany: Alembik, w którym ogniowa robota Płomienia, zbytniej, i wągla, miłości Wódki przepuszcza drogie i wonności; Poci się krwią sfarbowany: Wór, który pełen rubinów i złota, Wprzód, niż go gwoździe i żelazo podrze, Zapłatę grzechów ludzkich sypie szczodrze. MorszAUtwKuk 219. Nietrzebá ponere rumores ante salutem, ále wszytkę w tym rad swoich zásadzáć moc należy vważywszy, iż Rzeczposp: tylą przeciwnościámi zmordowána, co może dáie, á Zátym nád to co może wycisnąć więcey ná niey niepodobna: ábyście pożądáną (iáko iest concludowano w naypierwszym Wolborskim Tráctacie, y co z obopolnemi potwierdzono iest przysięgámi) chcieli z nią vczynić zgodę. LubJMan 94-95. Własnie to tak iak ow rybak ktory nałowiwszy się po Morzu nic nie mogł dostać. Zmordowany usiadł nad brzegięm. PasPam 200v. Wielkiesz ten Swiat ladaco: y nie godzien zeby, Zacz go miec: tylko ciału temu od potrzeby, Iedna Gospoda, karczma, popas y z noclegiem. Gdzie człowiek kilkoletnym zmordowany biegiem, Zasnie: y ono ciało, iako było zProchu, tak się zes w Proch, wpodziemnem rozsypuie Lochu. PotPer 25. Tedy Niebo z potrzeby chodzi z Plánetámi W koło ziemi; ponieważ pewnemi czásámi Poruszone Plánety iedne ná świát wschodzą Pieknym [!] porządkiem; drugie pod ziemię záchodzą, A lubo bez przestánku y noc, y dzień biegą, Niezmordowáne iednák swego toru strzegą; Opowiádáią bowiem pewnych czásow świátu Zimę, y Láto według Boskiego mándátu: Gdyż ktora dána im iest od Bogá vstáwá, Tego nieprzestępuią nigdy biegiem práwá. DamKuligKról 198. I tak pan Bóg wszystkie prowincye polskie pod równym biczem chciał mieć, gdy i Litwa zarówno z Polską zmordowana została od Szwedów, która dotychczas nie bardzo tych niewdzięcznych gości znała, oprócz upicki powiat. OtwFDziejeCzech 90. [...] tak dopiéro do wybawionego króla z ognia, hurmem Turcy skoczyli, brać go żywcem; tam ich ręką swoją wielu pozabijał król, tandem zmordowanego wzięli illaese Turcy i tak ubroczonego w krwi tureckiéj do baszy zaprowadzili. OtwFDziejeCzech 200. O Iędrzeiu swiadczy Orichov: że osobliwszym iego fortelem, Starodub z gruntu iest wywrocony, z ktorey okázyi zmordowany, w krotce umarł. NiesKor II 358. Przepłynął [koń] głębią, szeroko roźláną, Báłwany bystre, kopyty przecinał, Ani pokázał minę zmordowáną, Owszem iákoby dopiero záczynał Prácować, choć się piana z nozdrza ciśnie; Głową potrząśnie, á niegdyś odpryśnie. DrużZbiór 287. Bronił od tego Bog łaskawy mocną ręką upodobany Narod, często gdy w Polakach zmordowane siły ustawały, posyłał swoich Swiętych z Nieba na otrzymanie z nieprzyiacioł zwycięstwa na utrzymanie wolności. MajTrwałość 67. Zmordować, F. zmorduię. Zmorzyć, F. zmorzę. abmatten, müde machen. fatiguer, lasser, abattre. zmordować się; zmorzyć się. sich ermüden; matt werden. se fatiguer, se lasser. Zmordowanie. Zmorzenie. Abmattung. fatigue, abatement. Zmordowany. Zmorzony. abgemattet, ermüdet. lâs; qui est fatigué; abatu. T III 3015.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM