.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
◆
Związki frazeologiczne:
◆
chodzić psiego »włóczyć się«:
Jeżeli nie wierzycie, Polska wam opowie, Po której chodząc psiego, jakie oppresyje Ślachcie, braci swej czynił [Stefan Czarniecki]. NiewdzŚwięc 45.
◆
w wozie chodzić:
Dobrze już taki sposobem ukojonego, w wozie jakim, na ręce z razu go uczyć chodzić, dzierżąc zawsze za duży cugiel a nie fasując. DorHipTur 75.
◆
w gonieniu chodzić:
Wielka na to obserwancya ma być [...] żeby pozadni psi za przedniemi niedaleko w gonieniu chodzili. OstrorMyślTur 41.
◆
chodzić bok o bok:
Chodziliśmy bok obok ieden wedle drugiego. PasPam 174v.
◆
za kim chodzić »dozorować, pilnować, strzec kogo«:
We srodę wypuszczac naszych ze Dwora poczeli procz drobney czeladzi, za kozdym z naszych strzelcy chodzili, iakoz widzielismy sami tego bydz potrzebę, acz się zrazu zdało Nam pryhre. PiasRel 53v.
Tego wszytkiego áni ostrość práwá, áni surowość Hetmánow nie pohámuie, bo czyli podobna, áby Hetmán zá káżdym Pułkownikiem, Pułkownik zá Rotmistrzem, Rotmistrz zá Towárzyszem, Towárzysz zá Czeládnikiem chodzić miał, y bronić mu sweywoli. FredKon 86.
Niemiłosierny kapitan ledwo mu [Gerionowi] kilka dni na to [oddanie pieniędzy] pozwolił y zaraz mu warte przydał zeby za nim wszedzie chodziła. HistŚwież 153.
◆
ledwie chodzić »mieć złe samopoczucie fizyczne, poruszać się z trudnością z powodu choroby lub starości«:
Ale zaś drudzy idąc znowu urągają, Mowiąc: "Toż na rodzice względu dziś nie mają Dzieci! - Patrz, od starości ledwie drugi chodzi, Jednak to nic dziecięcia złego nie uwodzi!". VerdBłażSet 4.
Przy tym wszytkim złych chorob liczba nie zliczona Opadnie wiec tatusia doczeka sie chudak i synow swoich smierci ba y wnukow czasem Złe za złym nastepuie Sąm iuz ledwie chodzi. OpalKSat 80v.
◆
prosto chodzić »poruszać się na dwóch kończynach, mieć charakterystyczną dla człowieka wyprostowaną postawę«:
Czemu człowiek łysieie á nie inny zwierz? Dla tego iż prosto chodzi, á zátym ciepło wnim biie w czáskę u głowy y wysuszá wilgości z ktorych się włosy rodzą. TylkRoz 259.
PEGNINUS, álbo Gęś Mágellanska, ktora iáko Cżłek wzdartą do gory státurą, prosto chodźi, skrzydłá krotkie bardzo máiąc. ChmielAteny1745 I 516.
◆
chodzić przed kim »być przywódcą, przewodzić komu, prowadzić kogo«:
Pan Bóg sam chodzi przed nimi [Lisowczykami] jako niegdy przed żydami w obłoku. DembPrzew 15.
◆
przed czym chodzić »być przywódcą, przewodzić czemu, prowadzić co«:
Koźle, brodaty koźle, co przed trzodą chodzisz! Chociaj ty sam przodkujesz, chociaj wszystkich wodzisz, Nie darmo rogi nosisz najwiętsze na głowie, Obejrz się, co z kozami działają kozłowie. SzymSiel 46.
◆
chodzić jako wielki pan »poruszać się, stąpać w sposób charakterystyczny dla osób z wyższych sfer społecznych«:
Einhergehen als ein grosser Herr/ chodzić jáko wielki Pan. ErnHand 203.
◆
(Z czym) przed kim chodzić (
sz. zm.) »poprzedzać jakąś znaczną osobę, robić takiej osobie przejście, także niosąc insygnia jej władzy«:
Wielkiey się rzeczy wazysz nie tylko wymowic ale y pomyslic aby Sapieha przed tobą chodził, porachuy się ieslis godzien z niem mowic nie tylo obok sie ocierac, a pogotowiu smiec roskazowac. Słuszniey tdy abys ty przed Nami iako dla posługi własnie przystawiony szedł. PiasRel 43v.
Panowie Porucznicy [...] wizytuią ná konsystencyi Chorągwie, przywiozą beczkę z sobą wina, á za to Poczet Rotmistrzowski, y kápitulacyą biorą Za co, żeby zbuzdyganem kiedy niekiedy przed Hetmanem chodzili. JabłSkrup 91.
◆
chodzić jak w karacenie »poruszać sie, stąpać ociężale, z trudem. jak gdyby ciało było czymś obciążone, skrępowane«:
Jako widzę, daj was Hance, Wierę, żeście bliski france! Chodzicie jak karacynie, Przyjdzie wam myślić o chinie, Mądzie nosicie w zawoju, Już tu nie będzie bez znoju. MorszAUtwKuk 312.
◆
chodzić jak łania »o kobiecie: poruszać się, stąpać z wdziękiem«:
A tak się za cnotliwą przed mężem udaje [żona]. Piekneż to wasze sprawy, moje miłe panie, Więc się cnotą paracie, chodzicie jak łanie. WierszForBad 161.
◆
od kogo do kogo chodzić »zmieniać przynależność do określonych ciał, instytucji«:
Nie vlecza kácerstw w sobie ten/ ktory kácerstwá iednego zbywa/ á drugiemu v siebie gospodę dáie/ od Lutrow do Kálwinow/ od tych do Socynistow chodzi. BirkNagr 44.
◆
chodzić wziąwszy się pod boki »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«:
COSTE' [...] Chodzić wziąwszy się pod boki hardo z fantazyią. DanKolaDyk I, 376.
◆
chodzić pod boki podparłszy się »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«:
Chodzisz sobie po klasztorze prożnuiąc pod boki podpárszy się/ á mowisz iam ksiądz/ iam zakonnik/ trzebá mię szánowáć. StarKaz II, 505.
◆
podjąwszy boki chodzić »poruszać się oparłszy ręce na bokach, w sposób znamionujący pańską postawę, władczość, pewność siebie«:
Podeymuię boki/ podiąwszy boki chodze Ansatus ambulo, subnixis alis me infero [...] Brachio in normam flexo ambulo. v. Szumno 2. Idę 12. Kn 736.
◆
nad kim chodzić »dozorować, pilnować, strzec kogo«:
Już południe przychodzi, a my jeszcze żniemy. Czy tego chce urzędnik, że tu pomdlejemy? Głodnego, jako żywo, syty nie wygodzi, On nad nami z maczugą pokrząkając chodzi. SzymSiel 155.
◆
pod kim chodzić »o koniu: nosić na sobie jeźdźca«:
Pod nim samy[m] [jeźdźcem] bez Usterku y Szwanku Zadne[go] chodzieł [koń] ozdoby Rycerskie y Senatorskie przez Czasy niemały na sibie piastuiąc. HerbOr 413.
◆
myśl. w skopec chodzić »o psie myśliwskim: poruszać się pod trop, w stronę przeciwną tej, w którą poszedł zwierz«:
Bo takie pies nie zawżdy w skopec chodzi, ale idzie czasem i dobrze. OstrorMyślTur 38.
◆
z kim z czym chodzić »także o zwierzętach: przebywać z kim czym, towarzyszyć komu czemu, robić co wspólnie z kim; być częścią czego, należeć do czego, być podporządkowanym komu czemu«:
Świerzopy źrzebne nie mają w kupie chodzić z drugiemi, także też i z młodzią dla nieobrażenia abo nieutracenia źrzebiąt w żywocie. DorHipTur 53.
Bezpieczno z wilkiem chodzi po lesie wilczyca I nie boi się swego byka iałowica. ArKochOrl 41.
Podobni tácy Krolowie Helizeuszowi Prorokowi/ szkody żadney nie ponoszącemu od woysk Syryiskich/ ktore go wieńcem były okrążyły/ z ktorymi wespoł chodził bez obrázy zdrowia swego. BirkNagr 41.
W Stawie w poniku piec klacz z stadem po Stawisku chodząc vtoneło. AktaBab 33.
I te gromady święte, co wesołem Podle mnie chodzą z procesyją kołem, Swoje modlitwy wespół z kadzidłami Do Boga poślą - modląc się za wami. BorzNaw 50.
Coz iest? wszytkosię temu czynić godzi Kto wesoł z Szwedem woiuie y chodzi. OblJasGór 29v.
Wziął S. Piotrowi lewą rękę S. Páweł, pospołu z sobą chodzą. MłodzKaz I, 35.
Leśko Wárdzalik z Muszynkj chodzi z zboycami, ale nie w Baiusowey companiey. AktaMusz 16.
◆
za kim za czym chodzić (
sz. zm.) »przebywać z kim czym, towarzyszyć komu czemu«:
Powiedaią ze osieł chciał sie lwu sprzeciwic Ba zgoła z nim porownac widząc ze za owym Mnostwo zwierząt chodzieło ktore on wiec zywił Iako zwierz mezny łupem roznym y zdobyczą. OpalKSat 100.
Właśnie tak zwykli pieszczeni kozłowie Abo rozkośni w domach baranowie Za swemi chodzić wszędzie pasterzami. BorzNaw 69.
Dość, że się swego Herbu, nápátrzysz w Kościele chodząc zá Processią, ná káżdą Niedziele. PotPocz 162.
Sobestian Bur [...] grassował maiąc Kompanią ktora z Chorągwią za nim chodziła. KomonDziej 124v.
◆
w czym chodzić (
sz. zm.) »być częścią czego, należeć do czego«:
Obawiać się nie trzeba, aby młode źrzebięta, słabe w kosteczkach jeszcze, obrażone od świerzop abo innych bystrych koni być miały gdy w osobnem stadzie chodzić będą. DorHipTur 53.
Tam [pd Kopenhagą] król między inszymi rzeczami pytał go [Myśliszowskiego]: "Co to tu jest za wojsko z Czarnieckim?" Powiedał:"Które zwyczajnie w jego dywizyjej chodzi. PasPam 73.
Sam [przeor] tákze spolnie w processiey chodzi I wszytkie baszty, y mury obchodzi. OblJasGór 27.
Chorągiew Pana Wielhorskiego chodziła wPułku Xiązecia Imci Korybuta Dymitra, Wisniowieckiego. DrobTuszInf 10.
◆
chodzić przy kim przy czym (
sz. zm.) »przebywać, przestawać z kim czym, towarzyszyć komu czemu«:
Po urodzeniu zrzebięcia aż do zimy, nie masz żadnej różności w chowaniu, wszędzie zrzebie chodzi przy matce aż do zawarcia stada w oborze. OstrorChowChom 83.
Miśko Kwoczka Z Gładiszowey y Tymko ze Zdynie przy zboynikach chodzą. AktaMusz 19.
◆
między czym chodzić »o zwierzętach: wspólnie przebywać ze sobą«:
Taką [paszę] jaka tym [źrebcom] przynależy, zjadłoby im stado, więc między stadem chodząc, co zaś by matki posysało i spuszczając się na mléko i smakując sobie coraz cycek. OstrorChowChom 83.
Idzie kilkoro chartów pięknych wyżłów kilka, a tu liszka między nimi, kuna, jaźwiec, wydra [...] zwierz wszelaki między psy chodzi. Czego szuka? Czemu tych nie szczuje, co za nim chodzą? PasPam 340.
◆
między kim chodzić »przebywać z kim, towarzyszyć komu«:
P. Bog sie narodził I bedzie tu na ziemi miedzy nami chodził. KodKon 124.
◆
za kim chodzić:
◆
w ciele chodzić »być istotą w wymiarze doczesnym, w przeciwieństwie do wymiaru duchowego, nadziemskiego, boskiego«:
Abowiem w ciele chodząc/ nie według ciáłá walczono. (Abowiem broń żołnierstwá nászego nie jest cielesna/ ale jest z Boga mocna ku zburzeniu miejsc obronnych). BG 2Kor 10, 3-5.
◆
chodzić od domu do domu (
sz. zm.):
Ten co siedzi albo chodzi od domu do domu zebrząc radby kiedyby mogł naywiększem Panem został. PotPrzyp 14.
/ domowáć á przedáć, (od domu do domu chodzić.) ErnHand 444.
◆
chodzić w ciągnieniu (
sz. zm.) »o wojsku: dokonywać przemarszów«:
Znaczy mieysce kazdemu kędy kto ma chodzic Lub w ciągnieniu, lub przyidzie obozy zawodzic. PotWoj 41.
Áby powoli przywykały Kompanie, trzemá podziáłámi, álbo częściámi, w ciągnieniu chodzić będzie powinna Chorągiew. FredKon 3.
◆
w cyrkule chodzić »o zwierzętach: poruszając się za pomocą kończyn wprawiać w ruch koło obrotowe, będące częścią młyna«:
Náprzykład: Ieżeli cyrkułu koniá bliszszego w ktorym chodzi, dyámeter iest łokci 12: á koń stąpa po trzy ćwierci iednym krokiem, musi uczynić krokow 51. SolArch 83.
◆
chodzić na kole (
sz. zm.),
po kole chodzić,
przy kole chodzić,
w kole chodzić (
sz. zm.) »o ludziach lub zwierzętach: poruszając się za pomocą kończyn wprawiać w ruch koło obrotowe, będące częścią jakiejś maszyny, jakiegoś urządzenia technicznego, np. młyna lub studni«:
Koło w ktorym ludzie ábo bydło chodząc co obraca/ ciągnie. Tympanum, Machina tractoria. SzyrDict 113.
NAd poprzedzáiące Młyny, widziałem kilká ná pozor pospieśnieysze: gdyż kámień obrácał się 90. 104. 136. zá iednym obrotem kołá, y bydłá przy nim chodzącego. SolArch 87.
Po wtore dla tego: że w tákich Młynách koło, przy ktorym Bydło chodzi, bywa wielkie, máiące obwodu łokci 48. 54. álbo 68. SolArch 87.
Dopieroż koło nie stoiące prosto, ále náchylone do połowice angułu krzyżowego, więcey niż trzecią częścia ciężáru bydłá, po kole chodzącego tracić musi. SolArch 94.
Pewienem też, że Trybowy Młyn tákowy bydź nie może w máłym mieyscu; gdyżby ciężar Wołow dwoch chodzących ná kole, nie zdołał przemoc namniey czterey rázy większego oporu, iáki spráwuie obrocenie Cewek z kámieniem mieląncym. SolArch 94.
NAUKA XVIII. O Młynách w ktorych Woły ná kole chodzą. SolArch 94.
Ták sporządziwszy dwá kołá LTN, y KC, z kręgiem G, y z łáńcuchem wiádrá trzymáiącym na końcách, gdy ludzie ná T po kole LTN chodzić będą między policzkiem kołá y pálcámi; koło LTN obrácáć się będzie. SolArch 113.
Ieden człowiek chodzący w kole D, ważyłby funtow 100 sam w sobie. Ten człowiek gdy w kole stanie na S, trzydziestym gradusie że 360: álbo iedney części ze dwunastu cáłego kołá, zrowna funtom 400. SolArch 142.
A gdy ludzie poczną chodzić w kole D; iedno wiádro poydzie w studnię po wodę: á drugie z wodą do gory. SolArch 142.
◆
chodzić po izbie:
Oni to chwalą barzo, i tak wiele uciechy mają bo daysię ich trzymała a nie większa. Na tańce nasze tak mowią, chodzić po jźbie, szukać czego niezgubił, szalonym się czynić. MasDiar 63.
◆
w karocy chodzić:
Pod ręką zwykle u forysia łysy W karocy chodzi w mosiądzowym szurze. PotFraszBrück II 419.
◆
chodzić za czymś (
sz. zm.) »paść coś«:
Potrafię też na gęślach i o dwojej kwincie, Jako więc na aktejskim grawał Aracyncie. Amisijon, muzyk derski, gdy chodził za stady, A lasy i źwierz dziki szedł za jego szlady. SzymSiel 11.
Nie umiałes tego, kiedyś Po Pasterniku Oyca swego wkonopney koszuli zacielętami chodził. PasPam 192v.
◆
chodzić o kiju:
Bog zapłać za opiekę, Mości panie stryju, Kiedy muszę psy draźnić, chodzący o kiju. Dobywszy z obcych ręku ojczystej chudoby; Przywłaszczyłeś ją sobie starymi sposoby. PotFraszBrück II 397.
Nie wiedzą, ze kuflowa pełna; ludzie młodzi, Herbowney Miesiącowey pełni, wielce szkodzi, Herbuć nią nie ubędzie? wszák ták Pánie Stryju, Lecz nie gorey, gdy chodzi Herbowny o kiju. PotPocz 65.
◆
o swej mocy chodzić:
O swey mocy chodzić. Suis viribus sine adminiculo progredi [...] Neque iam queo pedibus mea sponte ambulare [...] Stare vix rectus potest, in anticam sine sacomate ruinosus [...] per me ipse consisto. Kn 555-556.
◆
suchą nogą chodzić:
Po dwákroć do Chrystusa Piotr wyskoczy z Łodzi, Raz widząc że po wodzie suchą nogą chodzi? Drugi po Zmartwychwstániu. PotPocz 88.
◆
nurkiem chodzić:
NAGER [...] Pływać w wodzie nurkiem chodzić [...] Nurzać się nurkiem chodzić. DanKolaDyk II, 289.
◆
chodzić za pługiem (
sz. zm.):
Zá pługiem chodzę/ orzę. Manicula [...] Regula transuersa in stiua, quae manu tenetur [...]. Kn 715.
Chodzieł Noe, wyszedszy z Korabiá, za pługiem, Y ty możesz párobkiem, w czesie być nie długiem. PotPocz 134.
◆
chodzić za sochą:
Rola kłosow rodzic zapomina, y oracz spracowany chodzic Za sochą ziemię orząc. DrobOpow 45.
◆
w szeregu chodzić:
Nakształt Niemieckich Szárżántow (sámi w szeregu nie chodząc) práwego y lewego skrzydłá, będą pilnowáć, z Rohátynámi, szeregi prostuiąc, w następowániu, w vstępowániu, á miánowicie pilności stráży, noc y dzień koleyną, będą przestrzegáć. FredKon 36-37.
◆
chodzić po śmierci:
Ktore dwa Domy P. Andrzey Irlant, Podstarosci Zywiecki, roskazał Spalic.Przy tym powiadali ze Baba Strzyga, onych podusiła chodząc po Smierci do tych Domow. Ktorey Babie dobywszy one głowe w Grobie Vcieto. KomonDziej 139v.
◆
truchtem chodzić:
TROT (Alluve d'un chevel qui secoue son homme.) [...] TRUCHTEM iechać álbo chodzić kłusem trzęść. DanKolaDyk II, 558.