Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: KOSTERA, KOSTYRA

Słowniki:
SStp (kostera, kostyra), SXVI (kostera, kostyra), Kn (kostera), T (kostera), L (kostera, kostyra; pod: kosteczka, kostyra; XVI-XVIII), SWil (kostera, kostyra), SW (kostera, kostyra), SJP (kostera) notują

Formy: lp M. kostera // kostyra; D. kostery; C. kosterze; B. uż. żyw. kosterę; Ms. kosterze; W. kostyro; ~ lm M. uż. osob. kosterzy; D. kosterów // kostyrów; C. kosterom // kostyrom

Znaczenia:

1. »namiętny gracz w kości lub karty; szuler«: Kosterom zaś wolno kraść/ zdrádzáć w káżdey mierze/ Kto gra kárty naylepiey/ tám żołd większy bierze. A Gáchom w ich swey woli y nágo rey wodzić/ Zálecáć się/ spáć gdzie chcieć/ po Adámsku chodzić. JurkPos B2v. Wolę ja kárty gráć/ álbo wárcaby [...]. To przysłucha kostyrom/ nie dziátkom uczciwym. (Das gehört den Spitz buben/ nicht ehrichen kindern). VolcDial 56v. Nieprzystoi szláchcie kostek/ kart gráć: tańcow Włoskich/ piłek/ balonow się chwytać: gdyż kárt y kostki kostyrom/ kártownikom/ y ludziom nikczemnym y prożnym przystoią: galardy skákać/ piłki, bálony gráć/ ácz piękna rzecz iest młodemu/ wszakże na to mieysce potrzebnieysza y przystoynieysza/ kopią do pierścieniá gonić/ ná koniu ieździć/ y co się wyższey námieniło. PetrSEt 300. Więc w woźnicy y w páchołku swym to ganisz/ że kosterá/ że piiánicá/ że wszetecznik/ y powiádasz mu że to sromotá: Czemuż w sobie tego sam nie gánisz y zá sromotę nie poczytasz? StarPopr 38. Ma kto controuersią o lás/ ábo gránice że swym sąsiádem/ y miásto tego coby miał dowodzić práwá swego/ zárzuci mu żeś kosterá/ ábo piiánicá; á cosz to do rzeczy? SzemGrat 16. Gracz/ vide Gáydá. Kosterá. Piszczék. Muzyk. Kn 207. Kártownik/ vide Kosterá. Kn 268. Kosterá/ Aleator.[...] Kn 307. Pozwaląm Mosci Panie Zes woiewodzic alez oraz piianica Kostera y wszetecznik y srogie ladaco Nie tak po Woiewodzku zyią. OpalKSat 71. Siodma Kondytia. Aby złoczyncá co drugiego powoływa/ niemiał inszych przywar/ oproc tey o ktorą osądzony. Bo mączci nie przyimuią zbrodnika swiádectwá/ zwłasczá ieszli się iuż przedtym zbrodniámi swemi osławii; ábo ieśli osobá podła kosterá/ piiánicá/ małocnotcki. WisCzar 83. Nie piianicy bowiem nie kosterze, Vfał: lecz temu, ktory aż do siwy, skroni: z dziecinstwa Panubył zyczliwy. PotSyl 34. [...] pospolicie mowim o kosterze: że záwsze gra/ o ospálcu że záwsze drzemie/ o piánicy że záwsze w karczmie etc. nie żeby ci wszytek zgoła czas ná grach/ ná poduszce/ ná piátyce trwali/ ále że się ták tego lichá ięli żeby záwsze ileby rzecz można/ u kart/ u łożka/ u kufla nálezieni byli. BujnDroga 203. Grá kart y kostek z dawná nágániona, Aza Wmść niewiesz że Chilon Spártánczyk, wyprawiony do Corynthian, dla záwárcia pokoiu, przyiażni, y wieczney ligi, zástawszy Mágistrat zábawiáiący się kostkami, nie tylko Poselstwá nie odpráwił, ále y nie przywitawszy, názad powrocił, niechcąc sławy Spártánskiey, szpecić przyiáźnią Korinthian kostyrow ták wielkich. AndPiekBoh 43. Stawił i tę y do razu przegrał iuz go tedy brano na galery, gdy iuz zle koło niego było to do Swiętych to do ludzi się udawał aby go wspomogliale nizkąd kostera pomocy nie miał. HistŚwież 152. [...] miał ten zwyczay ze z kazdey wygraney zawsze cokolwiek na ubogich rozdał, natrafił raz na większego ieszcze kostere niz sam ktory dał się mu pier[w]ey ograwac bo go chciał wyrozumiec iakiemi sztukami narabiał [...]. HistŚwież 152. Twój przodek [...] mężnym sercem w okazyjach stawał. A ty [...] z okazyi na pierwszy głos trąby bez serca, bez czoła uciekasz, substancyi zacnie z przodków nabytej lada jako i niepoczciwie zażywasz, burdelu, podwiki i wszelkiego nierządu pilnujesz, pijaku, kostyro, niecnoto, niewstydzie i obmierzły kiernozie [...]. MałpaCzłow 176. Pożegnał mię ImPan Hercyk y [...] wespoł z Wachmistrzem Nowotnym Odiechał, Starego zaś [...] kazałem alienować, ponieważ był kostyra wielki. SapADiar 133. Ubroń Boże, ábyś był podobien do owego kostery, ktory wyszedł wszystko przegráwszy z tego domu ubogim, do ktorego wszedł był bogátym. DanOstSwada V, 9. W młodszym wieku z Janem Konarskim Dworzáninem gráiąc w kostki, policzek odniosł, á za to nie mścił się verè Justus, kosterze nie Xiążęciu ten afront uczyniony, powiadaiąc. ChmielAteny II 342. Leży w Mantui w Włoszech, może bydź Patronem swiatowych, kosterow, aby się nawrocili. ChmielAteny III 162. Tu w Kátedrze Ieſt Obráz Náyświętszey Panny cudowny od Kostery pchnięty, ze wzywaiąc iey przegrał. Krwią się zbroczył y przemowił: Wkrotce odbierzesz chłostę w Brunduzie, iakoż tám obwieszony. ChmielAteny IV 219. Wszyscy [Wandalowie] byli woienni, myśliwi, pracowici, kosterzy. ChmielAteny IV 254. Kostera, ein Spieller. BierSłowa 42. Kostera. Spieler, Schuler, Doppler. brelandier, joüeur de dez & de cartes. T III 620.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ karty kosterów: Kárty kosterow/ Chartae vel chartulae lusoriae [...]. Kn 268. ▲ kosterów miejsce »dom gry, miejsce rozgrywania gier hazardowych«: Kosterow miesce/ schacká. [...] locus aleatorum, [...] Forum aelatorium [...]. Kn 307. kosterow schacka, mieysce. Spiel-Haus. Academie; brelan, lieu où l'on donne à jouër aux dez & aux cartes. T III 620. ▲ kosterów schadzka »dom gry, miejsce rozgrywania gier hazardowych«: Kosterow miesce/ schacká. [...] locus aleatorum, [...] Forum aelatorium [...]. Kn 307. kosterow schacka, mieysce. Spiel-Haus. Academie; brelan, lieu où l'on donne à jouër aux dez & aux cartes. T III 620.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Chłopiętom do sádu/ Białogłowie do táiemnic/ Kosterze do pieniędzy. Nie powierzay kluczy. ŻabPol B4v. ● Nie to Kosterá co grá/ to kosterá/ co kosterom przyświeca. RysProv G2.

2. »ten, kto kieruje grą przy stole i odpowiada za jej porządek, krupier«: CROUPPIER [...] KOSTERA wspolnik graczow w grze iákiey. DanKolaDyk I, 402.