Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»wystarczająco dużo«: Od tey lichwy/ y od tey bierni/ ktora drogie dusze Chrześciánskie miáłá bráć/ vwolniłeś nas Pánie/ zniozszły łákomego człowieká/ ktory iáko piekło potępionymi nie mogł się násycić/ y nigdy nie mowił: Mam dosyć. BirkOboz 34-35. Dość/ dosyć/ dość iést/ Sat bonus, sat commodi, sat diu, sat scio, sat habeo [...]. Kn 138. Są pewne bory do Wawrowic należące, w ktorych lubo dosyć znajduje się barci wyrobionych, iż jednak […] niemało pszczoł poniszczało, nie dostaje się panu dzierżawcy z tego boru […] tylko miodu, ktory się nad expensa na bartnika taxować może fl[orenów] 30. OpisKról 461. Jeśli nie dosyć masz z mojej ofiary, Niech ci te moje więcej dadzą dary [...]. MorszAUtwKuk 221. Nie dosyć iádu było nienásyconey złośliwości, z nakłádzionych w Mandacie fałszow, y calumniy iáwnych, áż ieszcze additámencik przydáć musiáłá, iákobym miał ambitum Krolestwá [...]. LubJMan 128-129. Było y męstwo, było serca dosyć. PasPam 51. Ieść gotuią prowiantow dano dosyć y od Ryb y od miąs. PasPam 163v. Widzą że onić nie proszę mąm wszystkiego dosyć. PasPam 169. Przyiechawszy do Rodzicow było dosyc węsołosci. PasPam 178. Naziezdzało się krewnych Samsiadow dobrych Przyiacioł dosyc. PasPam 178v. Są insi co im P. Bog tego niedał że by umieli zazyc nauki Lubo iey maią dosyć. PasPam 249v. Iest tu i ognia dosy[ć] y dosyc ochoty Do Marsowego Dzieła y Iego Roboty. PasPam 271. Na morzyliście się mnie dosyc przez te dni choroby moiey [...] będę iadł z wielką ochotą. PasPam 280. Dosyć słáwy Niemcowi języká nászego nierozumiejącemu ztąd urosło/ kiedy się odważył Polskim Zborom ná Pożytek/ tę Xięgę Chárákterem niezgorszym y czytelnym wystáwić. KancPol 12 nlb. Nuż byłoby dosyć kłopotu mężom, stárać sie i o takie, i o tákie wstążki, o ten, i ow kolor, bo kożda chciałáby chodzić, iáko paw. MłodzKaz II, 42. Ma Sáxonia chleba dosyć y gory kruszcowe, bo pod miastem Friberga w Cyrkule Montanskim leżącym, kopią Srebro, Cynę, Miedź, ołow. ChmielAteny II 237. Oyczyzná twoiá [...] iuż splundrowána/ iuż pobántowána/ od przeklętych y wyrodnych Chrześcian twoich/ ktorzy nie dosyć máią iáko wilcy szárpáć dziedzictwo twoie/ ále szukáią tego/ áby namnieysza iskierká nie pozostawáłá chwały ś. twoiey [...]. BirkRus 29.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dosyć mieć na czymś (sz. zm.): [...] mężowi nie ták dalece przystoi káżdy kąt w domu opatrzyć, y gdzie się co dzieie pilnować: dosyć ma na tym, aby w domu dostatek był. PetrSEk 18. Nie mam ná tym dosyć/ ábym cię ták widziałá iáko Moyzesz: rádábym się odmieniłá w orlicę Ezechielową/ ozdobioną w rozmáite głowy/ pełna w oczy/ ábym się ciebie nápátrzyć mogłá iáko naylepiey [...]. BirkNiedz 48. Niezazdrości Jeymć Panna Woiewodzanka, tey Bogini [Wenerze] kleynotow [...] dosyć ma ná dwoch nieoszacowanych perłach Jey Mości Pani Woiewodziny Kijowskiey Babce, ktora nie tylko sama wielkich y ná cały swiat sławnych Potockich w Dom przyniosła decora, ále też y postronnych kráiow pierwsze złączyłá godności [...]. DanOstSwada II, 25. ▲ nie dosyć mieć na czymś: [Chmielnicki] Do Rakoczego także wyprawił, aby się brał pod Krakow upominaiąc się Polskiey Korony. I niedosyc na tym maiąc, iescże umyslił zkolegacić się z Hospodarem Wołoskim [...]. HistBun 17v. [Kawaler] sekret obiecał y cieszkiemi przysięgami ztwierdził więc [kobieta] dała się namowic y do głębszego pokoiu z sobą na grzech zaszli, owych kawalerow zostawiwszy, a nie dosyc maiąc sam na grzechu swoim prosił iey bardzo zeby y tym kawalerom teyze uciechy pozwoliła [...]. HistŚwież 80.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dosyć czynienie, dosyć uczynienie »zadośćuczynienie; zadośćuczynienie«: [...] zrządne miey trzy leki [...] Spowiedź ná rány grzechu śmiertelnego/ Zdosyć czynieniem/ sercá skruszonego Złzy rzewnie lane. JurkPieś C2v. Nierádziłem iednák Krolowi Iego Mości, áby dosyć vczynienia w krzywdzie swoiey v Confoederetow, y v Swiderskie[go] miał prosić, przyznaiąc Confoederetom Iurisdictią [...]. LubJMan 135. ◆ dosyć czynić za coś »dawać zadośćuczynienie«: [...] żadnego sposobu skutecznieyszego wierni Pańscy ná wypłacenie/ y zasłużonego karániá Boskiego odwrocenie/ nienaydowali/ iáko ten/ gdy z żalem serdecznym przez modlitwy/ posty/ iáłmużny/ umártwienia/ y inne ćwiczeniá pokutne/ dosyć za grzechy czynili. BujnDroga 103. ◆ dosyć czynić czemuś »zadowalać, zaspakajać«: naydziesz tákowych/ ktorzy urzędy wszytkie rádziby ciekáwością swoią ná się przyięli: nie dla tego/ áby Pánu i Rzeczyposp: służyli/ ále żeby dumie swey y łákomstwu dosyć czynili [...]. StarPopr 146. ◆ dosyć czynić czemuś (sz. zm.) »stosować się do (zwyczajów), wypełniać (obowiązki)«: Dosyc czyniąc woli WM. me[go] M-o Pana teyze zaraz godziny odpisuię na list WMP. OpalKListy 36. Zabraniacie Mieszczanom czynic dosyć prawu y zwyczaiowi. PasPam 167. Xiązę Io MSC z Prezmowa Funkcyiey urzędowi swemu nalezytey nieczyni dosyć. PasPam 232. Cisz Commiszarze Naszi postanowili aby Miesczanie Naszi iako powinnosciom swoim dosic czynic powinni tak aby posłuszenstwo Ząmkowi wszytkim oddawali [...]. KomonDziej 114v. ◆ dosyć z siebie czynić: Uderzał z nami wraz z lewy strony naszey Xiąze Adąm Rozynski, y dosyc tam z siebie czynił, gdzie Kaminski Rotmistrz był szkodliwie posieczony. MarchŚcibHist 10. Na to poselstwo odpowiedział Krolewic zem dosyc ssiebie czynieł, kazawszy s pokoiu me[go] Tryznie oszby P. Woiewodzica przeiednał [...]. OssJŻyw 31. ◆ nie dosyć czynić czemuś: A tosz Jezuitom nie trzebá było zárzucáć tego/ że swoiey powinności nie dosyć czynią/ w opowiádániu wiáry świętey pogáństwu/ y w obronieniu oney gdzie trzebá [...]. SzemGrat 34. ◆ dosyć uczynić (komuś) (za kogoś, coś) »dać zadośćuczynienie«: Czemu wszytkiemu zábiegáć powinien iest ten/ co tu Czerwone złote ná Cambium przyiął/ y kontrakt o nie vczynił. Y gdy się zgodzę z nim o to/ że mi ie ma w cudzey ziemi przez Correspondenta swego in specie oddáć; powinien się o to stáráć/ áby mi tam dosyć vczyniono [...]. GrodDysk Cv. Práwdać iż dostatecznie zá nas y zá grzechy nasze Chrystus Pan/ aż nad to dosyć uczynił/ y wypłácił; wszákże tego chce po nas/ abysmy ten okup zá nas odliczony/ sami na naszych ramionách zánieśli [...]. BujnDroga 98. ◆ dosyć uczynić czemuś (sz. zm.), dosyć uczynić komuś w czymś »zaspokoić, zadowolić«: [...] gdybym komukolwiek dosyć w czym podiąwszy się nie vczynił/ niech łáskáwie przyimie/ y odpuści/ y zá złe nie ma. GostSpos Przedm. b4v. A on niecnota, upatrzywszy k temu Miejsce, aby mógł uczynić swojemu Pragnieniu dosyć, gdy wieczorne zorze Zbliżać się miało, szedł sobie nad morze I mnie wziął z sobą. BorzNaw 183-184. Jakoż i ona wtenczas tak się tam broniła, Że bawić tylko chciała, wygrać nie myśliła. Potem, kiedy tym zmysłom dosyć uczyniła, W spokojną się posturę zemdlona złożyła [...]. MorszAUtwKuk 327. ◆ dosyć uczynić czemuś (sz. zm.) »zastosować się do (zwyczajów), wypełnić (obowiązki)«: Dziś poznał sługá twoj/ żem ználazł łáskę w oczách twojich Krolu Pánie moj: ponieważ uczynił Krol dosyć proźbie sługi swego. BG 2Sm 14, 22. Niech się tedy káżdy Pan wolnymi głosámi obrány w Páństwie/ iáko w swoim kocha/ á upewniam/ że uczyni dosyć swoiey powinności/ y pánowáć będzie dobrze. OpalŁRoz G4. [...] Náyświętszy Sákráment bierzemy/ nie tym affektem y umysłem ábysmy nim posileni/ iáko Zbáwiciel nász dlá nas y w nás; ták y my w nim y dlá niego żyli; ále pono często żebysmy álbo ludzkim oczom/ álbo iákom námienił/ szczegulnemu zwyczaiowi álbo prożney o nás opiniey dosyć uczynili. BujnDroga 238. ◆ dosyć się komuś staje (od kogoś) (z czegoś) »ktoś otrzymuje zadośćuczynienie«: A że słusznej rzeczy prosieł, bo koło tych pieniędzy wiele utracieł, póki ich nie podniósł, tedyśmy mu dopuścili areszt zapisać w księgi nasze zawadzkie dotąd, póki mu się dosyć nie stanie. ActScabVet 85. Regina Biernatówna [...] zeznała dobrowolnie, iż sie jej dosyć stało od stryjów, to jest od Stanislawa i Walentego Biernatów, z dóbr ojczystych. ActScabVet 100. ◆ dosyć się staje czemuś »coś zostaje spełnione«: [...] dosyć się sstáło woley y przykazániu J.K.M./ y do tych czas się dzieie od tych do ktorych to nalezy [...]. MerkPol 98. Dwieścieśkroć gęby, Jago, obiecała, Dwieścieś ust dała, tyleś odebrała; Dosyć się stało, przyznam, obietnicy, Lecz nie masz dosyć w miłosnej tęsknicy. MorszAUtwKuk 270. ◆ nie dosyć się komuś staje: Nie byłbys sędzią sprawiedliwym Panie Iesli złym ludziom nie dosic się zstanie Za ich niecznoty ktore zyiąc broią [...]. KodKon 93. ◆ dosyć się dzieje czemuś, dosyć się dzieje w czymś: A że ták vporemczęstokroć Brácia wászy w tym idą/ przyczyná tá/ przyznáć się im musi/ iż się wprzod w áfektácyách ich y nápráwie praw dosyć nie dzieie [...]. OpalŁRoz K3. Niech za wszystko Bóg będzie pochwalony, i że na nas turbacye dopuścił. [...] W których jeśli Mu się podoba i daléj nas trzymać, niech się dosyć dzieje świętej Jego woli [...]. ZawiszaPam 30. ◆ nie dosyć się dzieje czemuś: Iż się nie dosyć dzieje w niektórych województwach konstytucyjej 1611 o zasiadaniu urzędników ziemskich miejsc swoich na aktach publicznych [...]. AktaKrak II/1 278.

DOSYĆ
w funkcji przysłówka

Formy:

Znaczenia:

1. »w pewnym stopniu, stosunkowo«: Iádą wszyscy Polacy ná woynę dosyć stroyno/ y z pompą: máią siodłá grzecznie opráwne/ rzędy piękne/ konie dobre [...]. BotŁęczRel III 47. [...] mnich ten świeckim będąc/ był czárnoxiężnikiem znácznym. Miał ábowiem Xięgi szátáńskie o czárnoxięstwie/ y według nich dosyć rospustnie y opłákánie żywot swoy czás długi prowádził. SpInZąbMłot 317. Cesarzowa darowała bindę, albo jako ją Francuzowie zową szarpę dosyć pięknéj roboty, i fetocię ceglastą do kapelusza z guzem dyamentowym i dwiema pendencikami także od dyamentów [...]. PacOb 26. Okazyia dosyc była szczęsliwa od P. Boga. PasPam 108v. Konie wytchnęły y podkarmiły się dosyć dobrze. PasPam 169v. Bachmata dosyc z przyrodzenia bystrego z hukano kanczugami. PasPam 177. Wprowadził krol woysko w pole dosyc dobre i porządne. PasPam 197v. Tam tez przygotowano się dla Gosci dosyc porządnie PasPam 269. Godna [panna] tey powagi więc niedziw Ze skoro Do iey chwały chętliwie uwzięłosię pioro ktore miało by dosyć wielką Materyią O Iey Godności Sławną pisząc Historyią. PasPam 272v-273. Zaszedłem tedy z łaski Bozey dosyc szczęsliwie. PasPam 281. Mowiłęm z Panęm Magrabią w tey sprawie dosyc rzetelnie a on firmissime negat [stanowczo przeczy] że by co był winięn na Stryia się referuie ze Stryi brał Stryi niechay płaci. PasPam 286. [...] dotąd wiernie służyłem wam dosić, Y nic nieomieszkałem, ábym niemiał głosić, Náukę o pokucie wam opowiádáiąc, Y o Wierze w Iezusá Páná oświadczáiąc. A teraz idę w drogę [...]. DamKuligKról 270. Zaraz z początku Chrzesciaństwa, to iest Roku 43 Piotr S. był Biskupem Rzymskim, po ktorym Chrzescianie zawsze takiego namiestnika Chrystusowego obrali, jako się z historyi koscielney o tym dosyć obszernie doczytać moze. IntrHist 184-185. Wystrzegać się [...] woyny nie zaczynaiąc Iey nigdy offensive, nie łudząc się na pewną akkwizycyą iakiego kraiu, ktorego mamy dosyć wielką z łaski Boga obszerność. LeszczStGłos 111. Chodź ty sám me Pácholę/ ucz się wybornego z tey Książki dosyć jásney języká Polskiego. DobrGram 4 nlb.

2. »wystarczająco, dostatecznie«: Pański datek czyni sługę pilnego. Niepotrzeba też na to czekać, ażby się sługa domowił iakiey łaski. Bo kto dobrze służy, dosyć się upomina zapłaty. PetrSEk 11. [Ariodant] Miłował ią [królewnę] y wszyscy wiedziec o tym mogą. A miłował ucciwie y zwyczainą drogą Tusząc za swe przewagi ktoryches się dosyc [królu] Napatrzył w małzenstwo ią v ciebie uprosic [...]. ArKochOrl 49. Dosyć cierpię Elviro, nie chciey mię tą wrzożką Strászyć, y boyazliwą dobiiáć przegrożką [...]. CorMorszACyd 189. Chociaż nieładne do wiersza przezwisko Nosisz na sobie kochana Jagniészko, Chociaż to imię nie dosyć wydworne Na twej grzeczności dzieło cudotworne [...]. MorszAUtwKuk 241. Bytność Wm.M.M.P. iáko iest potrzebna, y náco, rozumiałem ze sámo przez się pokázuie się, y żem około tego w przeszłych listách dosyć się wywiodł. LubJMan 37. O Piekne Mury [...] Dosyc mie Skarbem wielkim zbogacicie Gdy mię przyiąwszy z kochankiem złączycie. OblJasGór 113v. Wszak iuż trzy Seymy na Buławach zerwane, ieżeli ieszcze y czwarty się zerwie, pokazuią dosyć, co o dalszych mamy spodziewać się Seymach. KonSRoz 78. Bo ieżeli dla rady, seym na przykład konny, pospolitym Ruszeniem będzie zwołany, czy może kto rozsądny spodziewać się tak wielkiey konfuzyi [...] fatalne przykłady takowych ziazdow dosyć swiadczą, czego się obawiać z nich możemy [...]. LeszczStGłos 63. Ci wszyscy w jednym domu nie bárzo wielkim z żonámi y dziatkámi swymi mieszkáli, á ták się pięknie z sobą zgadzali, że się inni ludzie temu dosyć wydziwić nie mogli. GdacPan 90.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

DOSYĆ
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»wystarczy«: Nie dosyć tedy iest vrodzic syna, ale tez potrzeba go wychowáć y wyćwiczyc dobrze [...]. PetrSEk 21-22. Bo nie dość lásom/ nie dosyć żyć sobie/ Ale potomstwu y swoich ozdobie. TwarSDaf 115. [...] nie dosyć było Prorokowi Woynę ludowi swoiemu oznaymić, ále też Woyská przychodzącego znák woienny pokázáć [...]. KorRoz 128. Niechce opisowac quid agam wtym ale dosyc ze czynie co czynic trzeba. OpalKListy 136. De Vita dissoluta dosyc rzec ze iesli Kucharka na Plebana sufficit, to zatym Idzie ze Arcy Kapłąn musi miec Pietnascie [...]. OpalKSat 92v. [Prośba do Jana Grotkowskiego o ocenę posyłanych wierszy] Bo jeśli twoje odniosę w tym zdanie (A bez pochlebstwa), że też i mnie stanie Wątku do piórka i tchu do tej sprawy - Nie dbam o cudze przegryzki, poprawy, Dosyć mi na twym rozsądku i śmiele Pić z hipokreńskiej już będę kąpiele. MorszAUtwKuk 9. [Chrystus] Poci się krwią i już mdleje: Najwyższa litość, co na cudze winy Płacząc, że na to nie dosyć dwie oczy, Z całego te łzy krwawe ciała toczy. MorszAUtwKuk 219. Dosyc mnie zem Wezyrem, byle co dał hoynie Dał tesz Bog tego zazyc z łaski swey spokoynie [...]. PotWoj 148. [...] dosyć iest: ná nas tych trzech ćwiekow, Z Páńskiego Krzyża: ktore kto w serce záwiedzie? Nie przeszkodzą mu w Niebo żadne gołoledzie. PotPocz 119. [...] czesto widywano Na tym Obrazie Krople na twarz wystepuiące ktore ocierano rozumieiąc ze to z Wilgotnosci przychodzi, dla czego przybito go na insze mieysce, lec dosic na tym nie było [...]. KomonDziej 159. Dosyć mi tu przypomnieć Wielkiego Prymasa Olszewskiego o Nim [Janie III Sobieskim] zdanie Ktory powiedział - Non surrexit Major Joanne inter Poloniae natos [...]. OtwFDzieje 2. [...] rozumieią, że dosyć bydz Rhetorem, żeby dobrze radzić o Oyczyznie; tak dalece, ze te eloquencye tak praevaluit in opinione generali, że kiedy kogo chwalić chcemy, nie uważamy czy iego rada skuteczna, ani widziemy że w niey więcey słow niż sensu [...] LeszczStGłos 57. Niecháyże te podpory zwycięstw przeszłe czásy, niech y teraźnieysze przyszłym do wiekopomney podáią pámięci; Mnie dosyć gdy zánurzę ciekáwą zrzenicę w stárożytnego zacnych Cetnerow Poráwę [...]. DanOstSwada II, 6. Ten tak chwalebny początek odwrotem musiał się zakończyć, dosyć że Moskwa nie goniła, tylko na placu swoim została. MatDiar 78. Dosyć mi do zbáwienia będzie, gdy przed śmiercią jednę álbo dwie godziny do pokuty mieć będę [...]. GdacPan 158. Ná wyráżenie wszelkich mizeryi, Prożności y przykrości Báłwánu, Dosyć iest wymowić, Człowiek. LubSŁapAdw 6.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dosyć na tym: Niech dosyć na tym będzie, że takie bezwinne udręczenie więzienia na ciele odnosiem. NiemPam 193. [...] ieśli dosić Ná tem, mieć chrzest, y wiárę práwą w sercu nosić O Bogu? czy są insze iákie przykazáne Páńskie mandata, ktore máią bydź chowáne? DamKuligKról 74. Czy umyslnie Zamek zapalono o tym nie można było wiedzieć, dosyć na tym że spalono i na kilka Millionów szkody stało się. OtwFDzieje 72. ▲ nie dosyć na tym: W Kiiowie Woytá y Popá iednego/ dla tego że Vnitámi byli/ zcięli. [...] Nie dosyć ná tym; tyráńskie ręce swe rzucili ná Arcykápłany. BirkRus 13. Nie dosyć ná tym, áby kto pokutował, ále trzebá áby czynił pokutę. TylkStrom 82.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Mądremu dosyć námienić. Sapienti satis dictum. Sapientem mittas nihil ei dicas. RysProv 48. ● [...] uśmiechnąwszy się Apelles, zawoła nań [na szewca]: ne sutor ultra crepitam, dosyć szewcowi po napiętek rozumu [...]. PotWoj IIv. ● [...] dosyć kozie ogona po grzbiet. PotWoj IIv.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

DOSYĆ
w funkcji wykrzyknika

Formy:

Znaczenia:

wezwanie do przerwania jakiejś czynności »wystarczy!«: Pijawká ma dwie corki/ ktore mowią;: Przynieś/ przynieś. Trzy rzeczy są/ ktore nie bywáją násycone: owszem cztery/ ktore nie mowią; Dosyć. Grob/ i żywot niepłodny/ ziemiá też niebywa násycona wodą/ á ogień nie mówi; Dosyć. BG Prz 30, 15-16. Czytano im [żołnierzom moskiewskim] uniwersał Jego Królewskiej Miłości i pana hetmana, odpowiedzieli, dosyć bałamutni królewskiej, nic i tam tedy nie sprawiono. ChrapDiar I 460. Mowię dosyc tego Panie Marcyanie on rzecze o taki Synu nieuczyniłes mi nic a mowisz dosyc. PasPam 89. Do iámy, dosyć polá, dosyć łowu, Lisie, Nim cię chárci obrocą doścignąwszy skryi sie. PotPocz 109.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ już dosyć (sz. zm.): Ledwie że mi się przyszło wzrostem trochę wznosić, Az mi źrzetelnym głosem rzeczono: już dosyć. SaadiOtwSGul 188. Dla Boga MSCi Panowie dosyc iuz tey krwi. PasPam 244v. ▲ już też dosyć: A przecię y potym była poprawa, y tak to IUSZ TESZ dosyc, nigdy nie ma widzę konca, bo co moi dozor spraw w intratach, albo czasy, albo bliskosc granice y occasio przyniesie to WMć bendziesz chciał melioracy. OpalKListy 359. Mości Pánie Bieykowski, y Brácie. Ivż też dosyć száleć, dwie lecie mineły, w ktorych ták wiele błędow, żeście Pánu Duchowieństwu, Szláchcie, Poddaństwu, rzekę nakoniec, dla łez vbogich krwawych, ktore niebiossá przebijáią, sámemu Bogu obrzydli. LubJMan 96.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dosyć o czymś (sz. zm.) »wystarczy mówienia o czymś«: Miárá pracey iest, prácowáć do zápocenia się mniey ábo więcey, według rożności przyrodzenia. Poty o pracey do zdrowia przynależącey, y o prożnowániu dosyć. PetrSInst C1v. [...] w Dieceziey Basilienskiey y Straszburskiey dwie czárownice tákie spalono, przeto iż iedná z nich czterdzieści, á druga bez liczby dziatek, gdy ná świát wychodziły, nie ochrzczonych, pomordowáły wpycháiąc wielkie szpilki w głowki ich. Lecz o tym dosyć. WisCzar 44. Dosyć o tym Przydatku/ y o kwestyjách z niego zebránych. GdacPan 72.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]