Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »sprawiać ból«:

Rekcja: kogo || komu

Pełno strzelby po bruku, pełno kołatania, Tak, iż niejedna głowa boleje bez spania [...]. GrochWiersze 202. Boli mię co/ Dolet mihi caput [...] Dolent mihi oculi [...] Boléwa mię/ vide Choruię ná co. Kn 41-42. Neuricus Ktorego zÿlÿ bolią. SłowPolŁac 91. Stanełem na dnie lewom nogom: prawa w bok iakos przikro odwrociła, a ze cięszko boliała rozumiałem ze iusz pogruchotana iest. VorLetSkarb 276. Ktoś pannę, żeby cnotę w lepszej miała cenie, Napominając wspomni jej zacne rodzenie. A ta: chceszli mi zacne rodzenie przywodzić, A na coż się zalecać, na co bronisz rodzić? Panie, daleko gorsze rodzenie jest dzieci. Większy wzgląd ma co boli, niżeli co szpeci. PotFraszBrück II 201. Tegoż przyiechał Cyrlik Brym ZUilna poktoregom posyłałem poiazd zwoi zracyi tey iz Cięszko mi bok bolał kolka podpierała y sledziona. SapADiar 5. Gdy rany álbo kości nadwerężone nád inne czasy bárdziey boleią, znak wilgoci y powietrza odmiány, etc. BystrzInfAstrol VII, XXIX (165). Boli [...] 1) schmerzen, weh thun. [...] 1) faire mal; caufer une douler. [...] 1) rana boleć przestała; bolała żonę głowa przez cały dzień. T III 69.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ kogoś oczy bolą »komuś ciężko patrzeć«: A zuchwały Koziołek biega iako cyga Co wybornieysze ziołka ząbkami przystrzyga Na co Wilka, z krzewiny patrząc oczy bolą Gdyby nie psi iuszby mu zganieł tą swawolą [...]. PotWoj 174. [...] na to oczy bolą, Co z boską i z kościelną nie zgadza się wolą, Że nazbyt przestrugując zamierzone fugi, Przenosimy, co Panu należy, na sługi. PotFraszBrück II 9. ◆ kogoś uszy bolą (sz. zm.) »komuś ciężko słuchać«: Ale ty, niecny i zapamiętały Człecze, coś zrobił? Mnie oto bolały Uszy to słysząc! [o uwiedzeniu Praksedy przez Arnolfa] BorzNaw 192. Uszy tu bolą słuchając z daleka, co mniejsi mówią; nawet już i na nas narzekają, żeście go sekurowali; niechby była ta pycha i z korzeniem do szczętu wyginęła. SobJListy 539. ◆ kogoś głowa boli »ktoś się czymś martwi«: A gdy grzeie żelázo/ záwżdy go nápali/ Ták wiele: áż y głowá ná to pátrząc boli. RoźOff 144. ◆ kogoś serce boli, kogoś w sercu boli »komuś jest przykro«: Terazem sobie wolna, y mogęć náwoli Y bespiecznie wynurzyć, co mię w sercu boli [...]. CorMorszACyd 146. Mąż przecię płakał; zawsze serce jego Bolało straty przyjaciela swego. BorzNaw 171. Nazajutrz zatem zajechałem do Czerwonego Dworu, gdzie lubo z lepszą oświadczyliśmy się sobie przyjaźnią, jednak serce mnie bolało na nieżyczliwość męża jej. MatDiar 827. ◆ kogoś kolana bolą »ktoś jest pyszny«: Koláná go bolą [...] Pyszny. Niénabożny. KnAd 353. ◆ kogoś boli kaleta »ktoś jest skąpy«: Boli go káletá/ ábo mieszek. Vide infrà Skąpy. KnAd 42. ◆ kogoś boli mieszek »ktoś jest skąpy«: Boli go káletá/ ábo mieszek. Vide infrà Skąpy. KnAd 42.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Z przybytku głowá nie boli. RysProv K3. Zmyślam ja, żem już jadszy i mieszam się w sobie, Bom rozumiał, że obiad skończył o tej dobie. Lecz gdy uprzejmie prosi a prawie niewoli, Mówiąc: od perejestku hołowa nie boli [...]. PotFraszBrück I 480. ● (war.) Od wrácánia boli głowá. RysProv 63. Od wracania głowa boli. KnAd 774. ● (war.) Kto sobié woli/ tego głowá nié boli. KnAd 401. Kto sobie niewoli/ tego głowá boli. KellGram 245. ● Od słowá do słowá/ áż boli głowá. KnAd 771. ● Kto miłuie powoli/ tego głowá nie boli. RysProv 36. ● My według áffektácyi Waszeći mego Mośćiom Páństwá utrzymujemy ná Seymikach ich interessá, co práwdá nie grzech: y zá toż ná nas sámych crucifige? że Brát Szláchćic weźmie jáki czerwony álbo bity, á czyli nie dignus operarius mercede? boli to gárdło gadáć dármo. BystrzPol N2v. ● Cudza ráná nie boli. KnAd 109. ● Srebrny/ złoty guz nié boli. KnAd 765. ● Ták ráná boli w goleń/ iáko y w głowę. RysProv 77.

2. »sprawiać przykrość«:

Rekcja: kogo

Toby nie ták boláło/ by iuż z cudzey mocy Vpáść przyszło/ ále mnie przezdzięk w gárdło tłoczy Smokom siłá Synowska/ tá w Pogáńskie więzy Ják owcá ozioniona/ zá wilkiem w lás biezy. JurkLech B2. Ruszże sklatki swą dzielność/ á wypuść z niewoli Krew swą mężną Sláchecką/ bo ią srodze boli Ze cię zbytek vwiązał w spetney Kazálnicy/ Ze bruch iák niewolniká więzi w swey piwnicy. JurkLech B3. Boli mię to/ [...] vide Przykro mi co. Kn 42. Zołnierska go [Wezyra] niekárá/ pospołu z swawolą Lekkomyślnych Jánczarow/ niepodobne bolą [...]. TwarSLeg 72. Boliało to Oica słyszec, silentio iednak strawic musiał, chcąc bracią rozgniewanom uspokoic. VorLetSkarb 244. Wpráwdzie takowe przÿpadki [śmierć trzech młodzieńców] bolałÿ Ludzi strapionÿch, ktore ich podkáły, y tÿm się zrázu trochę turbowáli, Jednák ze przęcie w pracÿ nie ustáli Ani serc mężnÿch ni rąk opuścili Lecz koło Obron pilno się kręcili. OblJasGór 83. Boláło to nie pomáłu tego pobożnego Kaźnodzieję/ że owi Pánowie Kazánie jego wzgardzáli. GdacPrzyd 14. Wracam się przecię do pierwszego Jelitczyka, od ktorego spadkiem to wszyscy wzięli JChMć Panowie Zamoyscy, iż záwsze Ich bolała od złych Sąsiad Oyczyzny krzywda. DanOstSwada II, 78. Boli [...] 2) fig. betrüben. [...] 2) afliger, mortifier, fâcher. [...] 2) boli mię ten postępek iego. T III 69.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● [...] nie masz stadka mego! Najlepiej w świat z oczyma. Potrzeba dać pole Żalowi: mniej to boli, co w oczy nie kole. SzymSiel 124.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Zélżywość bárziey boli niż ráná/ ábo szkodá. KnAd 1322. [Podkomorzy] Powiedział mi ze krol o gniewie y niemyśli y owszem mowił niedziwuię mu się bo to kalumnia bardziey boli nizeli rana ieszcze dobrze że się gdzie w drodze nie potkali. PasPam 175. ● (war.) Co kogo boli/ o tym mowić woli. KnAd 238. Pociéchá gdy co boli/ námowić się/ ábo wypowiedzieć do woli. KnAd 538. ● Nie trzebá tym zártowáć/ co śmierdzi/ co szkodzi/ y co boli. RysProv 57.

BOLĄCY, BOLEJĄCY
im. przym. czyn.

Formy: st. równy lp M. m bolejący; bolący; n bolejące; D. m bolejącego; ż bolejącej; n bolącego; C. m bolejącemu; ż bolejącej; bolącej; n bolejącemu; B. m bolejący; bolący; ż bolącą; bolejącą; n bolejące; bolące; Ms. m bolejącym; n bolejącym; lm M. nmos bolejące; D. bolejących; C. bolejącym; bolącym; B. nmos bolejące; bolące; ~ st. wyższy lp M. n bolątsze

Znaczenia:

»taki, który sprawia ból«: Z tychże właśnie przyczyn i pod piętką rozpadlina przychodzi, jedno iż miejsce bolątsze bo na niej ciężar wszytkiej nogi polega, k'temu blisko żył i pulsów, przeto też ten uraz szkodliwszy i niebezpieczniejszy nad insze. DorHipTur 231. Weźmij rzepy, naskrob jej nożem, a tak surową obwiń członek, abo nogę bolącą raz i kilka, wnet ból wyciągnie. DorHipTur 260. Slezionę zátwárdziáłą y boleiącą/ rátuie [piołun] nágrzewáiąc ią wodą wárzonego/ ábo też wárzonym okłádáiąc. SyrZiel 346. Item, Kminu kramnego/ Piołynu/ bobku/ po rowney części wziąć wszystkiego/ utłuc co namieley/ miodem záczynić y plastrowáć mieyscá bolące. SyrZiel 346. Piersiom/ y Płucom z záziębienia bolącym/ [boże drzewko] iest osobliwym rátunkiem/ wárząc go z Izopem/ káżdego z nich po gárści wziąwszy/ Lákryciey ze trzy łoty/ cukru 6 łotow. SyrZiel 368. [Boże drzewko] Sciátice iest wielkim á potężnym lekárstwem/ wárząc sámo ziele w wodzie y w winie/ á przez niemáły czás poránu y ná noc po trunku dobrym pijąc/ á ziele uwárzone co nagorącey przykłádáć ná mieysce bolące. SyrZiel 368. [Boże drzewko] Głowie boleiącey iest wielkim ulżeniem y prędkim/ z Rożą zárowno vtárty á octem rostworzony/ y ná głowę przywiiány. SyrZiel 369. Sercu zbytnie boleiącemu/ y drżącemu/ ćwierć ábo pułtorá łotá násienia tego Kopru [...] iest ratunkiem [...]. SyrZiel 383. Nyrkom boleiącym rátunek czyni/ wziąwszy nasienia tego Kopru trzy łoty/ Pietrusczánego dwá łoty/ Pieprzu łot. SyrZiel 384. Woreczki ná tenże boleiący żołądek/ z nasienia y zwierzchołkámi iego uczynione/ y przeszyte/ á w winie wárzone/ y ciepło przykłádáne/ bol iego uśmierzaią. SyrZiel 390. Żołądkowi boleiącemu/ Kopr Włoski w oliwie y w winie wárzyć/ áż do strawienia winá/ y tym go oleiem przecedziwszy y wygniotszy mázáć. SyrZiel 390. Gruczoły twárde/ á boleiące otwiera/ Kopru Włoskiego miáłko vtártego proch w miodowey sycie ábo w pitym miedzie wárzony/ á potym z wieprzowym smalcem vmieszány y przykłádány. SyrZiel 391. Slezienie bolącey/ ták wiele go z winem pijąc/ [kmin] iest prędkim lekárstwem. SyrZiel 430. Bézbolny/ niéboleiący [...]. Kn 21. Szyszká/ guz w-ciélé bolący/ Furunculus [...] Clauus in collo bouis, in pede ouis [...]. Kn 1130. Biedrzyncu uwierciec trochę oskrobanego a pieprze[m] potrzasnawszy smiotana ugniesc y na bolacy zamb przyłozyc. GrodzMisc 98. [...] przy Męce cztery rzeczy upátrowáć potrzebá. Naprzod względem nátury boleiącey. Po tym względem woley tákową śmierć prziymuiący. Po trzecie względem końcá/ dla ktoregoby tákowa śmierć byłá. Náostátek względem zábiiáiących. Tymi czteromá sposobámi Ociec Niebieski wydał Syná swego ná śmierć. Naprzod w boleiącym ciele posyłáiąc go [...]. KorRoz 139. Ná rozpędzenie nábrzmiáłych y boleiących hemoroidow. Weźmi porow Cybule, upiecz w popiele, rozwierć, przyday śmietany, zmieszay y przykłáday. PromMed 86. [...] są guziki w pośrodku twarde zrastáiące się, ktore nie ták są boleiące iąko uprzykrzone, osobliwie chodząc. PromMed 87. Gdy się w piekielnym ogniu ciáło poczerniáłe stráwić nie da, ná ten czás trzebá go brzytwą oderznąć ász do [miejsca] bolącego, przestrzegáiąc, áby suchych żył nie tykáć [...]. PromMed 128. Item tráfia się często lubo to z klęczenia częstego, lubo z inney przyczyny opuchnienie kolana tak wielkie, że podczás będzie iák bochen chlebá, á nie boleiące áni zápalone [...]. PromMed 166. Niektorzy ná boku boleiącym báńkę siekáną, álbo z piiáwkámi przystawiáią [...]. CompMed 165. Powierżchownie maść Alabastrowa na skorce miękkiey roztarta, y na boleiące mieysce przyłożona wielce pomaga. BeimJelMed 203. Weźmi Iaszczurkę Polną, pokraiawszy ią, y wysuszywszy, zetrzyi na Proszek: A oddzieliwszy trochę od boleiącego Zęba Dziąseł, wsyp tego Proszku według upodobania, a bez instrumentu i bolu wypadnie. BeimJelMed 270. w bolące trafić kogo mieysce. das rechte Fleckchen treffen; kneipen, wo es einem wehe thut. toucher la grosse corde; piquer qu. d'une chose qui le choque le plus. T III 69.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

*BOLEĆ
czas. niewł. ndk

Formy: cz. ter. boli; ~ cz. prze. bolało

Znaczenia:

1. »sprawiać ból«: Ale ią cieszyła I plastr gdzie ią bolało wiedma przyłozyła Obiecuiąc z przysięgą ze od niey wybawi Rugiera i ze go iey za kilka dni stawi [...]. ArKochOrl 69. Naprzod złości y niecnoty są tymi nászymi tyranámi/ ktore nam nad szyią stoią/ rozkázuiąc/ abysmy iedno to czynili/ co nam oni każą. Choć boli/ choć sromotá/ choć niebezpieczeństwo/ choć upadek bliski ztąd roście. StarPopr 15. [Opilcy] W tym iedno trochę ulżenia w tych swych mękách/ y niewczásiech máią/ że w ten czás spią/ kiedy ich naybárziey boli [...]. StarPopr 23. O Panie/ izali oczy twoje nie patrzą ná prawdę? Bijesz je/ ále ich nie boli: wniwecz je obracasz/ ále nie chcą przyjąć karánia [...]. BG Jr 5,3. Boli gdy biią tak mi miłe własne zdrowie Iako Panskie [...]. OpalKSat 35. Nie discretna Smierc specyały woli, I tam nas tyka, gdzie naybardzi boli [...]. PotPer 18. Nie sarkay proszę, kiedy cię nie boli, Nie zycz: przyjdzie smierc sama [...]. PotSyl 28. Innerlich thut es mir wehe/ wewnątrz mię boli [...]. ErnHand 531. Czemu bárzo boli gdy co za paznogieć wniydzie? TylkRoz 240. Czemu drzewá nie boli gdy ie rąbią? TylkRoz 278.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Gdzie miło tám oczy/ gdzie boli tám ręce. RysProv 24. ● Ręká gdzié boli/ oko gdzié gwoli. KnAd 238. ● Nie Doktorá pytay/ chorego pytay/ gdzie go boli. RysProv 62.

2. »być przykro«: Ten żal twoy lepiey szczęście moie słodzi. Im konkurentá mego bárdziey boli, Tym się ia więcey z moiey cieszę doli. ClaudUstHist 83.

Związki niejednoznaczne względem znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ trafić kogoś gdzie boli »celnie komuś przymówić«: Tknął-em go w sedno. Tráfiłem gdzié boli. Poczuł. KnAd 1161.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Od łáskáwey ręki ábo nátury nié ták boli. KnAd 764. Od dobrodziéiá nié boli. KnAd 765. ● Mow choć do woli/ od słow nié boli. KnAd 1054. ● Od łáskáwey ręki ábo nátury bárziey boli. KnAd 764. ● Bárziey boli od ięzyká niż od miéczá. KnAd 10. ● Bárziey boli od swoiego. KnAd 11. ● Bárziey boli od podłego. KnAd 10. ● (war.) Vmie Pan Bog vgodzić/ gdzie boli. RysProv 81. Vgodzi abo tráfi Bog gdzié boli. KnAd 1199. ● I ia nié chybię/ nié zborguię. I od mego-ć boli. Zrownam-ci KnAd 280. ● I gwoli i boli. KnAd 280. ● Tu gore/ tu boli. RysProv 78.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

Słowniki:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują

Formy: bezok. boleć; ~ cz. ter. lp 1. os. boleję; 2. os. bolejesz; 3. os. boleje; lm 1. os. bolejemy; 2. os. bolejecie; 3. os. boleją; ~ cz. prze. lp m 3. os. bolał; ż 3. os. bolała; ~ cz. przy. złoż. lm mos 2. os. będziecie boleć; ~ tr. rozk. lp 2. os. bolej; ~ tr. przyp. lp m 1. os. bolałbym; lm nmos 3. os. bolałyby; ~ im. wsp. bolejąc

Znaczenia:

1. »doznawać bólu, chorować«:

Rekcja: na co // z czego // od czego

[...] łoszaki [...] popiątnować trzeba [...] Nie późniéj ś. Krzyża, bo już wtenczas mrozy i nie goiłyby się piątna z zaziębienia, i długoby bolały i zatém nędzniały, ale o ś. Krzyżu popiątnowawszy wszystkiego tego ujdzie się. OstrorChowChom 84. Boléię/ (de corpore) boli mię ręká/ głowá/ etc. Doleo: dolorem capio, suscipio, habeo, patior, sustineo [...] ciérpieć bol [...] Zboláłá głowá [...] Boleć od dotknienia/ ábo czuć z bolem dotknienie iák rány. Kn 41. Skomá mi/ [...] skomáć/ boléiész. [...] Oczy mu dobrzé nié wypádną. Kn 1005-1006. [...] gdy czasu iednego Hercules wstąpił do domku iego, chiron wziął iego Łuk y strzałę, ale ze ią zle trzymał wypadła mu zgarsci y obraziła go wnogę, więc ze była napuszczona smiertelnym iadem, z oney Iernenskiey Hidry, barzo długo nanię bolał [...]. PotPrzyp 6. Tak się sam sierdzi Amasyasz w sobie, I co raz Bratu z rzeczy to namieni, Ze bolec tyla nie moze w chorobie, Asz godną pomstę wezmą Pergameni [...]. PotSyl 113. Kiedy zając najbarziej na zęby boleje? Zgadni: gdy się dostanie psom wypadszy z knieje. PotFraszBrück II 398. Boleię. 1) Schmerzen empfinden. [...] 1) avoir de la doleur; sentir du mal. [...] 1) boleię od tego uderzenia, od tych razow. T III 69.

◼ Przenośnie: ◼ Aleć wezyr podobno ruszył w sobie wrzodu, którym on z urodzenia bolał do narodu polskiego. TwarSLegK 116.

2. »czuć smutek i żal«:

Rekcja: na co // nad czym // z czego // zd.

Żal mi cię (práwi) y bym beł ná woley/ Wziąłbym cię z sobą/ iáko prosisz w drogę: Ale to trudna/ ty darmo nie boley/ I weź odemnie życzliwą przestrogę [...]. TasKochGoff 412. Pátrzyłá ná to Pánná/ y wielmi boláłá/ wielmi cierpiáłá/ y mieczem bolu iego zrániona ná duszy byłá. BirkOboz 26. Biorę co wprzod/ [...] Praecerpo dolorem [...] Pierwey boléię niż trzébá. Kn 32. Boleię (de animo) Magno in dolore sum vel mærore potiùs. Summo dolore afficior. Nihil mihi ad dolorem acerbius accidere potuit. [...]. Kn 41. Ponieważ z tego więzieniá/ ánimusz ie[go] ná wolność wyszedł/ czemuż nád iego grobem boleiecie y stękacie? WojszOr 140. Ieslibys tesz nie miał mieszkac [w Sierakowie] bolałbym barzo nato, y ztym się rzetelnie declaruię ze zowych 15[000] nic. OpalKListy 188. Z tey przeto náuki Páńskiey/ trzech rzeczy ná kazániu dzisieyszym náuczyć się nam trzebá [...] iáko miłuiąc Páná Bogá/ y bliźniego nászego/ bárziey mamy boleć nád nędzą cudzą/ niżeli nád nászą własną. StarKaz 314. [...] Sumn[ienie]: boleiąc y stękaiąc mowi: Jeśli masz co rozumu Adamie: vważ te słowá strászliwe Prorockie: [...] niechay wyginie z ziemię pamiątká ich, przeto że nie pámiętał czynić miłosierdzia. BanHist 24. Jako na to bolejemy, że miasto nasze stołeczne Kraków w rękach nieprzyjacielskich zostaje, tak najpierwsze nasze było intentum, aby z nich oswobodzone być mogło. AktaKrak II/2 562. Niespodzianą Syná Wm. M. P. áwizowány śmiercią rzewniem zápłakał ná pospolity wszytkich Komunał/ na to iednak osobliwie boleię, że przy tey fátálney imprezie wielką w Oyczyźnie i w domu Wm. M. Paná szkodę widzę. PisMów II 309. O ják tysiąckroć bárzey lękáć się będziecie/ álbo/ jáko pismo uczy/ boleć będziecie/ trwogá was opánuje/ [...] kiedy was on Krol niebieski ná wieki od obliczności swey odrzuci przeto/ że w kościele przy nabożeństwie jedni z drugiemi nieprzystoynych rozmow pátrzacie! GdacPrzyd 60-61. Nie mogąc tedy Duglas dac posiłku Warszawie dla tego że mu to nasze woysko zastąpiło, bolał okrutnie a osobliwie chodziło mu o Żonę ktora się tam z inszemi Paniami Szwedzkiemi znaydowała [...]. HistBun 40. Kto nienáwidzi, ten zcudzego dobrá boleie, boleść zásię suszy, á suche łácno się zápala y wygorywa. TylkRoz 279. Boleię. [...] 2) sich sehr betrüben. [...] 2) s'afliger; étre sort afligé. [...] 2) boleię nad twoim nieszczęściem. T III 69.

a) »żałować«:

Rekcja: za co

[...] przed oczy stáwi sobie kupy występkow swoich; zá te serdecznie boleie/ we dwu Niedzielách potym uwalnia się od przyponu tego [...]. KalCuda 167.

b) »skarżyć się«: VENIENTES. To słowo murmurabant, szemráli, Glossa tłumáczy, Dolebant, Żałośni byli; boć ták pospolicie ci szemrakowie czynią, wszystko boleią: A chorym! A niespodziewałem się tego! A ná moie látá! Ná antiquitatem! ná prace! respektu nie mász? i ták pokompányiowáłá się boleść, z szemraniem. MłodzKaz 88.

Znaczenia niepewne:

1 lub 2: [Niektórzy umarli] są ábowiem mękami swemi ták utrapieni/ że więcey boleią z nędze swoiey/ á niżeliby się żywym mieli myslić pokázowáć. SpInZąbMłot 298.

BOLEJĄCY, *BOLĄCY
im. przym. czyn.

Formy: lp M. m bolejący; ż bolejąca; boląca; D. m bolejącego; ż bolejącej; C. m bolejącemu; n bolejącemu; B. m bolejącego; Ms. m bolejącym; lm M. mos bolejący; C. bolejącym // bolejączym; N. bolejącymi

Znaczenia:

1. »taki, który doznaje bólu, choruje«: [...] ták wiele chorob iáko y ninieysze[go] boleiącego Mártiná uzdrawiáią [...]. KalCuda 280.

2. »taki, który czuje smutek i żal«: Rozdárłeś szátę iáko Dawid boleiący nád vtrátą Małżonki twoiey Naiásnieyszy WLADYSLAWIE. WojszOr 47. [...] złosnica zbiwszy Matkę y dziecko tak stłukła ze ledwo na Mieyscu nie połozyła y wypchnąwszy go zamknęła. Na ten czas bardziey ieszcze nad dziecięcięm swoim boleiąca Matka głosno wrzeszczeć poczęła [...]. HistŚwież 195. Floryan stáry w bitwie z Krzyzakámi trzema kopiami przebity, gdy nad bolem swoim boleiącemu Władysławowi Łokietkowi Krolowi Panu swemu opowiedział cięższą dolegliwość swoię z złego, którego miał Sąsiadá, ániżeli z tych ktore cierpiał rázow, tákiż Zelum y w drugich Jelittczykach et in fera eorum posteritate, excitavit, że iáko on prywatnego złego sąsiadá żadną miarą znosić nie mogł, ták i oni nieumieli nieprzyiażnych, y nieżyczliwych Oyczyzny swey sąsiad cierpieć. DanOstSwada II, 76.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ strona boląca »strona pozwana«: Stróná odporna w práwié/ pozwána/ obwiniona/ boląca. [...] Defensor. De cuius re disceptatur [...] v. Obwiniony 2. Kn 1076.

Znaczenia niepewne:

1 lub 2: Na co sie wczesnie chełpisz iest twoia przegrana Iesli mnie będzie Hrabi opieka oddana Miłosc boleiącego Chrystusa obroni [...]. KodKon 142.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

*BOLEJĄCY m
w funkcji rzeczownika

Formy:

Znaczenia:

1. »ten, który doznaje bólu, choruje«: [...] z Swiętey Káthárzyny Oleyek święty wypływa do uleczenia chorym/ gdy boleiący zdrowieią od niego [...]. KalCuda 152. [...] ná tey pirámidzie [...] niezmázánie wykuie/ siły swe chorobá trácić/ á boleiącego o ulżenie y o dobrą otuchę żywotá ięła przypráwowáć. KalCuda 166-167. [...] nád Páráliżem záráżonemi/ y wielmi boleiącymi widzieliśmy łáskę Bożą [...]. KalCuda 229. Pierwsze zaś ziele Sáturnowe, ktore Affodilius zowie się: Sok z niego pomaga ná bolenie nerek, y piszczeli golęniowych, y daią boleiącym ná máchárzynę korzenie iego trochę przywárzone [...]. AlbSekr 232-233. I gdyby záwieszony był wąż ná boleiącym ná ząb, pomaga mu [...]. AlbSekr 332.

2. »ten, który czuje smutek i żal«: Więcz ci rana ta strzała, zada się szeroko Nieba ratuycie (Angel) nasze posiłki wysoko [...] to tarcza niezłomna Co we mnie boleiączym obrona warowna [...]. KodKon 134.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]