Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »w sposób, który sprawia ból«: I tu zrenicę bystrą podniesie do pana O jak bolesnie głowa iest spracowana [...]. KodKon 142. Po wszystkie dni swoje, sam siebie niepobożny boleśnie trapi: a nie wiele lat zámierzono okrutnikowi. BG Hi 15,20. Bolésno/ boléśnié/ Dolenter dicere [...] Poenaliter interire [...] Bolésno/ mękámi/ okrutnié. Kn 41. Tákći iest głodny człowiecze; źiárná IEZVSA nie mogłá z ćiernia koroná zátłumić/ y owszem im go boleśniey tłoczyłá/ tym go żyźnieyszym czyniłá/ tym do IEZVSA gromady więtsze wabiłá/ tym więcey ludźi od głodu właśnie strupiáłych odżywiłá/ y choć sámego bez postáći ludzkiey vczyniłá w oczách niektorych; tym go samego ozdobnieyszym vczyniwszy/ ozdobę y okrásę postáći ludzkiey vczyniłá. HinPlęsy 278. A tym boleśniey sercá vrázácie/ im częściey okrutnie zádáne rázy wznáwiacie/ y rány iescze nie zágoione głębiey otwierácie. WojszOr 203. Ztąd nápádáią vrázy y trwogi/ sumnienia gryźienie/ boiaźni śmierći/ y Sądow Páńskich/ powątpiwánia o zbáwieniu swoim/ y rospacze o miłośierdźiu Bożym/ y inne; co iák drapieżńi ptácy/ sumnienie żrą/ y bolesnie szárpią. LorKaz 192. Tak dalece/ że iáko Chryzostom S. mniema/ gdyby tyśiąc razy goręcey piekielne ognie rozżarzone były/ nigdyby ták ostro ták bolesno iednego potępionego nie páliły/ iáko go pali y boli/ tá iedyna stratá/ że od Boga odćięty ná wieki z Bogiem nie będźie. BujnDroga 156-157. Boleśno, boleśnie [...] schmerzlich, empfindlich. douloureusement; dolenment; avec douleur. T III 69. Boleśnie/ Dolenter, adverb. schmerzlich. DasHünDict Ppij.

2. »w sposób świadczący o przeżywanym bólu«: Y to też czásem przy pijátyce bywa/ że jeden drugiego słowká chwyta/ á podczás/ czego śię drugi nie spodźieje/ z márnego słowká táki kłopot w sczyná/ że nie tylko Pijacy słow lekkomyślnych y usczypliwych sobie nádádzą: ále śię też biją/ śieką/ kolą/ ná ręke wyzywáją; bá drugdy y mordy popełniáją: czego potym/ gdy wyszumieją/ bolesno żáłują. GdacKon 23. Nie narzekałbym dźiś będąc nie żywem, Anibym wiedźiał, co to bydź szczęśliwem Wćiszy, co teraz znieść muszę boleśnie, Odpoczywałbym sobie iáko weśnie. ChrośJob 17. Nagle i absolutnie pędząc rzeczy do zamierzonego celu, [car Piotr III] wpadł w nienawiść u większej części narodu, a najpierwej u duchowieństwa, którzy boleśnie patrzyli na Piotra czci obrazom świętym uwłaczającego i zakazującego, mając takowe zakazy za pierwszy krok potajemny do wprowadzenia umyślonego i w sercu przyjętego luteranizmu. KitPam 98. Zoczyła tam Ewa na boku ptaszynę, która boleśnie y smutnie piszcząc y w szczupłym trzepocząc się okrągu, zemdlona na niskim usiadła krzaczku. GesCarŚmierć 44. Co za koley rzeczy! uczuła też ią nayboleśniey Pani Blifil: ztąd nienawiść wzaiemna; i byłaby nieuleczona, gdyby nie ta uwaga, która się często w niezgodnych stadłach prawdzi, to iest: że w tym stanie iedna tylko może być nieznośna obiętość. FieldZabłPodrz 96. LILLI (idzie ku drzwiom, a uszedłszy kilka kroków, obraca się boleśnie) KotzPągMurz 77.

BOLESNO, BOLEŚNIE
w funkcji predykatywnej

Warianty fonetyczne: BOLESNO, BOLEŚNIE

Formy:

Znaczenia:

»jest ciężko, przykro«: Gorzey tedy y bolesniey krzywdę czynić/ niźli wziąć. StarPopr 45. To tylko było bolesno K. I. M. że w dálszey drodze/ wiádomośći rzetelney mieć o spráwách mieyscá támtecżnego/ y o nieprzyiaćielu nie mogł/ zárownie coby się dźiało z obleżonemi/ lubo sposobámi przeważnemi/ stáránia wielu były. PastRel A4. Nie/ wprawdzie bolesno mię że więcey [jedzenia] niemász: ale przyimicie to zá wdzięczne. PolPar 23. Iest to rzecz prawdziwa ze to musi bydz bolesno kiedy kogo iaka potyka dolegliwość w ktorych terminach choc kto licentiose wymowi nie iego ale tego ktory go do tey przywodzi Niecierpliwosci Bo tak powiedaią że żal nie ma uwagi Iezeli tedy przyniewinnosci nie bardzo mam za złe. PasPam 136. Y podźiś dźień bolesno też to Sługom Krystusowym/ kiedy ludźie hárdźi nie tylko Kazánia/ ále y Osoby ich w oczách ludzkich niepozorne lekce sobie ważą; á miásto tego/ coby mieli Náuczyćiele swoje czćić/ to je oni ponieważáją/ y po kolędźie noszą; y wierzyć temu nie chcą/ że z namnieyszego słowká/ ktorym Káznodźieje swoje sczypią/ ná sądźie Bożym będą liczbę oddáć muśieli. GdacPrzyd 14. Do siárczystego wrzucieł, oboię to kwásu: O iákoż tám bolesno, iáko będzie ckliwo Kiedy ie będzie z skory bez końcá dárł żywo [...]. PotPocz 108. Boleśnie było na to patrzać, iak śię to dwoie ludzi iedno drugiemu stawiało. GelPrzyp 54. Zbieraiącym Historyą Naturalną częstokroć bywa bolesno, gdy te nędzne źwierzątka na szpilce tak długo żyią, cierpią, i w utarczce z śmiercią te członki, ktoreby utrzymać chciano, przez swoie szamotania same targaią. SandHist 83.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ták to bolesno komu Zoná vmrze/ iáko kiedy kto zábiie się w łokieć. RysProv Iv.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]