W TRAKCIE OPRACOWANIA
Data ostatniej modyfikacji: 04.11.2010
Warianty fonetyczne:
BULWARK,
BULWERK,
BOLWERK,
BULWART,
BOLWARK,
*BELWARK,
*BALWARK
Słowniki:
T (
bolwark),
L (
bolwark, bulwark, blofarek; XVIII),
SWil (
bolwark, bulwark, blofarek),
SW (
bolwark, bulwark),
SJP (
bolwerk, bulwark) notują
SStp,
SXVI,
Kn nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1643
Etymologia: <
niem. Bollwerk>
Znaczenia:1. »element murów obronnych: wieża narożnikowa, baszta; wysunięta część warowna fortyfikacji stałej«: O tym trudno mowić, kiedy niewiemy gdzie y ná ktore mieysce nieprzyiaciel nástąpi: Kiedyby iednák nástępował ná Cortynę, tedy nawiętsza część dział ma być zásádzona ná pobliższych Bolwerkách álbo Básztách, iáko to figurá № 19. pokazuie. UffDekArch II, 63.
Obywátelowie miejscá tego kiedy się obleżenia obawiáią, máią nieprzyjacielá uprzedzić, brzeg oney strony rzeki opanowáć, y tám Szańc ze trzema Básztámi, álbo Bolwerkámi usypáć, ták áby dwie bászty ku Miástu álbo Fortecy, á iedná do polá, obrocone były: lecz nie máią być bárzo wysokie, dla tego áby z miástá, y z na przedniejszych obronnych miejsc iego, defendowáne y strychowáne być mogły. UffDekArch III, 68.
Ta bowiem teraz forteca Ani napełnieniem Rowu y zasypaniem (przez ktoryby na wał wypaść mogł) bo iest barzo szeroki, y od bulwerku do Bulwerku biią nieprzypuszczaiąc [...] Ani podkopem y Miną [...] dobyta bydź może. NarArch 4.
Broma potężna z kamienia, z boku której dwa są osobne balwerki propter tuendam portam. BillTDiar 74v.
Po południu chodziłem oglądać fortecę [...] Ma balwarków osim barzo porządnych, z wieżyczkami miedzią krytemi, dostatnich. Na kożdym belwerku osimnaście potężnych dział. BillTDiar 74v.
Do Ankony mil 3: forteca wielka nad morzem na skale, nad miastem, jest na skale bulwark wielki alias rzańc [szańc], który może bronić całego miasta. ZawiszaPam 85.
Więc dwie pryncypale części ná to sporządzone temu zádosyć czynią, ktore według należytey od siebie odległości rozporządzone, y multyplikowane, do koła opasuią Miasta. Pierwsze są z Francuska Bastyony Beluardy z Niemiecka Bolwerki. Drugie Kortyny. BystrzInfArch F3.
Bolwark, baszta, narożnik. ein Bollwerck. un bastion. T III .
▲
Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲
bulwark podziemny:
Po bulwarkach podziemnych chodów barzo siła sklepionych; zamek sam jakby w dole między bulwarkami leży. GawarDzien 33.
▲
bulwark z poligonami:
Isz bulwerk od bulwerku barzo rozsadził, dlatego isz tylko dał cztery bulwerki zpolgonami na 80 y kilka prętow. NarArch 77.
2. »obmurowanie zabezpieczające brzeg w porcie«: Iaktez przytarł wał doBulwarku to tak się stało uderzył że sternik wypadł na Bulwark a my wszyscy padlismny na Bok w [...] owę Barkę. PasPam 67.
Tak ci powyłaziwszy na Bulwark iako myszy cos my mieli trafic na Iutrznią tosmy y Mszey niesłuchali przed Niesporęm przyiechawszy. PasPam 67.
Do Samych Bulwarkow okręt wielki woięnny nieprzystapi. PasPam 68.
Lubo tam iest port Spokoyny y Cichy ale przecię nieprzystępny bo do Samych Bulwarkow okręt wielki woięnny nieprzystąpi Chyba te małe okręty kupieckie Szmagi trzeba tedy do Okrętu wozić się. PasPam 68.
Wsiadszy w batkę odwieziono go do Bulwarka. iam się został. PasPam 68v.
3. »okop obronny, wał obronny, szaniec«: Tenże Hil za ordynansem moim die 9 octobris pod Elblągiem wziął szanc nazwany Bolwerk. RadziwBAut 142.
4. »szeroka ulica, zwykle nad brzegiem morza lub rzeki«: W Mieście nagwałt biią w dzwony w bębny lud się sypie na bulwark. PasPam 69.
Poko ich [Turków] ieszcze z Pod Wiednia nie rospłoszono y byli inspe odebrania Wiednia to Na ten czas po ulicach gazety spiewano na Bulwarkach ie de Clamowano. PasPam 277v.
5. »rodzaj drewnianej budowli (?)«: Pogrodki koło studni jeszcze dobre, od góry bulwark nowo szachulcem wydylowany i mosty do drzwi siennych i ozdowni z szachulcu nowo położone. InwChełm 13-14.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]