Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BEZECNY, BEZECZNY

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1614

Formy: st. równy lp M. m bezeczny // bezecny; ż bezecna; n bezecne; D. m bezecnego; ż bezecnej; n bezecznego // bezecnego; C. m bezecnemu; ż bezecnej; n bezecnemu; B. m nżyw bezecny; żyw bezecnego // bezecznego; ż bezeczną // bezecną; n bezecne; N. m bezecnym; bezecnem; ż bezecną; Ms. m bezecnym; ż bezecnej; W. m bezecny // bezeczny; ż bezecna // bezeczna; lm M. mos bezecni; nmos bezecne // bezeczne; D. bezecnych // bezecznych; C. bezecnym; B. nmos bezeczne // bezecne; N. bezecnymi; bezecnemi; Ms. bezecnych; W. mos bezecni; nmos bezecne; ~ st. wyższy lp N. m bezecniejszym; ~ st. najwyższy lm M. mos nabezecniejszy

Znaczenia:

1. »o ludziach lub zbiorowiskach ludzkich: bezwstydny, niecny, wyzuty ze czci, niegodziwy, niemoralny«: Bog tymi bezecnymi ludźmi, y wszytkie prawa brzydzą się. SpInZąbMłot Przedmowa. Trzecie towárzystwo, ktore dobrá złego y omylnego naśláduie, iáko Tyránnowie y obciążliwi ná poddáne pánowie. Tákie towarzystwa bezecne, nie maią być w gospodárstwie, nie máią być w Rzeczyposp. PetrSEk 52. I wy, bezecne siostry, wy nielutościwe, Coście pomordowały swe męże właściwe, Za co w piekle bezdenną banię nalewacie, Bezdenną, a prace swej korzyści nie macie. SzymSiel 26. Ten ktory ciáło swoie wolne/ piękne/ szláchetne/ od Bogá stworzone [...]/ bezecney wszetecznicy smrodliwey odda/ wielką krzywdę ciáłu swemu czyni. BirkNiedz 26-27. Sromay się bezecny y nieczysty świecie/ áto żeś nieumiał Páná twego przywitáć. BirkOboz 5. W drugiem wielką mi krzywdę nieprzijaciel czyni ktory mie do WKM za tak bezeczne[go] y zapamiętałe[go] udaie. OssJŻyw 22v. Iusz się wiecey nie sprawui idz człecze bezeczny Na potępienie wieczne y na ogien wieczny. KodKon 96. Obywátele Sodomscy/ miedzy ktoremi przemieszkawał Loth ś. stali zá męczennicę człowiekowi świętemu/ y wy bezecni Ministrowie święty[m] Kátholikom iesteście vtrapieniem. BirkEgz 10. Sławy nié dobrey/ v. Niésławny 2. Bézécny. Kn 1015. Bezecny Bissurmánin [...] prágnął/ áby swe ostre dzidy o Polaki kruszył. WojszOr 117. Dáleko bárziey ma bydź kárány gárdłem iáko zá grzech śmiertelny ten/ ktory mię złupił z honoru słowy niepoczciwemi/ y vdáie mię między ludźmi zá bezecnego y ládáiákiego człowieká. StarKaz II, 139. Ludzie głupi [...] ná rozkazánie groszá/ są posłuszni dla chciwości swoiey tym/ ktorzy im zápłácić mogą/ luboby byli nabezecnieyszy/ naniespráwiedliwszy/ y napodleyszy ludzie ná świecie. StarKaz II, 562. Ono chłopstwo nikczemne, bezecni hultaje, Szczęśliwe niegdy Ruskie splondrowali kraje. ZimBSiel 148. Ráchuycie się zemną tey skárgi, y tego sądu wynależcy bezecni, kto lepszym sumnieniem, czym iá mogł chcieć dáć Chrześciánom pomoc, czy wy spráwę Chrześciáństwa cáłego ruinowáć. LubJMan 131. Niedługo iednak w takowey cichości Niezbożni ludzie cierpieli swey złości: Ale na na lepszey (iak tuszyli z zdrády Ludzi bezecznych co dawali wrady) Dalsze nadzieie funduiąc fortunnie Przeniesli działa ku zachodniey Stronie. OblJasGór 85. A Ktosz bez wstydu, y insze wymięni Nierządy, iakie człek bezeczny czyni. OblJasGór 149. Ach nieszczęsliwe zaszlubiny, gdzie Chłop bezecny na wiarę Małżeńską przysiągł Xiężnie. HistBun 3v. Iasz com się brzydzieł białogłowskiem rodem, Iako smiertelną wszech Ludzi zarazą, Miał dzis bezecnem zostac kazirodem? PotSyl 31. Miiam bezecne wdowy, ktore nieudzielaiąc dzieciom, wszetecznym gachom zakazane kupuią playsyry. JabłSkrup 72. Bezecny. 1) hesslich, garstig. 2) ehrlos, schelmisch. 1) hideux, afreux. 2) infame, qui est marqué d'infamie; ignominieux. bezecnym żołnierza uczynić. einen Soldaten zum Schelm machen. déclarer un soldat infame. T III 36. Kozacy dogoniwszy go/ y głowę y złoto w Wołoszech odebráli; żałuiąc że ták wielki zbior miał páść w ręce pogáństwu bezecnemu. BirkRus 5. Poydą tedy obrázy z Cerkiew wászych/ bo tych Kálwin bezecny nie rad widzi. BirkRus 9.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ciało bezecne: O niezbedna lubosci ciała bezecznego O niebaczny rozumie przedsiewziecia mego Niesteysz po tysiąc kroc na moię slepotę Niestetysz ach niestetysz na moię robotę. KodKon 106. ▲ bezecna dusza: Bezecną duszę swoię bez spowiedzi/ y wszystkich inszych Chrześciáninowi dobremu należytych Sácrámentow/ w ręce temu/ ktorego iárzmo dzwigał/ oddał. KalCuda 130. ▲ gardło bezecne: Gniewy przyszły dla mow iego tákich ládáiákich/ (nie żołnierze/ ále babym miał pod Chocimem/ ktorzy nieumieli Láchow wziąć:) nie vszedłci dymow tych/ zákwásiły mu oczy łákome; gárdło bezecne/ głupiomowne/ y hárde/ y okrutne/ zátłumiły kwásem swoim. BirkOboz 46-47. ▲ bezecny język: I tyś kruku, przed laty pięknym ptakiem bywał, I białością z łąbęćmi dobrze porównywał. Język, bezecny język i pióry czarnymi Oszpecił cię, i z ptaki pomieszał grubymi. SzymSiel 28. ▲ bezecna ręka (sz. zm.): A ty/ o ręko sroga y bezecna/ Ktoraś vczynek zrobiła brzydliwy: Weś mi co pręcey zá grzech popełniony Zywot/ y Bogu/ y ludziom wzmierziony. TasKochGoff 320. Z tamtych zaboyca, uciekł godzien kata, TuSyn na marach lezy, zona stęka, Iesli dotychczas z zalem nieszła z swiata, O Kaimowska, o bezecna ręka, Wyuzdawszy się trucizną naBrata, Asz Bomfin cicho, skoro blizey stanie, Iusz y Arsinę razem opłacz Panie. PotSyl 50. Poki moc swoię y bezecną rękę Ná moię zechce rospościerać mękę. ChrośZbiór 88.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Zdraycá choć pożytéczny/ iédnák brzytki i bezecny. KnAd 1316.

2. »odsądzony od czci, skazany na infamię«: Bézécny w práwié/ Infames, in iure Polonico, parricidae, inuasores, fautores haereticorum; recipientes furem, in Constit: Regni. v. Bánit. Kn 22. Osądzili go [Chrystusa] bydź bezecnieyszym nád Bárábaszá. StarKaz II, 232. Ludzie głupi [...] ná rozkazánie groszá/ są posłuszni dla chciwości swoiey tym/ ktorzy im zápłácić mogą/ luboby byli nabezecnieyszy/ naniespráwiedliwszy/ y napodleyszy ludzie ná świecie. StarKaz II, 562. Pásquile, y ci co ie piszą wedle wszytkich Praw bezecni są. LubJMan 16. Ktoreby Chorągwie w potrzebie z nieprzyjacielem, nimby do pewney broni przyszły, tył podały [...] sądzone być maią. Gdyby jednak przyczyna tego przy Officyerach być się pokazała, takowi nie tylko bezecnemi, ale y z Obozu wygnani być maią. ArtWoj 56. Ktoby z bitwy uciekł gardło, poczciwość; zasługi albo poczet traci, a jesliby uszedł bezecnym zostanie y wolno go komu zabić. ArtWoj 168.

3. »o czynach, myślach, wynikach działalności człowieka: niemoralny, obrzydliwy, naganny«: Káznodzieiá [..] rzecze: O białagłowo/ wielka iest wiárá twoiá/ ktora ták bezecnym słowom moc dáłá/ y tobie wzrok przywrociłá! SpInZąbMłot 174. O zła niesprawiedliwa bezecna miłosci Przecz nasze ządze trzymasz tak rzadko w sfornosci. ArKochOrl 11v. Dziś się wszyscy za zyskiem bezecnym udali, A Tatarzyn kilkakroć co rok sioła pali. SzymSiel 15. Strzeżmy się tych chełp bezecnych/ zmierzniemy ták ludziom prędko y Pánu Bogu. BirkNiedz 38. One bezecne Konfederácye/ náKrolá/ ná Kápłaná/ ná Miástá y kmiotki ubogie/ bywáłysz kiedy? StarPopr 131. Tys się w pyche bezeczną podnosił rad czesto. KodKon 91. Daleko Niebá dáleko oddalcie Myśl tę bezecną w wstydliwey Dáphnidzie. TwarSDaf 103. Chocby Rus Vkra ina y wszytka zgineła To tam sciana o głosy bezecne y głupie Gdy zginie prawo wolnosc zginiesz y ty. OpalKSat 52. Nie odpowiádam ná tę gromádę potwarzy złośliwych, bom ná nię, poiedynkiem ná káżdą przedtym odpowiedział, y wywiodłem dowodnie, że w nich iedyny fałsz y złośliwość. Pokaże się y w nástępuiących rzeczách, że co słowo, to wymysł, sen, y bayki bezecne. LubJMan 128. Dochodzili [...] kłamstwęm nadzianych y bezecnych basni. OblJasGór 111v. Ale boday bym przed tobą Umarła Bezeczna zdrado nimbys mie pozarła. OblJasGór 117v. Darmo bezeczne wmowiono w cię zmázy Darmo mię prosisz za Swoie Vrazy. OblJasGór 120v. Wyuzdała się nieprawość tákże y na dobrá ná cześć y chwałę Bogu oddáne y offiárowáne, zwłaszczá zá podnietą y powodem herezyey bezecney, tákże y Polityki piekielney. WisCzar 16. A drudzy, ktorzy srogich mąk cierpieć nie śmieli, Hołdowáć bezecnemu rozkazu woleli. DamKuligKról 5. Więc że ten omierzły narod [Żydzi] iest w głowę nieprzyiaciel Chrześcianom [...] ná to się usadził, áby też y oni byli ich obrzydłości bezecnych uczestnikámi. CompMed 393. Trzecią część iáko Smok piekielny gwiazd zrzucił z niebá/ do ktorego práwo iuż mieli przez Vnią świętą/ od tego bezecne Schizmá ich odpędziło. BirkRus 17. Wszytkie te złości Konfederácya/ to iest/ pochwałá bezecnego Kácerstwá Luteráńskiego y Kálwińskiego národziłá. BirkRus 33.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bezecna klęska: Zábiiasz Chrześciány: y ty sam bezecną klęskę od nieprzyiacielá odniesiesz/ y sam zábit będziesz. BirkNagr 48. ▲ niewola bezecna (sz. zm.): Tę niewolą opuść/ tráfisz ná inną/ gdy własnym pássyom twoim służyć będziesz. [marg.] Niewola bezecna. BirkOboz 85. Sascy Consyliarii [...] iuż [...] za wygraną mieli chcąc Wolny od Wieków Narod nasz wtak bezecney (:iak sami ięczą) widzieć niewoli. OtwFDzieje 37. ▲ śmierć bezecna: Ledwie co poczynáli Herezyárchowie wászy brozdzić/ záraz okrutną śmiercią y bezecną ginęli. BirkEgz 4.

4. »o rzeczach konkretnych: szpetny, obrzydliwy, szkaradny«: Ziołá szkodliwe/ cierniská bezecne/ wykopywa bogoboyne rozmyślánie. BirkNiedz 165. Bezecnemu dawszy noc mieczowi/ Niespodziewáne piersi przebił Plexyppowi. OvOtwWPrzem 320. Rzuciłá się [Cyrce] [...] Trzeć y bezecne ziołá/ y strászliwe soki. OvOtwWPrzem 555. A na nowe Poganstwa bezecnego Groby Bierny gardziel, y zgniłe gotuie wątroby. PotWoj 48. Y dokazała czego dawno szuka, Ze krew oycowską, w bezecnym wychodzie ZSynowską miesza, nie cnotliwa suka, Cosz kto otakiem rozumiec miał płodzie On gdy brzuch prząta zabit odhayduka. PotSyl 15.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bezecne łoże: Kto weyźrzy ná sámę Anglią/ á wspomni sobie onę okrutnicę/ bezecnego łożá bezecną corkę. BirkNiedz 14. ▲ bezecne popioły: Przy Achillowych bezecnych popiołách/ zászczekáć przyszło nieszczęsney Hekubie. TwarSDaf 128.