Data ostatniej modyfikacji: 22.03.2016
SYTY, SYT I przym.
Słowniki:
SStp (syty), SXVI (syty; korpus), Kn (syty, syt), T (syty, syt), L (syty, syt; XVI-XVIII), SWil (syty, syt), SW (syty, syt), SJP (syty, syt) notują
Formy: st. równy lp M. m syty; ż syta; D. m sytego; n sytego; C. m sytemu; B. ż sytą; N. m sytym; ż sytą; lm M. mos syci; nmos syte; B. nmos syte; N. sytymi; ~ st. wyższy lm M. nmos sytsze; ~ odmiana niezłożona lp M. m syt; D. m albo n syta
Znaczenia:
1. »najedzony«: [...] nikogo i o promocją nie prosiłem: kto syt, nie godzi mu się więcej jeść. WolPolFil 597. [Lew] Łup swoy, nie doiadłszy go, będąc iuż syty, żeby inne nie iadły Zwierzęta, iakimsi chuchnącym [!] zaraża dechem y wonią, Teste Aeliano. ChmielAteny1755 I 477. [Tygrys] Gdy iest głodny, dziwney iest rączości i prędkości, á syty powolny. ChmielAteny1755 I 488. [...] ieden Murzyn bieży na iednym [wielbłądzie] pięć dni, drugi na drugim pięć dni, trzeci na trzecim pięć dni, y znowu się powracaią tymże sposobem Kuryerowie, sami Daktylami w drodze posileni z sobą ie maiąc, alias by w Pustey Arábii z głodu pomarli, a WIELBŁĄDY syte są, w domu na pięć dni naiadłszy się, Teste Duce Radziwilio. ChmielAteny1755 I 586. Syty, syt. 1) gefättiget, fatt. [...] rassasié, assouvi, repu [...] sytem teraz. T III 2228.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: (war.) Cáły báran (ábo cáła kozá) i wilk syt niéch będzié. KnAd 55. Dać [ma lekarz] receptę z Galena, ty mu z Miechowity I tak będzie i baran cały i wilk syty. ZbierDrużWir I I, 34. ● (war.) I wilk syt/ y owce cáłe. RysProv 28. [...] to pomiarkowanie Z taką Vwagą ma bydz aby y Wilk syt był I owca takze cała. Aby y zołnierz miał swoie substantią y poddany wzaiem Przy obronie ochrone y tak bedzie dobrze. OpalKSat 113v. [Dawid] Wesoły w duchu, że tak sztuka się udała, Wilk syt, owca do domu powrociła cała. DrużZbiór 68. ● (war.) Cáły báran (ábo cáła kozá) i wilk syt niéch będzié. KnAd 55. Podatkow y płace woiskowey rationes trzeba uwazyc iakoby ze lzem ubogich bydz mogły, y aby był y Wilk syt y koza cala. OpalKListy 527. ● Cáły báran a wilk syt záraz być nié może. KnAd 55. ● Węchem wilk syt nié będzié/ nié tyié. KnAd 1221. ● Łaską syt sługa nié będzié. KnAd 428. ● Ná gładką Zonę pátrząc syt nie będziesz. RysProv 62. ● Máło iada. Wiátrem syt. KnAd 473.
Przenośnie: Strawne to iest słowo Boże [...] nie z cielesney massy ugniecionych rogálow [...] ále [...] z niebá wysypanego ziárná/ ktorym sami Anielscy Duchowie sytymi są. BujnDroga 172.
2. »o ludziach: otyły, o zwierzętach: tłusty«: [...] záś sytego y pełnego ciáłá ludziom [...] bespiecznie iey [ciemierzycy] dać może czwierć łotá w winie [...] álbo w śliwczaney polewce. SyrZiel 1465. Ciélisty/ siłá ciáłá máiący/ mięsisty/ Carnosus, carnosissimus [...] Ita boues corpore curatiores erunt. Syte/ tłuste [...]. Kn 80. Widzisz konia białego [...] Boki syte, krzyż płaski, a przed siercią jasną Nie farby, lecz najbielsze śniegi w oczach gasną [...]. PotPoczKuk III 406.
3. »o roślinach: dorodny«: [Skorzonera] Kwiátu [...] práwie żołtégo/ sytégo ábo pełnégo. SyrZiel 1240. [Rośliny] w iedney stronie są [...] sytsze/ vdátnieysze/ w drugiey mnieysze/ nikczemnieysze/ sczupłe y ná pozor podłe [...]. SyrZiel 1288.
4. »taki, który zaspokaja głód«: A znać, że wiele i przez grobów wszędzie Trupów na placu przewalać się będzie I pewnie sytym staną ptakom żerem Za to, iż kiedy pogardzili mirem. BorzNaw 117. Ci wskorzane Samarry; drudzy w wozy prozne Figi, cukry y syte znaszaią Cybeby Migdały y Rozynki [...]. PotWoj 201.
Przenośnie: Tu Szláchcic co się Rzeką pieczętował leży [...] Obrocieł gdzie ią dotąd, Swiat y Ciáło niosą, Obrocieł w Niebo Wiary Chrześciáńskiey fossą, Ktorą Pan IEZVS w cięszkiey Ciałá z duszą nuży, Dla zbáwienia ná świecie, wiernych swoich druży. Kędy mu ná duchowny chleb w świętym Kościele Ołtarzowym kámieniem, sytą mąkę, miele. PotPocz 82. ◼ Zginąłem wász Wándálin/ ktorym wszerz gránice Po morze Adryáckie od zmárzłego zdobił/ Wam sliczne Oreády z Nimphámi sposobił/ Ze was sytą żyznością choynie bogáciły/ W dostátku wszystko miánym niezwalczonych czciły. JurkWan A2.
5. »taki, który już zaspokoił jakieś swoje potrzeby lub pragnienia«: I to Rynald uprosił ze [król] imo się puscił Swą obrazę i wszytko Dalindzie odpuscił Ktora ze szlub taiemny była uczyniła, Syta swiata do Boga mysli obrociła [...]. ArKochOrl 55. Násycony/ syt. [...] Satur omnium rerum [...]. Kn 479. Jam już był dobrze cudzych krajów syty I w domu każdy gościniec mnie bity, A przecię kiedy pański rozkaz tęgi Nastąpi, muszę znowu do włóczęgi. MorszAUtwKuk 49. Lepiey żeby asz gdzie za Alcydowe Słupy precz posła [!] na Kraie Swiatowe, Tacy, co skarbow z woięn nie są syci [...]. OblJasGór 148. Po siedmletnich burdách Woyny/ kiedy Stánowić pokoi miał Sármatá z Szwedy/ Oboie strony y syte krwie y boiu Chciáły pokoiu. KochProżnLir 127. Syty, syt [...] 2) fig. satt, überdrüssig einer Sache [...] fig. soul, assouvi de qu.ch. [...] syt marności świeckiey. T III 2228. Kto weyźrzy ná sámę Anglią/ á wspomni sobie onę okrutnicę [...] nie iednego obaczy niewinnego á on ginie: ginie/ iż się tak podobáło łotryniey oney/ ktora nigdy syta nie byłá krwią świętych Bożych. BirkNiedz 14.
Znaczenia niepewne:
1 i 5: Do Zołnierzá w Zakonie będącego, Herbu LIS [...] Lisem się pieczętuiąc, znáć że iuż syt myszy, Obłowu tego świátá, kiedy się pomniszy. PotPocz 109.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
SYTY
w funkcji rzeczownika
Formy:
Znaczenia:
»ten, kto jest najedzony«: Wszytko czas, i prawa też, stosuje do czasu. Popuszcza syty, głodny brzuch umyka pasu [...]. PotFrasz3Kuk II 622.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Sytemu nic nié smákuié. KnAd 1124. ● Nie wyrozumie zgłodniałemu syty. PotSyl 13. ● Już południe przychodzi, a my jeszcze żniemy. Czy tego chce urzędnik, że tu pomdlejemy? Głodnego, jako żywo, syty nie wygodzi, On nad nami z maczugą pokrząkając chodzi. SzymSiel 155.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

DO SYTA
w funkcji przysłówka
Formy:
Znaczenia:
»do woli, tyle ile się chce«: Zle czynią ktorzy nátkawszy się iey [kapusty] do syta wino po niey piią. SyrZiel 1115. gnugsam dosyć/ dosytá sufficiens KusWeg E2.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

Patrz niesyty, niesyt, sytny.
Autorka: RB



Data ostatniej modyfikacji: 22.03.2016
SYT II rzecz. m
Słowniki:
SXVI (korpus), Kn, T, SWil, SW notują
SStp, L, SJP nie notują
Formy: lp M. syt; D. sytu
Znaczenia:
»uczucie zaspokojenia głodu albo innych potrzeb lub pragnień«: Násycenie/ syt/ sytość/ dosyt. Satietas cibi, vitae [...] Satias [...] Ad satiatem: cum satiate: fessius satiate videndi [...] Saturitas [...] In expletione naturae summi boni finem consistere [...] Saties [...]. Kn 479. Syt/ sytość. v. Násycęnie [...]. Kn 1094. syt, nasycenie Erfättigung. assouvissement. rassasiement. T III 2227.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
DO SYTU
w funkcji przysłówka
Formy:
Znaczenia:
»do woli, tyle ile się chce«: Pastwiło się nád Pánem do sytu co żywo/ Ten pászczekę wywraca/ ten pogląda krzywo: jeden szárpnie/ á z tyłu potrąca go drugi. RożAPam 16. Do gárdłá się náiadł/ do sytu [...] Ad satietatem [...] Vsque affatim edere, bibere [...]. Kn 124. Do sytu roskoszy uciech záżyć. DanKolaDyk II, 476. do sytu. mehr als genug; zur Gnüge; zum Ueberfluss. tout son soul; à regorge museau; excessivement. § iadłem i piłem do sytu. T III 2227.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

Patrz dosyt, sytość, sytność, nasycenie.
Autorka: RB



Data ostatniej modyfikacji: 10.05.2016
SYTArzecz ż, SYT IIIrzecz m
Słowniki:
Kn (syt), T (syt), L (syta; XVI-XVII), SWil (syta), SW (syta), SJP (syta) notują
SStp, SXVI nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1612-1614
Formy: lp M. m syt; ż syta; D. ż syty; B. ż sytę; N. ż sytą; Ms. m albo ż sycie
Znaczenia:
1. »roztwór wodny miodu, z którego otrzymuje się miód pitny; brzeczka«: [Omylnik] Mocz nád przyrodzenie zátrzymány lekko wywodzi/ w pitym miedzie/ álbo w sycie wárząc/ á pijąc. SyrZiel 48. [Dzięcielina] bywa z Rozynkámi wárzona/ ábo w miodowey brzeczce ktorą sytą zowiemy [...]. SyrZiel 501. Koło miodu pitego potrzeba wiedzieć iak chodzić [...]. Sytę poty warzyć w kotle, przy ustawicznym szumowaniu, poki szyna żelaza iak ogień rozpalona w nim umoczona nic nie zgasnie według Tylkowskiego, y experyencyi. ChmielAteny III 425.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: syt miodowy, syta miodowa (sz. zm.): Ale potrzebá/ żeby było dawáne [euforbium] z Bdelium/ z Trágacantem/ z Mástyką/ z Nárdusem Indyiskim/ Sytą miodową popiiáiąc/ álbo Migałową [!] polewką. SyrZiel 208. Vszom záwrzedziáłym/ ropistym/ zágniłym/ y smrodliwym/ iest vżyteczna [żywica z pewnego drzewa rosnącego w Persji]/ w sycie miodowej rospuściwszy ią/ á knotek z fláytuchu vkręciwszy obmoczyć/ y w vszy kłáść. SyrZiel 224. Soku z korzenia Kopru Włoskiego, z pitym miodem, ábo z miodową sytą, káżdego dniá poránu y ná noc dáiąc, po dwu łotu ná raz, toż czyni. SyrZiel 382. Gruczoły twárde/ á boleiące otwiera/ Kopru Włoskiego miáłko vtártego proch w miodowey sycie ábo w pitym miedzie wárzony/ á potym z wieprzowym smalcem vmieszány y przykłádány. SyrZiel 391. Syt miodowy/ [...] vide Miod pity. Kn 1094. Kąpieli w tey gorączce tákże są bárdzo pożyteczne, osobliwie z mleká, kogo stáć ná to, tákże z syty miodowey, y z wody z mlekiem zmieszáney [...]. PromMed 18. Aby się ospa prędko ná wierzch wydałá. Zażywáią ná to ludzie Rzepnego nasienia mocząc ie w piwie lub w sycie miodowey, lecz to dość słábe lekarstwo. PromMed 104. syt miodowy, miod. Meth. de l'hidromel. T III 2227. Sposob robienia syty miodowey ktorá się názywa Hydromel. Wezmi Wody czystey funtow dwanaście, Miodu prasnego funt [...]. VadeMed 182.
2. »roztwór wodny miodu dawany pszczołom na pokarm«: [...] tedy pczoły ná onę sytę padszy, wychędożą wszytko plugástwo, sytę, y iésli tám sobie co pożytecznego znaydą, po swych vlách rozniosą [...]. OstrorNauka A4. A tá sytá do tákiego zákrapiánia ma bydz vboga, żeby pięć części było wody, á tylko szosta miodu. OstrorNauka A4.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz sytka.
Autorka: RB


SYTY patrz SYT I