Data ostatniej modyfikacji: 22.03.2016
Słowniki:
SStp (
syty),
SXVI (
syty; korpus),
Kn (
syty, syt),
T (
syty, syt),
L (
syty, syt; XVI-XVIII),
SWil (
syty, syt),
SW (
syty, syt),
SJP (
syty, syt) notują
Znaczenia:1. »najedzony«: [...] nikogo i o promocją nie prosiłem: kto syt, nie godzi mu się więcej jeść. WolPolFil 597.
[Lew] Łup swoy, nie doiadłszy go, będąc iuż syty, żeby inne nie iadły Zwierzęta, iakimsi chuchnącym [!] zaraża dechem y wonią, Teste Aeliano. ChmielAteny1755 I 477.
[Tygrys] Gdy iest głodny, dziwney iest rączości i prędkości, á syty powolny. ChmielAteny1755 I 488.
[...] ieden Murzyn bieży na iednym [wielbłądzie] pięć dni, drugi na drugim pięć dni, trzeci na trzecim pięć dni, y znowu się powracaią tymże sposobem Kuryerowie, sami Daktylami w drodze posileni z sobą ie maiąc, alias by w Pustey Arábii z głodu pomarli, a WIELBŁĄDY syte są, w domu na pięć dni naiadłszy się, Teste Duce Radziwilio. ChmielAteny1755 I 586.
Syty, syt. 1) gefättiget, fatt. [...] rassasié, assouvi, repu [...] sytem teraz. T III 2228.
●
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
●
(war.)
Cáły báran (ábo cáła kozá) i wilk syt niéch będzié. KnAd 55.
Dać [ma lekarz] receptę z Galena, ty mu z Miechowity I tak będzie i baran cały i wilk syty. ZbierDrużWir I I, 34.
●
(war.)
I wilk syt/ y owce cáłe. RysProv 28.
[...] to pomiarkowanie Z taką Vwagą ma bydz aby y Wilk syt był I owca takze cała. Aby y zołnierz miał swoie substantią y poddany wzaiem Przy obronie ochrone y tak bedzie dobrze. OpalKSat 113v.
[Dawid] Wesoły w duchu, że tak sztuka się udała, Wilk syt, owca do domu powrociła cała. DrużZbiór 68.
●
(war.)
Cáły báran (ábo cáła kozá) i wilk syt niéch będzié. KnAd 55.
Podatkow y płace woiskowey rationes trzeba uwazyc iakoby ze lzem ubogich bydz mogły, y aby był y Wilk syt y koza cala. OpalKListy 527.
●
Cáły báran a wilk syt záraz być nié może. KnAd 55.
●
Węchem wilk syt nié będzié/ nié tyié. KnAd 1221.
●
Łaską syt sługa nié będzié. KnAd 428.
●
Ná gładką Zonę pátrząc syt nie będziesz. RysProv 62.
●
Máło iada. Wiátrem syt. KnAd 473.
◼
Przenośnie:
◼
Strawne to iest słowo Boże [...] nie z cielesney massy ugniecionych rogálow [...] ále [...] z niebá wysypanego ziárná/ ktorym sami Anielscy Duchowie sytymi są. BujnDroga 172.
2. »o ludziach: otyły, o zwierzętach: tłusty«: [...] záś sytego y pełnego ciáłá ludziom [...] bespiecznie iey [ciemierzycy] dać może czwierć łotá w winie [...] álbo w śliwczaney polewce. SyrZiel 1465.
Ciélisty/ siłá ciáłá máiący/ mięsisty/ Carnosus, carnosissimus [...] Ita boues corpore curatiores erunt. Syte/ tłuste [...]. Kn 80.
Widzisz konia białego [...] Boki syte, krzyż płaski, a przed siercią jasną Nie farby, lecz najbielsze śniegi w oczach gasną [...]. PotPoczKuk III 406.
3. »o roślinach: dorodny«: [Skorzonera] Kwiátu [...] práwie żołtégo/ sytégo ábo pełnégo. SyrZiel 1240.
[Rośliny] w iedney stronie są [...] sytsze/ vdátnieysze/ w drugiey mnieysze/ nikczemnieysze/ sczupłe y ná pozor podłe [...]. SyrZiel 1288.
4. »taki, który zaspokaja głód«: A znać, że wiele i przez grobów wszędzie Trupów na placu przewalać się będzie I pewnie sytym staną ptakom żerem Za to, iż kiedy pogardzili mirem. BorzNaw 117.
Ci wskorzane Samarry; drudzy w wozy prozne Figi, cukry y syte znaszaią Cybeby Migdały y Rozynki [...]. PotWoj 201.
◼
Przenośnie:
◼
Tu Szláchcic co się Rzeką pieczętował leży [...] Obrocieł gdzie ią dotąd, Swiat y Ciáło niosą, Obrocieł w Niebo Wiary Chrześciáńskiey fossą, Ktorą Pan IEZVS w cięszkiey Ciałá z duszą nuży, Dla zbáwienia ná świecie, wiernych swoich druży. Kędy mu ná duchowny chleb w świętym Kościele Ołtarzowym kámieniem, sytą mąkę, miele. PotPocz 82.
◼
Zginąłem wász Wándálin/ ktorym wszerz gránice Po morze Adryáckie od zmárzłego zdobił/ Wam sliczne Oreády z Nimphámi sposobił/ Ze was sytą żyznością choynie bogáciły/ W dostátku wszystko miánym niezwalczonych czciły. JurkWan A2.
5. »taki, który już zaspokoił jakieś swoje potrzeby lub pragnienia«: I to Rynald uprosił ze [król] imo się puscił Swą obrazę i wszytko Dalindzie odpuscił Ktora ze szlub taiemny była uczyniła, Syta swiata do Boga mysli obrociła [...]. ArKochOrl 55.
Násycony/ syt. [...] Satur omnium rerum [...]. Kn 479.
Jam już był dobrze cudzych krajów syty I w domu każdy gościniec mnie bity, A przecię kiedy pański rozkaz tęgi Nastąpi, muszę znowu do włóczęgi. MorszAUtwKuk 49.
Lepiey żeby asz gdzie za Alcydowe Słupy precz posła [!] na Kraie Swiatowe, Tacy, co skarbow z woięn nie są syci [...]. OblJasGór 148.
Po siedmletnich burdách Woyny/ kiedy Stánowić pokoi miał Sármatá z Szwedy/ Oboie strony y syte krwie y boiu Chciáły pokoiu. KochProżnLir 127.
Syty, syt [...] 2) fig. satt, überdrüssig einer Sache [...] fig. soul, assouvi de qu.ch. [...] syt marności świeckiey. T III 2228.
Kto weyźrzy ná sámę Anglią/ á wspomni sobie onę okrutnicę [...] nie iednego obaczy niewinnego á on ginie: ginie/ iż się tak podobáło łotryniey oney/ ktora nigdy syta nie byłá krwią świętych Bożych. BirkNiedz 14.
Znaczenia niepewne: 1 i 5: Do Zołnierzá w Zakonie będącego, Herbu LIS [...] Lisem się pieczętuiąc, znáć że iuż syt myszy, Obłowu tego świátá, kiedy się pomniszy. PotPocz 109.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
SYTY
w funkcji rzeczownika
Formy:
Znaczenia: »ten, kto jest najedzony«: Wszytko czas, i prawa też, stosuje do czasu. Popuszcza syty, głodny brzuch umyka pasu [...]. PotFrasz3Kuk II 622.
●
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
●
Sytemu nic nié smákuié. KnAd 1124.
●
Nie wyrozumie zgłodniałemu syty. PotSyl 13.
●
Już południe przychodzi, a my jeszcze żniemy. Czy tego chce urzędnik, że tu pomdlejemy? Głodnego, jako żywo, syty nie wygodzi, On nad nami z maczugą pokrząkając chodzi. SzymSiel 155.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz niesyty, niesyt, sytny.
Data ostatniej modyfikacji: 22.03.2016
Znaczenia: »uczucie zaspokojenia głodu albo innych potrzeb lub pragnień«: Násycenie/ syt/ sytość/ dosyt. Satietas cibi, vitae [...] Satias [...] Ad satiatem: cum satiate: fessius satiate videndi [...] Saturitas [...] In expletione naturae summi boni finem consistere [...] Saties [...]. Kn 479.
Syt/ sytość. v. Násycęnie [...]. Kn 1094.
syt, nasycenie Erfättigung. assouvissement. rassasiement. T III 2227.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
DO SYTU
w funkcji przysłówka
Formy:
Znaczenia: »do woli, tyle ile się chce«: Pastwiło się nád Pánem do sytu co żywo/ Ten pászczekę wywraca/ ten pogląda krzywo: jeden szárpnie/ á z tyłu potrąca go drugi. RożAPam 16.
Do gárdłá się náiadł/ do sytu [...] Ad satietatem [...] Vsque affatim edere, bibere [...]. Kn 124.
Do sytu roskoszy uciech záżyć. DanKolaDyk II, 476.
do sytu. mehr als genug; zur Gnüge; zum Ueberfluss. tout son soul; à regorge museau; excessivement. § iadłem i piłem do sytu. T III 2227.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz dosyt, sytość, sytność, nasycenie.
Data ostatniej modyfikacji: 10.05.2016
Słowniki:
Kn (
syt),
T (
syt),
L (
syta; XVI-XVII),
SWil (
syta),
SW (
syta),
SJP (
syta) notują
SStp,
SXVI nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1612-1614
Znaczenia:1. »roztwór wodny miodu, z którego otrzymuje się miód pitny; brzeczka«: [Omylnik] Mocz nád przyrodzenie zátrzymány lekko wywodzi/ w pitym miedzie/ álbo w sycie wárząc/ á pijąc. SyrZiel 48.
[Dzięcielina] bywa z Rozynkámi wárzona/ ábo w miodowey brzeczce ktorą sytą zowiemy [...]. SyrZiel 501.
Koło miodu pitego potrzeba wiedzieć iak chodzić [...]. Sytę poty warzyć w kotle, przy ustawicznym szumowaniu, poki szyna żelaza iak ogień rozpalona w nim umoczona nic nie zgasnie według Tylkowskiego, y experyencyi. ChmielAteny III 425.
▲
Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲
syt miodowy,
syta miodowa (
sz. zm.):
Ale potrzebá/ żeby było dawáne [euforbium] z Bdelium/ z Trágacantem/ z Mástyką/ z Nárdusem Indyiskim/ Sytą miodową popiiáiąc/ álbo Migałową [!] polewką. SyrZiel 208.
Vszom záwrzedziáłym/ ropistym/ zágniłym/ y smrodliwym/ iest vżyteczna [żywica z pewnego drzewa rosnącego w Persji]/ w sycie miodowej rospuściwszy ią/ á knotek z fláytuchu vkręciwszy obmoczyć/ y w vszy kłáść. SyrZiel 224.
Soku z korzenia Kopru Włoskiego, z pitym miodem, ábo z miodową sytą, káżdego dniá poránu y ná noc dáiąc, po dwu łotu ná raz, toż czyni. SyrZiel 382.
Gruczoły twárde/ á boleiące otwiera/ Kopru Włoskiego miáłko vtártego proch w miodowey sycie ábo w pitym miedzie wárzony/ á potym z wieprzowym smalcem vmieszány y przykłádány. SyrZiel 391.
Syt miodowy/ [...] vide Miod pity. Kn 1094.
Kąpieli w tey gorączce tákże są bárdzo pożyteczne, osobliwie z mleká, kogo stáć ná to, tákże z syty miodowey, y z wody z mlekiem zmieszáney [...]. PromMed 18.
Aby się ospa prędko ná wierzch wydałá. Zażywáią ná to ludzie Rzepnego nasienia mocząc ie w piwie lub w sycie miodowey, lecz to dość słábe lekarstwo. PromMed 104.
syt miodowy, miod. Meth. de l'hidromel. T III 2227.
Sposob robienia syty miodowey ktorá się názywa Hydromel. Wezmi Wody czystey funtow dwanaście, Miodu prasnego funt [...]. VadeMed 182.
2. »roztwór wodny miodu dawany pszczołom na pokarm«: [...] tedy pczoły ná onę sytę padszy, wychędożą wszytko plugástwo, sytę, y iésli tám sobie co pożytecznego znaydą, po swych vlách rozniosą [...]. OstrorNauka A4.
A tá sytá do tákiego zákrapiánia ma bydz vboga, żeby pięć części było wody, á tylko szosta miodu. OstrorNauka A4.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz sytka.