Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »pasek materiału, często o funkcji dekoracyjnej, wstęga, taśma«: Cesarzowa darowała bindę, albo jako ją Francuzowie zową szarpę dosyć pięknéj roboty, i fetocię ceglastą do kapelusza z guzem dyamentowym i dwiema pendencikami także od dyamentów [...]. PacOb 26. Bindá/ opuszczona kitayká/ płotno cienkie v wieńca/ v ołtarzá/ v obicia/ v podárkow. Vitta altaris [...] Lemniscus [...] Taenia. Kn 31. We drzwiach niewidac kwiecia, ani ziela Ni dwoch bind w progu; choć pod czas wesela. LucChrośPhar 46.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ binda do potu: O odzieniu [...] Bande, Bindá do potu [...]. PolPar 212.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● od przysł.: ? Drzewiey niźli powrozek srebrny sie rozerwie/ A bińdá sie náwroci złota ku tey przyrwie. JurkPieś A4v. Poki się srebrny sznurek nie rozerwie I złota-ć binda, poki się nie zerwie [...]. LubSEklPol 55.

◼ Przenośnie: ◼ Jákoby miał bindą oczy przewiązáne/ wie iż przyjacioł miłych około niego wiele; chwyta/ á nie może vchwycić/ bo nie wie kędy ktory stoi [...]. BirkNiedz 85. ◼ I Fortuna życzliwa na takie igrzysko Nie omieszkała, owszem, przystąpiwszy blisko, Bindę z oczu zdejmuje, a z szczęśliwej czary Na głowę waszą wlewa niepojęte dary. ZimSRoks 26. ◼ Nade drzwiami Justycyja Z mieczem, jak Jurysdykcyja, Waży szalami cne sprawy, Binda w oczach dla rozprawy; Nie patrzy na żadną stronę: Kto przeważy, ma obronę. JarzGośc 14.

a) »ozdobna taśma na nakrycie głowy«: Bindá/ sznurá v czapki/ Anadema mitrae [...] Redimiculum mitrae. Kn 31. Nákoniec iecháli Posłowie/ przed ktorymi M. Berlize Introductor od Krolest [!]: I. M. M. náznáczony; I. M. X. Biskup Wárwin [!]: w fiołkowym tábinie/ w kápeluszu/ ná ktorym bindá pełna diámentow [...]. WjazdPar b. Na ostatek kapelusz kupiwszy i bindę, Wydam wszytko i z kramu bez pieniędzy wyńdę. PotFrasz1Kuk II 95. Halsztuk wiązała wstęga, wszytko precz barwiano, Kapelusze z bindami [...]. KorczWiz 48. Były kiedyś konterfekty dawnych Konarskich w Topolnie, iako Michała Konarskiego Sędziego Ziemskiego Człuchowskiego [...] w birecie czarnym, binda złota [...]. NiesKor II 574. LAMBREQUINS [...] BINDY opuszczone końce kitayka wstęgi wiszące od szyszaka dla stroiu [...]. DanKolaDyk II, 185. binda do kapelusza, do czapki. Hut-oder Mütz-Schnur. cordon de chapeau ou de bonet. T III 49.

b) »przepaska na głowę«: Bieretki/ y zapony/ y bindy/ y przedniczki/ y náusznice. BG Iz 3,20. Bindá/ vide Przépaská. Kn 31. Strách padł ná lud; lub Kapłan Bogá poczuł święty/ Białą bindą włos máiąc ná głowie opięty. OvŻebrMet 395. [...] Kápelusz ná głowie Krolewskiey, guzámi Dyámentowemi zápięty, y bindá Dyámentowa ná koło z piorem czerwonym [...]. RelWjazdKról A3. FLAMINES, albo FILAMINES Kapłani Rzymscy, à filo názwáni, że nicią, á raczey bindą subtelną głowę mieli przewiązaną [...]. ChmielAteny II 86.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ binda królewska: binda krolewska, przepaska. ehedessen Königliche Haupt-Binde. un diadéme; bandeau roïal. T III 49.

c) »wstęga noszona przez rycerzy, przewiązana przez ramię«: Wziął ná się zbroię Argánt nie mieszkáiąc/ A páłász przez się záwiesił ná bindzie [...]. TasKochGoff 138. Sam Heldeberczyk/ widząc iuż stráconą/ począł vchodzić/ zrzućiwszy z śiebie podowno áby nie był poznány/ bindę złotą ktorą Káuállerowie Angielscy iáko znák swoy własny zwykli nośić/ y dostáłá się iednemu Wallonowi. RelBit A2v-A3. Pátrz ieno duszo/ iaką mu Mátká do bolu broń przypasáłá/ iák bárzo ostrą/ ktorą w żywoćie iey przenaczystszym zrobił Duch ś. Pátrz tylko ná pás Rycerski? pátrz iáką go bindą przepasałá/ z białych pieluszek. HinPlęsy 604. Pás Rycerski [...] (Bindá) służy ná Ozdobę. KomDobrOrb 367. Tym mieczem ktory, tu zazłotą bindę Powiessieł zabieł żonę Theolindę. PotSyl 112.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ binda oficerska: binda oficerska. Scherpe, Feld-Binde. écharpe d'Oficier. T III 49. ▲ binda rycerska: binda rycerska. Ordens-Band. cordon, colier de l'Ordre. T III 49.

d) »element herbu o kształcie wstęgi«: Ono y Irlandczycy są uszykowani We dwa pułki; ci co są w rowninie zebrani, Cnego Grabię z Kildery za starszego mają, Grabię z Dysmundy ktorzy przy gorach mieszkają Pierwszy miał na Chorągwi sośnią zapaloną A drugi w białem polu bindę niósł czerwoną [...]. ArKochOrl 109. LAMBEL [...] BINDA u wierzchu tarczy w herbie [...] DanKolaDyk II, 92.

2. »chusta do obwiązywania ran i unieruchamiania kończyn«: [...] kości przełomione żeby były vstánowione/ y w łubki przystoynie wpráwione/ y bindámi/ áni zbytnie tęgo/ áni słábo vwiązáne. SyrZiel 258-259. Chustá do záwiązánia rány/ [...] vide Bindá 3. Kn 73. binda do noszenia ręki chorey. Binde darinnen man den kranken Urm trägt. écharpe pour soutenir le bras quand il est malade. T III 49.

3. »wąski pasek np. tektury, drewna«: Abyś doskonalej gwint wyrobił, zażej bindy tekturowej albo drewnianej, cieniusieńkiej, i nią opasz wałek [...]. SolArchB 93.

4.arch. »element zdobniczy o kształcie wstęgi na kapitelu kolumny, feston«: Bindá málowána/ rzezána ná słupách sznicerskich/ [et]c. owocu kwiécia péłna [...] Encarpa [...] ornamenta capituli columnarum, palmites cum suo fructu, aut arbusculas fructuosas, vel frondibus ac ramis implexos fructus habentia. Kn 31. BINDA málarską, mularską, álbo snicerską robotą w Architekturze słupow porządku Jonickiego kwieciá, owocow, pełna [...]. DanKolaDyk II, 92.

5. »rodzaj ryby«: Bindá rybá [...] Taenia. Kn 31. Binda. [...] 3) taenia, ein langer und schmaler See-Fisch. [...] 3) flambeau, sorte de poisson de mer. T III 49.