Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »strach, przerażenie«: Troie prawieł niedziwy: iakiem apparatem Iakiem duchem szedł Osman: ktory cale na tem Iezeli samą grozą Polakow nie skroci Do szczętu ich z imieniem y z Panstwem wywroci [...]. PotWoj 39. Bo iáko in despiticis et absolutis dominis, iáko to w Turczech, y Moskwie, ták słowá karzą, iáko y uczynki, y w tákiey grozie narody zostaią, że zle pomyślić ledwo drugi się odważy. JabłSkrup 20.

2. »coś przerażającego«: Własnie ták grzechow nászych sromotá zszyta z niewyliczonych obrzydliwości/ ná niego rzucona iest/ y od oney czystości przyięta/ y przyciśniona/ y przyobleczona; tá nie mogłá z siebie podáć/ iedno okrutną iákąś grozę. BirkOboz 22-23. Podzcie srodzy Hetmani: ktorzy pełne grozy Nakrew, mord, y głod ludzki, toczycie obozy Z ktorych rękustraszliwych: okrutney buławy Wywrocone Narody, ognie, gwałty Wrzawy Niebiosa zagłuszaią [...]. PotWoj 172. Niewinny Jezu tak sromotnej grozy: Tram na ramieniu na szyjej powrozy Dźwigasz znamiona swojej śmierci bliskiej Między bezbożnych katow pośmiewiski. PotFraszBrück II 381. Epithaphium Strzemieńczykowi [...] IEZVS żywotem, drogą, Prawdą; w iegosz Strzemię [...] Kłádzmy stopy, poboznych, serc nászych á ná tę? Grożę szátáńską? bierzmy duchowną ármátę. PotPocz 169.

3. »groźba, pogróżka«: [...] záburzone pospólstwo grozą sámą łátwo vspokoisz: á czásem ćwiczonych y vczonych ludzi y zacnych/ áni grozą áni prośbą [...]. PetrSPolit II 84. Y dla Chrystusa/ tylko przypasány Miecz/ przeciw iego podnisł Rycerzowi: Przeciwko władzey y Hetmáńskiey grozie/ W głos obwołaney po wszystkiem obozie. TasKochGoff 114. Ambitia mu szepce wpadni do pokoiu Chocbys y na wychodku Krola zastał wpadni Nie pytay sie coć rzeką choc Canclerz nałaie Gdy go z zoną nałoszku zastaniesz nie natym, Wolisz wycierpiec fuki grozy y łaiania [...]. OpalKSat 42-43. Grzmi cały dzien naprozne zwielkich dział postrachy Bo Chodkiewicz iego Czcze zrozumiawszy grozy Nikomu się wychylic nie da za Obozy [...]. PotWoj 140. Ták nie woła, ale grzmi [francuski żołnierz, wyzywając rzymskich żołnierzy na pojedynek], á z oczu y z pyská Pełne hárdości pełne groź, pioruny ciska [...]. PotPocz 144.

4. »rygor, dyscyplina«: [Poddani] są ludzie podli/ baczenia máło máią/ potrzebuią vstáwicznej grozy nád sobą: gdzie tej nie widzą/ nie czynią nic, co do nich przynależy/ roboty zániecháią. PetrSPolit I 176. [...] nie może bydź więtsza swiebodá/ iedno nie mieć nád sobą stárszego/ nie mieć nád sobą grozy/ nie mieć nad sobą władzey. PetrSPolit II 156. [...] lepiey pod samą Krolewską Zwierzchnością żyć, ániżeli się w tákie niebespieczeństwo wdawáć, żeby ná samey tylko niewinności żywota y postrzegániu Praw szczeście swoie człowiek sadzić miał. Taka powiádáią myśl iest, y záwsze będzie Ludzi swawolnych, á nie ukroconych, ktorym groza Praw iest nie miłá, á wszeteczney ich swawoli záwsze przeciwna. DanOstSwada I,30.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ trzymać kogoś w grozie, mieć kogoś w grozie: Hospodarow także winami pieniężnymi obłożył, że Ludzi swoich w grozie nie trzymali, a do Rakocego pod ten czas przystawać pozwalali. HistBun 49. Groza. Schrecken, Schauer, Abscheu. crainte, la peur, la terreur, horreur, f. souleur f. § trzymać ludzie w grozie. T III 423. Wszytkiey dobrey spráwy woienney iest Mátka Posłuszeństwo Zołnierzá ktore z tąd pochodzi áby nie tylko prostych Zołdatow mieć w ostrey grozie, często karząc, rzadko odpuszczáiąc: ále też aby stárszy Officier mnieyszych pod sobą Officyerow karał bez bráku, strofował, z nimi się názbyt niepospolitował. FredPiech B.

5. »burza, nawałnica«: Poyzry o wieczny Boze ktoryś niegdy tęgięm Uiął gniew sprawiedliwy przez niebo popręgięm I wiecznies malowaną zawiązał obręczą Swoy Arsenał, z kąd grozy twe nad Swiatem brzęczą. PotWoj 3. Niech zaydzie słonce, za czarnych chmur wały, Niechay grzmią grozy, gorne Arsenały. PotSyl 31.

GROZA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest przerażające«: Wziąłeś teraz zapłátę zá niecnoty twoie Máhometáńskie: widzisz w piekle Máhometá twego: widzisz iáko cierpi zá wszeteczną náukę swoię/ w ktorey pozwala wszelákich zbrodni z niewiástámi/ bez wstydu/ aż grozá wspomináć. BirkOboz 37. Grozá/ vide Strách 2. Brzydkość [...] Grozá y patrzyć. Kn 211. Sam taka drogość, jakiej WM MMPan nigdy wierzyć nie będziesz [...] Boty nawet, para za złotych ośmnaście naszych polskich, o inszych aż i groza pisać, żaden nie uwierzy, chyba kto sam obaczy i spróbuje. ŁugowPodr 165. Spowiednikow sobie obiera, przybira przeciwko regule y zwyczaiom. Ale abrumpo, bo asz y groza pisac raczey, zamknę zwyczainie, zem iest WMMPana miłuiącym Bratem ysługą Kr. Opalenski WP. OpalKListy 464. Przebóg! groza i słuchać, ani temu wierzę, Aby ludzie zrodzeni w chrześcijańskiej wierze Takie Bogu wyrządzać zelżywości mieli, Których i sami djabli czynićby nie śmieli. ZimBSiel 166. Wtęsz Vroczystość Niepokalanego Poczęcia PANNY: iedęn z Niezboznego Zboru Szwedzkiego bluzniercá wszeteczny Y Nieprzyiaciel Matki Bozey wieczny Grozá az wspomniec iáko ku iey wzgárdzie Dziwy wymyslał, y iak gadał hardzie. OblJasGór 77. Z weselem tedy aż do samej nocy Siedzieli, jedząc i pijąc wesoło; Nie tak jak teraz, co więc o północy Chodziem do ślubu i siadszy - około Stołowej do dnia biedziem się niemocy Bezsenne z potu ocierając czoło. Aż groza słyszeć, że noc w dzień mieniemy, Czy z dwiema dniami jednę noc żeniemy. LubSTobPol 123. [Człowiek] Bogu Tworcy swoiemu ták wielekroć swą wierność y wiarę przyrzekszy/ táki mu w oczach iego przed plęszącym/ y chełpiącym się z tego czarcikiem iednym affront czyni/ y nie iuż dużego iákiego Bárábászá/ ale często ieden (groza rzec) przemierzły skrzek/ niż Bogá woli. BujnDroga 33. Zkąd ta odmianá? Zkąd te nieskuteczne Komunie násze? co mowię nieskuteczne? groza rzec! niebespieczne/ szkodliwe/ truiące/ zábiiaiące żywotá przyimowániá. BujnDroga 230. [Król] ruszył się z owemi swemi Sasami Ku Podolowi, ale niedaley tylko w Brzezanach odprawił Kampanią, o czym groza i wspominać bo gdyby był dobrym porządkiem, a nie obludnie postąpił, mogłby był z tak pięknemi Woyskami Polskiemi i Litewskiemi, maiąc do tego i swoich Sasów pod Dunay z rąk tureckich oswobodzić Kraje [...]. OtwFDzieje 16. groza. der Schauer kommt einen an; es ist abscheulich. il est horrible; il est épouvantable, afreux, terrible § groza i strach o tym mowić; groza i patrzyć; strach patrzyć i groza. T III 423. Ach/ ách/ żal się Boże y wspomnieć grozá ná one dni/ w ktore się działy one odstępy od prawdziwego Pásterzá/ á przystánia do szubráwcow y duszoboycow piekielnych. BirkRus 17.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]