Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »nieznany«: Także sprawę p. podsędka zatorskiego [...] iż jest prawa podejrzanego i barzo dawnością zeszłego a zgoła nigdy niewiadomego prosić mają Ich M.PP posłowie, aby była odłożona [...]. AktaKrak I 347. [...] káżdy mor ma swoię własność, ludziom niewiádomą: więc go też rozmáitemi lekárstwy leczyć potrzebá, nie ták z rozumu wynálezionemi, iáko z doświadczenia. PetrSInst D2v. Oto wnuk Kádmow/ zbywszy pracey odłożoney; Po niewiádomym gáiu chodząc pobłądzony Nieszczęściem swym ná zapust nápadł poświęcony [...]. OvOtwWPrzem 109. [...] czásu niewiádomego Chrystus Pan przyidzie w Máiestácie swoim sądzić żywych y umárłych [...]. StarKaz 610. Luzna czeladz, to dla drew biezy, to dla słomy Bez strazy, bez kałauzow, w kąt on niewiadomy Naymniey o tym nie mysląc co nad niemi wisi [...]. PotWoj 50. Niech będzie dána rożnicá LD wiádoma, między Dyámetrem [CD] iákiegożkolwiek kwádratu, y ściáną [PD] niewiádomymi: y niech będzie potrzebá ściány niewiádomey Kwádratu. SolGeom I 138. [Barlaam] bez ludne pustynie zbiegał, y niewiádome rozbadał iáskinie. DamKuligKról 161. [...] Anioł może uczynić zdrowym y chorym: spráwić ospáłość y głowy bolenie, mdłość, gorączki, humory zmieszawszy, álbo sposobem niewiadomym dawszy ná to iákie lekárstwo [...]. TylkRoz 330. Przyszedł DAWID ná mieysce, dotąd niewiádome, Już mi tu pogrzeb spráwią Lwy, Tygry, łákome. DrużZbiór 39. Niewiadom, Niewiadomy. 1) unbekannt. [...] ignoré, inconnu, qui n'est pas connu. [...] § niewiadoma mi ta rzecz; wszystkim niewiadoma (nieznaioma) ta książka. T III 1046.

2. »taki, który o czymś nie wie; taki, który czegoś nie zna«: Pospólstwo [...] na naszych, jako niegotowych i tej zdrady pod Carem wykonanej niewiadomych, rzuciło się na dwory [...]. NiemPam 73. Wyiźrzy tá święta Pani [Weronika]: pyta co się dzieje: Opowiádáią spráwę (snadź się drugi śmieie Ze do tąd niewiádoma tumultu przyczyny/ znáć że tá nie chwytáłá po rynku nowiny). RożAPam 64. Ten [mieszczanin] v sądu mieyskiego práwo iákieś máiąc/ cyrograf pokazał niewiádomy będąc/ iáko się wielom zdáło o z fałszowániu iego/ ktore się niektorym bydz widziáło przez wyskrobánie/ gdy Cyrograf był obrocony ku Słońcu. SpInZąbMłot 385. 13. Hospodár ná ktorego wiádomośćiách y relácyách we wszytkim polegał I. M. P. Kánclerz/ solicytował pilno I. M. PP. Hetmánow áby Czatę iáką dobrą potężną posłáli pod Tehinię ná Budzak/ gdzie iáko on powiádał/ nieprzyiaćiel niewiádomy o nászym woysku/ y bespieczen śiedzi/ gotowośći żadney nie máiący: gdzie powiedział iż y Szkinderbaszę łácno zbieżeć będzię [!]/gdyż trzy stá ludu więcey przy sobie nie ma/ Gálgá też ieszcze zá Dnieprem etc. SzembRelWej Av. Patrzáymysz komu tu wierzyć/ ieśli Papieżom swiádectwo wszytkie[m]u świátu otym dáiącym/ czyli P. Plebanowi rzeczy tych niewiadomemu/ y onych nie rozumieiącemu. SzemGrat 37. Niéwiádomy/ v. Niéznáiomy. Kn 536. [Poddani pana Czernego] okupiwszy się powiedac smieią choc to fałszywie ze są zpodolia rodzicy, y o enelogiey Swe[g]o Sliachectwa przed ludzmi niewiadomemi baią [...]. TrepNekLib 41. Y támże pospolite rzeki się zbieżáły/ Lecz nie wiádome ieszcze coby czynić miáły/ Jesli się wprzod rádowáć z szczęściá przypádłego Czyli w żáłości cieszyć Oycá strapionego [...]. OvOtwWPrzem 34. Jednak on niewiadomy fortelu i zdrady Bujał sobie po wonnych różańcach Pallady. Hipokreńskie smakując żrzódła poświęcone, Mars bez których nieukiem, i męstwo szalone. TwarSRytTur 41. Rzecz tedy nieomylna, że jako planety między sobą mają sympatyją albo antypatyją, tak też i rzeczy na świecie planetom podległe, wedle natury swoich planet, są sobie przyjazne albo nieprzyjazne - i z tej najbardziej przyczyny zwykły się dziać dziwne i niepojęte sekreta w przyrodzeniu, których niewiadomy umysł ledwo z podziwieniem doścignąć może. LubSArtPol V, 364. Brzydzą Narody w Thebach ligę onę Ze Syn niewiadom Matkę wziął za Zonę. LucChrośPhar 257. [...] Ciebiez to Młokoska iednego, w senacie naszym Człowieka nowego, a nam ieszcze dobrze niewiadomego, Oyczyzna nasza Zastępcą y obroncą swoim postawiła [...]. SzołHist 16v. Niewiadom, Niewiadomy. [...] 3) unbewusst, unwissend, der etwas nicht weiss [...] ignorant, celui qui ne sait pas, qui ignore qu. ch. [...]. T III 1046.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ niewiadom rzeczy (sz. zm.): [Panna do kawalera] Chwal się jak chcesz; nie takem rzeczy niewiadoma, Żeby mi wasza chluba nie była znajoma. I pierwejby mogł stanąć bieg lotnego słońca, Niż bych ja waszych kunsztow przebiegła do końca. TrembWierszeWir II 245. Niewiadom rzeczy. Er ist der Sache unerfahren. DobrGram 393.

3. »taki, który się na czymś nie zna«: Niéwiádom/ Niéwiáduk/ vide Niébiégły/ Niéumiéiętny [...]. Kn 536. Bo co sobie obiecowáć mamy po tákim żołnierzu/ po tákim woysku/ ktore będzie woyny i po więtszey części niewiadome co powinności żołnierskiey/ nie ćwiczone do rządu & disciplinam militarem, trudne do wielkiey funkcyey i imprezy woienney niesposobne. PisMów II 386. W tey Książce wiele tákowych máteryi záchodzi, ktorychby Łácinnicy, rzemiesł niewiádomi, miánowac nie potráfili przed Rzemieślnikami, tłumácząc Łácińskie terminy. SolArch 4 nlb. Dáć dyrekcyą prostym Rzemieślnikom około ich robot; rożność Młynow Wodnych przełożywszy, nie opuści około nich potrzebnych Przestrog y należytey wiádomości, niewiadomym Młynárzom y ich Dozorcom. SolArch 78. [...] pod ten czas, kiedy pierwszych ná swiecie ták w Chrześciaństwie, iáko między Pogany Państw, rządy w ręku Ludzi młodych Panowania niewiádomych, á ledwie nie Dzieci zostały, Nam w Naszych trudnościach Pan Bog Waszą KM. chowáć raczy [...]. DanOstSwada I, 33. Niewiadom, Niewiadomy. [...] 2) ungeübt, unerfahren. [...] mal-habile, neuf, inexpérimenté, mal-adroit. [...] niewiadomy (nieświadom, niebiegły) cyrulik. T III 1046.

4. »taki, który nie zdaje sobie sprawy z tego, co robi«: [Androd] Widząc wielką iáskinią, w skále? skrył się do niey: Y ledwie że usiędzie, z trudu niewiádomy? Aż támeczny mieszkánieć, Lew przybieży chromy. PotPocz 151.

NIEWIADOMY
w funkcji rzeczownika

Formy:

Znaczenia:

1. »ten, kto o czymś nie wie«: Excessy wszytkie w sądzie zobopolnym, który Jch Mć z obu Narodow postanowią bez miłosierdzia karane będą według Artikułow Woyskowych, o których niewiadomi u wiadomych niech się pytają. PiasRel 22. Jachaliśmy w lichą niepogodę wziąwszy przewodnika drogą barzo ladajaką, po górach przykrych, kędy bez przewodnika niewiadomy, żadną miarą obejść by się nie mógł [...]. GawarDzien 141. Znając rzecz, łacno o niej poradzić, niewiadomemu niemasz nic oczywistego; musi błądzić, kto nie wie drogi. LubSArtPol XI, 15. Obrona Antimonium przeciw kalumniey niewiádomych, ktorzy rádzą, áby od niego, iáko od trucizney uciekáć [...]. SekrWyj 150.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ niewiadomy rzeczy: [Febus do syna Faetona, który prosi, aby mógł poprowadzić słoneczny rydwan] O niewiádomy rzeczy! coż iest/ że się swymi Rękámi/ v szyie mey wieszasz łágodnymi? OvOtwWPrzem 53.

2. »ten, kto się na czymś nie zna«: [...] siłá tákich iest niedbáłych [rachmistrzów], co byle nápisał, tym się exkuzuiąc, że ináczey nieumiem [...] Záczym niewiádomy niech się informuie y spráwuie według tego Modeluszá. HaurEk 71.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]