Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: GRENADIER, *GRANADIER, *GRANADYR, GRANATYR, *GRANATIER, GRANADER

Słowniki:
T (granader, granatyr), L (granadyjer, granatyr, grenadyjer; XVIII), SWil (granadyjer, grenadyjer), SW (granader, granadyjer, granatyr, grenadyjer), SJP (grenadier) notują
SStp, SXVI, Kn nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1686-1721

Formy: lp M. granatyr // granader // granadier; D. granadiera; ~ lm M. uż. osob. granadierowie // granadyrowie // grenadierowie; D. granadierów // grenadierów // granadyrów; B. uż. osob. granadierów; N. grenadierami // granatierami; Ms. granadierach

Etymologia: <fr. grenadier>

Znaczenia:

wojsk. »żołnierz, którego zadaniem było rzucanie ręcznych pocisków, granatów; wizerunek takiego żołnierza«: [...] Inflant z Biełohorodki, straciwszy kilkaset Moskwy zwłaszcza grenadyerów dobrze mundurowanych i sam prae desperatione przegranéj i sromotnéj ucieczce w tydzień umarł. ZawiszaPam 270-271. [...] lecz gdy Woysko Kwarciane podstąpiło, a drugiey nocy Oberszter leutnant Goltz z dwiema sty Grenadyerów w nocy przyszedłszy, zapalił Granatami sterty w przygrodku, gdzie i Kozactwa wiele nagorzało, w kilka dni okupił się Paley dawszy Kilka beczek pieniędzy Hetmanowi [...]. OtwFDzieje 31. Generał en Cheff kommenderował kilkaset Granadyerow na koniach uprowidowanych w granaty [...]. GazPol 1735, 39. Podle pierwszego Granadyera stała Osoba ná Maiestacie Dziecię piersiami Karmiąca [...]. GazPol 1735, 47. U dołu Bramy po prawey ręce stał odmalowany Granadyer z bronią w kolorze barwy Rossyiskiey. GazPol 1735, 47. Podle drugiego Granadyera sprawiedliwość z Wagą y Mieczem z tą Inskrypcyą swoię miała konsystencyą. Meo affectu. GazPol 1735, 47. Z naszey záś strony Kapitan ieden raniony á pod drugim Kapitanem y 5. Granatyerami konie pobite. GazPol 1735, 73. [...] powtore, y po trzecie Granadyrowie, y Artyllerya ostátnie z Dział ogłosiła Requiem [...]. GazPol 1736, 4. [...] przy dokończeniu Summy [...] Granadyerow 100. kommenderowanych z ręczney strzelby y z Armat 12. Artylleryia ognia dawała [...].. GazPol 1736, 4. Drabanci, Grenadyerowie y Infanteria z ręczney strzelby bieżącym ogniem Salwy dawali. GazPol 1736, 94. GRENADIER [...] GRANADYEROWIE żołnierze, do wyrzucania, y zápalania granatow [...]. DanKolaDyk II, 101. Granatir, le grenadier. KulUszDyk 33. Przy konkluzji zaś dnia drugiego hasłem z działa wyznaczony czas rezurekcji o 11. wieczór solennie się odprawił z asystencją czterech a parte innej milicji granadierach, przy rzęsistym tak z dział, jako tyż ręcznej strzelbie ogniów rezonacji, odprawił się Bogu na chwałę ślicznym i tu w Polszcze nie praktykowanym porządkiem. RadziwHDiar 135. Granader. Granadier. grenadier un soldat. T III 415. Granatyr, vid. Granader. T III 416.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ grenadier konny (sz. zm.): Posłał téż tam był hetman wielki koronny znaczne podjazdy, którzy pomagali Moskwie; ci zabrali w Bydgoszczy regiment króla Stanisława, konnych grenadyerów 800 pod półkownikiem Grondhoffem. OtwFDziejeCzech 118. Potém pisarz nie bawiąc po mieście udał się do Niskiego zamku, gdzie był hetman: tam major Brześciański kochający dobra pospolitego poddał się z grenadyerami konnymi, w których miał hetman największą ufność, a tatarskie chorągwie pod ceihausem w gotowości stojące uciekły między wały. OtwFDziejeCzech 264. Poruczników chorągwi poważnych (jeżeli który co prawdę o krzywdę wojska mówił) odmieniał bez woli rotmistrzów, chorągwie pancerne sine consensu ordinum zwijał a gwardye konne i piesze do boku swego formował: drabantów, grenadyerów konnych, Węgrów, janczarów etc. etc. OtwFDziejeCzech 266. [...] na toż Corpus uderzyli [Turcy] ták ze rozgromiwszy Hussaryą y Karabinierow y Granadyerow konnych [...]. MerkHist 10, 725.