Data ostatniej modyfikacji: 04.10.2021
GRANIASTY przym.
Słowniki:
Kn, T, L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1615
Formy: lp M. m graniasty; ż graniasta; n graniaste; D. m graniastego; N. ż graniastą; lm M. nmos graniaste; D. graniastych; C. graniastym
Znaczenia:
1. »mający wyraźne, wystające krawędzie, granie; kanciasty«: Trzeci, na kształt zapony, w którem jest diamentowa róża w środku, około niej diamentrowych tabliczek ośm; w temże graniastych diamencików 2; za który klejnot złotych liczby polskiej półtrzecia sta. KlejSanGęb 106. Drugie noszenie, w którem jest krzyż diamentowy. W temże około diamentowych tabliczek ośm, w temże, na spodzie, graniasta tablica diamentowa, wielka. KlejSanGęb 106. Grániásty/ vide Węglásty 1. Czworográniásty. Kn 208. Węglásty/ węgły máiący/ wegłów péłny/ grániásty. Angulosus [...] Angulatus [...] Angularis [...] Polygonius [...] polygonia turris [...] Multangulus [..] Formam angulorum exhibet [...] Lenticularis figura [...] Pangonius lapis multorum angulorum crystallo similis [...]. Kn 1233. 2. Iabłko Graniaste z Pismem. RewSkarb 122. Pudełko graniaste z Sitowia Indiiskiego [...]. ArchRadziw 1638 79, 1. Wały zelazne dwa (choć yieden iako inni miec chcą). albo dębowe zelazem okowane graniaste miązsze w quadracie na puł łokcia ktore zaporami zową, zasuwane na wylot y w mur wpuszczone, adopiero przestę zaporę kuny zelazne, zaporę obłapiaiąc, prze proboiki w zaporze będące przechodząc zamykaią. NarArch 146. 1: Flasza Graniasta wni kwart trzy [...]. KunReg 21. Laská CK tą cześcią ktorą chodzi w pienku D, niech będzie grániásta; áby wolno chodząc ná doł, y do gory, przez srzodek tego pienká D, nie wykręcáłá się z węgielnicą BPcQ, gdy ią laski es, ef, podnosić będą. SolArch 149. [...] bo rzecz máteryálna nie może bydź bez figury, to iest musi bydź okrągłą y grániástą etc. á figurá iest końcem rzeczy, y ták iuż będzie skończoną. TylkRoz 17. Puzderko z formą dyjamentu graniastego. InwSkarbWarGęb 149. Niżej przy niepoczesnem podrożnym ubierze Cisnęły w szyję wielkie z bursztynu pacierze I co więc obsnowywał ręce u niewiasty Długiemi przędzionami gagatek graniasty, W dalekim był schowaniu. KorczWiz 92. W zielony safie na tyle, w ty zawarty [...] 4 talyrze modre i białe, graniaste, 3 garnuszky zielonę [!]. SzumInw 68. Item kostki trzy grániáste, ktore się znáyduią w Głowách kárpiowych, máią osobliwą moc krew utrzymywáć, ná proch utárszy, dáć záżyć, lecz máią bydź wybieráne z żywych kárpi nie z wárzonych. PromMed 98. Beluard: iest część fortyfikacyi graniasta y narożnia to iest wał bardziey wypuszczony. BystrzInfArch F3-F3v. Potem dalej te wielkie porcje materii podzielił na maleńkie a niezliczone cząstki graniaste, z których albo wszystkie albo prawie wszystkie były kwadratowe [...]. KowaJRozFil 39. Graniasty, granisty. eckicht. angulaire; qui a des coins, des angles. T III 416.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: słup graniasty: ZABAWY VI. CZĘSC XI. O Własnościách Słupow Grániástych. SolGeom I . 285. SŁupy grániáste rownowysokie, máią się iáko ich bázy. SolGeom I 285. Pilastry iednegoż są co y kolumnacya modeluszu, tylko że słup u nich graniasty nie okrągły. Dlatego częścią tylko bywaią wypuszczane z ścian. BystrzInfArch B3v. ▲ figura graniasta: Cyrkułowata też figura pomięszana z graniastą [figurą] dość iest ozdobna y gruntowna, iáka zwyczayna iest Kościołom, Kaplicom. BystrzInfArch A4. ▲ piramida graniasta: WSzelka Pirámidá grániasta, iest trzecią częścią Słupu, máiącego, iednęż bázę y wysokość. SolGeom I 286. Ta nauka powszechnie służy wszytkim bryłom albo sztukom regularnym, jako kostkom, słupom czworościennym, piramidom okrągłym i graniastym i wszelkim ścianom, tak z cegły, jako z kwadratu i z prostego kamienia wystawionym, które się całkiem ważyć nie mogą. SolArchB 68. ▲ krzyż graniasty: ANGLE' [...] Crux è cujus angulis quatuor lilia prodeunt. GRANIASTY, GRANIASTA, iáko krzyż graniasty terminem Herbarskim z ktorego rogow wychodzą cztery lilie. DanKolaDyk I, 102.
2. »o krowie: mający łaty, łaciaty«: Inwentarz Folwarczny Dworski teyze Wsi: kon kary, gniadty [!] kobełka Szpakowata wołow mrozowatych para polat dziewięc maiących para wołow łysych ... płowych para wołow burych woł: mrozowaty, czarny, kobielasty krowa graniasta kwiatowata [...]. InwBagnPolPom VII 202.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz GRANIATY, GRANISTY.
Autor: WM