Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »o grzmocie: rozlegać się; o burzy, niebie: rozbrzmiewać odgłosem grzmotów«: Grzmi/ Tonat caelum [...]. Kn 216. [...] stawa się Grzmot: ktory z Obłoká wypadszy z Błyskáwicą/ grzmi/ y piorunem trzáska. KomDobrOrb 23-25. Nie kołác piorunie, grzmoty nie grzmiycie, bo Christus náukę podáie, że nieprzyiacielom przepuszczáć potrzebá. MłodzKaz III, 384. Niech zaydzie słonce, za czarnych chmur wały, Niechay grzmią grozy, gorne Arsenały. PotSyl 31.

2. »wydawać odgłosy podobne do grzmotu«:

Rekcja: od czego//z czego// czym

Miecze się iako pioruny błyskáły, Zbroie od razow iáko niebá grzmiáły. TasKochGoff 146. Wozy po ulicách grzmieć/ y po rynku skrzypieć będą: ná wejrzeniu będą jáko pochodnie/ á jáko błyskáwice biegáć będą. BG Na 2, 4. [...] drzewo skrzywione Zostawáło ciężarem wężá/ nádmożone; Y grzmiáło/ kiedy częścią ostátnią ogoná Twárdość iego potężnie bywáłá sieczoná. OvOtwWPrzem 105. Grzmią bębny wRegimentach, a Kotły tubalne Gdzie zelazny na rzezwych, Jezdziec koniech siedzi To basem to diskantem rozprawuią w Miedzi. PotWoj 77. W tym Osman niecierpliwy kaze palic Działa Zacmieł słonce gęsty dym ziemia z gruntu grzmiała [...]. PotWoj 102. [...] woysko nacierało Szykiem armatą parząc z bokow nakrzyz grzmiało Pioronami bombami [...]. DrobOpow 114-115. Márli drudzy od strachu: zwątpiwszy o zdrowiu. Kiedy szalony wicher, ná to się rozgrzesza, Ruszywszy morze z gruntu, ziemię z wodą miesza. Niech grzmi, niech trzáska, wał po wále miece; Chrześciáńskiego sercá, nie ruszy Fortece [...]. PotPocz 93. Grzmi, grzmiało, grzmieć. [...] 3) sausen, brausen, schallen. [...] résonner, rétentir. [...] nieba z huku grzmiały; noc z hałasu przegrzmiała. T III 433.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ w bębny grzmieć: Srzodkiem iey [oddziału piechoty węgierskiej] w bebny grzmią Dobosze/ Y na Serbskich dumaią fciárach Szyposze. TwarSLeg 66. Potym pieszego Ludu Szyposzowie Ale y nięmniey grzmiący Doboszowie Nie przepomnieli w tym Oyczystym kráiu Iako y insi Kolędy zwyczaiu, Owi Nabozne piesni w Szturmy pieli, Ci iak do tropu w głosne bębny grzmieli. OblJasGór 169. ▲ coś grzmi komuś w uszach: Prawie mu iescze otworzęnie grzmiało W uszach, a oney [Lidorze] ledwie wniść się zdało Do Izby [...]. OblJasGór 114v.

3. »głośno mówić; grozić, napominać«:

Rekcja: czym

[...] Piłat powie: "Niewinny czemu Król traci zdrowie?". A w tym okrutny język grzmieć umie: "Nie masz w Żydostwie króla, carz w Rzymie! [...]". MiasKZbiór 82. Ták nie woła, ale grzmi [francuski żołnierz, wyzywając rzymskich żołnierzy na pojedynek], á z oczu y z pyská Pełne hárdości pełne groź, pioruny ciska [...]. PotPocz 144. Nie grzmiały piorunami na uszczyrbek sławy i imienia cudzego sądowe izby i ratusze, bo jako się każdy przez chwalebne akcyje dla siebie bardziej niż o życie, o sławę starał, tak tyczyć się cudzej w najmniejszy ukrzywdzenia sposób miał sobie za sromotną profosa publicznego profesyją. MałpaCzłow 192.

Znaczenia niepewne:

2 lub 3: Donnern grzmieć/ ich donnere grzmię. KellGram 164.

GRZMIĄCY
im. przym. czyn.

Formy: lp M. m grzmiący; ż grzmiąca; D. m grzmiącego; n grzmiącego; Ms. ż grzmiącej; lm M. mos grzmiący; B. nmos grzmiące

Znaczenia:

1. »taki, w którym rozlega się grzmot«: Ani korzen tego ziela [kopru włoskiego] kopány/ áni kłącze z liściem/ áni nasienie nie ma bydź zbieráne po dżdżu ábo zá rosy/ áni dniá pochmurnego mglistego/ y grzmiącego/ ále iásnosuchego/ wesołego [...]. SyrZiel 378.

2. »taki, który wydaje odgłosy podobne do grzmotu«: [...] kto rozumu nie ma, álbo snać máiąc, rozkazánia ie[go] w tajemnym sumnieniu grzmiącego słucháć niechce: táki zle żyje [...]. PetrSPolit I Przedm. 3. Táka byłá trąbá Jácek ś. w tych kráiách pułnocnych/ vstáwicznie grzmiąca o sądzie Páńskim/ o rádościách wiecznych; według onego Pismá: Pámiętay ná ostáteczne rzeczy, á ná wieki nie zgrzeszysz. BirkOboz 68. Słyszysz zbroyne łotrostwo y grzmiące łancuchy. KodKon 151. A na ten rozkaz i ziemia zadrżała, Kiedy ogromne wypuszczono działa. O! tu Tatarzyn dziurę ciała swego Ujrzał i poczuł głos Pana grzmiącego [...]. BorzNaw 123. Potym pieszego Ludu Szyposzowie Ale y nięmniey grzmiący Doboszowie Nie przepomnieli w tym Oyczystym kráiu Iako y insi Kolędy zwyczaiu, Owi Nabozne piesni w Szturmy pieli, Ci iak do tropu w głosne bębny grzmieli. OblJasGór 169. Trzy są pioruny ktore zartko wypadáią z reku huczno grzmiącego Iowiszá. AndPiekBoh 26.

Znaczenia niepewne:

1 lub 2: Grzmiaczy Tonans SłowPolŁac III, 18.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

*GRZMIĄCA ż
w funkcji rzeczownika

Formy:

Znaczenia:

nazwa geograficzna hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji: Przy zakładaniu kasztu za nieostrożnością cieślów kiedy źle fundament założą kaszt się potym pochyla, jako się na Grzmiącej dzieje, i miasto ratunku z wielkim kosztem znowu przekładany, albo za [nie]pomierzeniem drzewa coraz na zaciąganie siła kloców wychodzi i koszt ledwie nie dwojaki nadaremnie wyłożony być może. InsGór 1650 49.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

GRZMIEĆ
czas. niewł. ndk

Formy: bezok. grzmieć; ~ cz. ter. grzmi; ~ cz. prze. grzmiało; ~ cz. przy. złoż. będzie grzmiało; będzie grzmieć; ~ tr. przyp. grzmiałoby

Znaczenia:

1. »o odgłosie grzmotu: rozlegać się «: Es steiget auff, es wird donnern Burzy się/ będzie grzmiáło. VolcDial 52v. [...] gdy grzmi/ [ogórki] iákoby sie lekáiąc/ wierzchem ku ziemi sie obrácáią y mdleią. SyrZiel 1183. Kwiát [bukwicy] vżywány pierwey niżliby grzmiáło/ czyni od chorob bespieczne. Po grzmieniu nic nie waży. SyrZiel 1253. Bo iáko gdy grzmi/ ogniste pioruny/ błyskáwice pokázuią się z niebá: ták z głosow Ianá Chrzcicielá groźby wiecznego ogniá wyskákowáły. BirkNiedz 35. Grzmi/ Tonat [...]. Kn 216. By wam ták Niebá posłuszne bydź miáły/ Iáko każecie nędzne białegłowy/ Y po wászych się Sferách obracáły/ Opákby poszedł woz zodyákowy/ Częścieyby grzmiáło/ częścieyby padáły/ Grády kámienne ná śmiertelne głowy/ Aleć ná złotym siedząc Helikonie/ Iuppiter ucho dał y drugiey stronie. TwarSDaf 95. Iak więc Kiędy grzmi, gdy niebá błyskáią, Naybardziey ludzie Krzyze wyrazáią: Rownie y oni [oblężeni na Jasnej Górze] idąc do Kościoła, Krzyzęm znáczyli Swiętym Swoie czoła, Y wposrzod boiu Boga wychwáláli, Owi Strzeláli, ci Iutrznią Spiewáli. OblJasGór 81. Węgorzá snádno vłowić może, ná ten czás kiedy grzmi ná Powietrzu. HaurEk 105. es donnert/ Gott behüte uns vor Unglück/ grzmi, Boże nas uchoway Nieszcześcia. ErnHand 172. Gestern donnerte es sehr/ wczorá grzmiáło bárzo [...]. ErnHand 375. Lubo alteruie się na deszcz powietrze [...] y niekiedy grzmi: pogoda iednak gorę bierze. DuńKal C1v. Grzmi, grzmiało, grzmieć. 1) Donnern. [...] tonner. [...] zachmurza się grzmieć będzie; strasznie grzmiało [...]. T III 433. Grzmi es Donnert [...] Grzmiáło es Donnerte/ oder hat gedonnert. [...] Będzie Grzmiáło es wird Donnern. [...] Niech Grzmi lass es Donnern. [...] Boday Grzmiáło ach dass es Donnerte. [...] Grzmieć Donnern. DobrGram 339-340.

2. »o odgłosie podobnym do grzmotu: rozlegać się«: Gdzie przyrodzenie náywięcey zchowáło Zywotá/ tám się nabárziey nápiera: A przy śmiertelnych rázách/ tak że grzmiáło Ogromnem głosem ná niego náciera. TasKochGoff 176. Grzmi, grzmiało, grzmieć. [...] 2) Donnern, Knallen als die Stüde. [...] tonner, éclater; faire un bruit sourd; gronder. [...] z dział grzmiało, zagrzmiało [...]. T III 433.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ grzmi komuś w uszach: grzmi mi w uszach. die Ohren sausen mir. j'ai un bourdonnement d'oreille. T III 433. ▲ grzmi komuś we łbie: grzmi mi we łbie 1) es sauset mir im Kopf. [...] j'ai un bourdonnement d'oreille. [...] od guza tego we łbie mu zagrzmiało. T III 433.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ grzmi komuś we łbie: grzmi mi we łbie [...] 2) es gehet mir im Kopf herum. [...] cela me donne bien du tintouin; cela m'embarasse. [...]. T III 433.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]