Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: PALCAT, PALCZAT

Słowniki:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP notują

Formy: lp M. palczat // palcat; D. palcata; B. uż. nżyw. palcat; N. palcatem; ~ lm B. uż. nosob. palcaty; N. palcatami

Znaczenia:

»kij, laska , pałka«: Zawsze w każdem z razu stępią, potem kłusem zaczynaj, w pośrodku czynienia często odpoczywaj, ręką i lacatem ogłaskiwaj, traweczki po trosze dłonią podając do gęby. DorHipTur 98. Ogonem wierzgającemu Koniowi, wadę odejmować musi, jeśli jest bardzo łechliwy, bez ostróg na nim jeżdżąc, [...] i palcatem nie zacinając po miejscach przykrych, przywięzując rzemyczkiem rzępię u ogona w kawalkowaniu mimo puzdro do popręgu siodłowego. DorHipTur 115-116. Zaraz i egzekucyą czyni; rozciągnąć go drugim dworzaninom każe, a trzej palcatami mu wysieką. NiemPam 165. A pálcaty máią mieć w ręku/ ieśliby go pálcatem uderzył niż dopadnie do swych/ iuż ma być w poimániu/ y zá onym uscem stać/ z ktorego go poimano/ ná dziesięci zagonow na stronie/ to záś tak z drugiego uscá po on kres słomy maią zaś wywabiáć. PienHip 23. Gáłęzie ktore trzyma ná sobie [drzewo figowe] nie są twárde/ ná pálcat Marszałkowski sie nie znidą/ ábowiem drżeń ich bárzo miękki. BirkNiedz 113. Pálcat/ vide Laská. Kn 661. Laská tá ábo pálcat, na inszym mieyscu zowie się wężokrętem, bo para wężow okręcona była: tą láską on czósem z piekłá dusze wyzywał. OvOtwWPrzem 39-40. Głodny siedzieć przy chlebie á nie ieść/ Mieć o bok piękną pánnę á nie obłapić/ W lesie być á pálcatá ná koniá nie urznąć/ Náder głupiego. [!] ŻabFor B3v. Palczat Caduceus. SłowPolŁac 49. Fustis Kij, Palczat, Liaska. SłowPolŁac 66. Chudego konia wywiodszy zestaynie, Bez wielkiey prace leda kto naiuczy, Niech zego przez czas iaki: iednostaynie, Gołem ięczmieniem albo owsem tuczy Będzie napalcat wierzgał y wędzidło. PotSyl 6. Pálcat die Spieszgerte/ Pálcatá der Spieszgerte. DobrGram 127.