W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 03.03.2016
GRODZIĆ czas. ndk
Słowniki:
SStp, SXVI (hasło kanoniczne), Kn, T, L, SWil, SW, SJP notują
Formy: bezok. grodzić; ~ cz. ter. lp 1. os. grodzę; 3. os. grodzi; ~ cz. prze. lp m 1. os. grodziłem; 3. os. grodzieł; ż 3. os. grodziła; ~ im. wsp. grodząc
Znaczenia:
1. »otaczać płotem, stawiać płot lub jakąkolwiek inną przegrodę, coś, co blokuje lub utrudnia dostęp do kogoś lub czegoś«:
Rekcja: co; bez rekcji
A wałuiew w osmi Tysięcy ludzi Moskiewskich komunnych ktorym naibardziey Suiski ufał poszedł za naszęm woiskiem, a wszędzie gdzie przyszedł kopał sie y grodzieł, nasi umykali sie ku Smolensku, az na ostatek we dwoch mil od naszych stanoł pod Carowem Zamieściem, y takze iako zwykł okopał sie y ostrozył. MarchŚcibHist 23-23v. Grodzę/ Texo sepes [...] Sepio [...] vide Ogradzam. Kn 209. Płoty podłuzne około wsi, kazdy gospodarz za roskazanim sołtyskięm ma po prawiać y grodzić [...]. TułGietKutrz 125. Gospodarz zaden nima na murawie ogroda grodzić [...]. TułGietKutrz 129. [...] Tamten z konopnej wywiera psy sforki, Ten tłuste tłucze kobusem przepiorki, Ten na lep albo w powikłane motki Łowi czeczotki; Ten płoty grodzi około rozsady, Ów szczepi w pniaki, ten obrywa sady, Ten śliwy leje na powidła w prasy, Ten rwie na lasy [...]. MorszAUtwKuk 163. O PŁOTACH. PŁOTY, ostrożenie, dylowánie, ogrodzenia wszelkie, máią bydź rowne y porząnne, gdzie potrzebá záwczásu ponápráwiáć: á żeby ich nie rozbierano, áni palono przestrzegáć; Dworskiey czeládzi, Poddánym, y ichże Czeládzi przykazáć, dla ochrony lásu, y dla zmudy (co raz grodząc) w robociznie. HaurEk 18. Przy tym suszeniu sad, około którego od dworu i stodół bardzo złe ogrodzenie, a od kowalskiego ogroda i strugi płota nie masz, nakoło grodzić trzeba. InwKal I 684. Ordynaria ogrodników i powinność. - Mają mieszkanie wolne, po kawale roli i ogrody, przysiewku mają: grochu po wiertlu, lnu po wiertlu ich nasieniem. Powinność ich płoty grodzić i naprawiać, dachy reperować, jednym codziennie robić, kolejno straż nocną przy oborze odprawować, drwa rąbić, w żniwa na szychcie robić, po żniwach młócą w stodole na korzec jedenasty, tłukę robią dni 3 na strawie pańskiej. InwChełm 192. Grodzę co. umzäunen, umgeben. clorre, enfermer, environner, entourer [...]. T III 420.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: grodzić komu drogę »nie pozwalać komuś przejść«: Grodzę co [...] grodzić komu drogę. einem den Weg verwehren. couper à qu. le passage, le chemin. T III 420.
Związki frazeologiczne: swój płot na świecie grodzić »założyć ognisko domowe«: Nie dawno-m się urodził, a na poły-m siwy, Siły-m i czerstwość stracił, wzrok już mam rzewliwy, A jeszczem swego płota na świecie nie grodził, Jeszczem w pokoju nie jadł ani w to ugodził, Aby miły przyjaciel wzajemną chęć ze mną Wiodąc, troskę odmienił w godzinę przyjemną. ArciszLamBar I 383.
Przenośnie: Ale gdziesz cnocie grodzić? wszędy tá przechodzi. JurkHymDym A3v. ◼ Kto do Gdáńská wiodł szkuty/ á do Brzegá ciołki/ Gotuy teraz ármatę/ ćwicząc lud/ páchołki/ Pospolstwu drog do męstwá niegrodząc/ Ani cnot nowokwitłych swym vrokiem szkodząc/ Szlácheckie to rzemiesło żołnierską się báwić/ Gburom z rolnym nałogiem/ márny zbior zostáwić. JurkWan C3. ◼ [...] Tyś sam jeden był, któryś mą wszytkiemi Głowę chciał grodzić zewsząd fortunami I serce-ś moje karmił pociechami. BorzNaw 155.
2. »o jakiejkolwiek przegrodzie: otaczać, oddzielać jakieś miejsce, krainę zamieszkałą przez dany lud, blokować, utrudniać, zastawiać dostęp do czego«:
Rekcja: kogo co; bez rekcji
W śrzodku się wielka iáskinia vdáłá Ktorą płot z bluszczu sámorodny grodzi. TasKochGoff 389. [...] na ostatek nad wody przychodzi [Tobiasz], Gdzie się skałami bystry Tygrys grodzi. LubSTobPol 104. [...] Miejsca zaś samo puste położenie Z daleka dzika grodziła chrościna. LubSTobPol 134. Ták rownie wypisać nie mogąc/ Togryś y Tágrodź, oboie zowią Tygris: choć iedno iest źwierzę/ od iádowitego gryzienia Togryś rzeczone; á drugie Rayska rzeká Tagrodz dla tego ták názwána/ iż grodziłá lubo dzieliłá bezbożne Kainiány/ od inszego dobrego potomstwa Iádámowego: iáko o niey miedzy inszemi Genebr. lib.1. pisze. DembWyw 33.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
GRODZONY
im. przym. bier.
Formy: odmiana złożona lp M. m grodzony; ż grodzona; n grodzone
Znaczenia:
»otoczony płotem, przegrodą«: Stodół 2 po jednym bojowisku, jedna chrustem grodzona z zawarciem, druga w blochy budowana [...]. InwKal I 215. Przy tymże domku chlewik dla gęsi z chrustu grodzony, chrustem też nakryty. InwKal I 227. Ogrodzenie około tego podwórza funditus zrujnowane częścią grodzone, częścią nie, zrzębu żadnego [..] InwKal I 358. Ogród za wsią żerdziami, połową chrustem grodzony, partim konopiami, marchwią zasiany [..]. InwKal I 562. Podwórze u tych chałup w chrust grodzone, wrota z tarcic i fortka dobre, nowe. InwKal I 696. Przy tych chlewikach jest ogród stante possessione wjm. dobrodziki grodzony dobrze. InwKal I 727. Ta stodoła grodzona z chrustu od dołu, alias ściany chruściane wkoło. InwKal I 728.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM