Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Formy: lp M. wodza; D. wodzy; B. wodzę; N. wodzą; Ms. wodzy; ~ lm M. wodze; B. wodze; Ms. wodzach

Znaczenia:

1. »część uprzęży, lejc(e)«: Drugi tákimże własnie kształtem bywa/ lecz tylko kołká te esowáte nie okrągłe ále kwádratowe robione być máią/ tych dla brody twárdey/ ábo bárzo mięśistey/ ábo dla łbá ćięszkiego y dla szkápy ná wodzy bárzo leżącey ieźdźcy záżywáią. DorHip II Aijv. O konfederacyą sic miedzy sobą zgodzić, której jeśli nazbyt wodzy popuszczono, tedy, możnali rzecz, pewne ritus nią ocerklować: rzymskie, ewangielickie, których konfesye królom polskim są podane, i ruskie. List1KontrybCz III 197. Chce nazad, ale im go barziej wodzą wściąga, Uporniej w głębią idzie i szyję wyciąga. ArKochOrlCz I 156. Wódzá/ vel wodzé pl. Habenae, n. pl. sine longiores, sine breutores [...] Hámuléc. tr. Monsztuk. Kn 1277. Napierwey iáchał Mons: Girault, áby porządku od Introduktorá Generálnego podánego przestrzegał. Po nim P. Chłápowski Rotmistrz pieszy I. M. P. Woiewody ná nim żupan átłasowy żołty/ ferezya szkárłatna sobolámi podszytą [!]/ czapká złotogłowowa sobola/ zaponá rubinowa przy piorách białych żoráwich/ buzdygan złoćisty w ręku ná drzewie Indiyskim: przy boku miał száblę turkuszámi sádzona [!]/ pod lewą nogą koncerz tá kąż robotą iáko y száblá: koń pod nim cudny/ śiodło y czáprág háftowány złotem w kwiáty/ strzemioná srebrne szerokie: nágłowek/ podpierśćień tákiż/ wodza łáncuszkow srebrnych barzo piękną robotą. WjazdPar A2-A2v. Wodza/ eugiel/ lec. KusWeg Ou. ...ábysmy [...] mężnie podniáty ćiáłá nászego vśmierzáli/ y wszytkie zmysły násze ná wodzy mieli/ wołáiąc do Páná... StarKaz 25. Náprzod bowiem kto się ośmieli długo we złym náłogu leżeć? kto się rospásawszy zá námiętnośćiami bez wodzy puśći? kto grzechámi się párać y zápamiętale okłádać odważył kiedy z żywą wiarą pomyśli... BujnDroga 114. Wodze końskie, die Zügel. BierSłowa 303.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ trzymać co na wodzy: Ten podźiał/ álbo Diwizie/ naypierwiey porobił Soliman wspaniały/ vpátruiąc wielką w tym sposobność dotrzymánia Woyska ná wodzy/ ktore iest iedyną podporą Páństwá Ottomáńskiego. RicWielJMon 215. Ieżeli rzeknę; nie będę ták mowił, Iużem się dosyć wymowką ułowił. Iuż mię nowy żal zboiáżnią przenika, Z nietrzymanego ná wodzy ięzyka. ChrośJob 38. ▲ (po)puścić wodzę(e): ...puściłá wodzę, ktorą rospustá cielesna trzymána byłá; zá czym począł człowiek nágość y nieposłuszeństwo ciáłá poczuwać. BirkNiedz 189. Popuszczam komu wodzé/ tr. Rozpuszczam kogo. Permitto alicui licentiam: permitto omnia Kn 776. ...pusc wodze rozkoszy, Pierwey, nisz ci włos siwy, ptaki spłoszy. PotSyl rkp 17.

2. »dowództwo, kierowanie, przewodzenie«: ktory inszy Hetman będźie przy Woysku/ dosyć że Syná/ álbo znácznego ktorego wodzą we Czterdźiestu álbo Piąćiudźieśiąt Tyśięcy ludźi wypráwi/ ktorym insza płáca nie idźie/ oprocz zdybyczy/ co sobie dostáną. RicWielJMon 73. „Bracie, czy wiesz, Dziecię (Które Bóg niegdyś przyrzekł dać ojcom naszym, By pod jego wodzą do nieba ród ludzki Powrócił i wyzwolił się spod kar piekła) — Czy wiesz, rzekł, gdzie ono wraz z matką przebywa, Świeżo bowiem ujrzeliśmy gwiazdę jego?” RódLudzOkoń 29.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ puścić żalowi wodze »nie powstrzymywać swojego smutku«: A Gracyan y namniey niemysląc o drodze Pusci wsciekłe Gniewowi y zalowi wodze [...]. PotWoj 17. ◆ ściągać żalowi wodze »powstrzymywać swój smutek«: Ja wodze ściągam żalowi, na boskiej się sadząc woli. StanTrans 208.