W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 05.02.2009
ROZUM rzecz. m
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1613
Formy: lp M. rozum; D. rozumu; B. uż. nżyw. rozum; Ms. rozumie
Znaczenia:
»zdolność pojmowania i wyciągania wniosków; umysł, mądrość«: U tego Człowieka Stary rozum choc Sąm iest młody. PasPam 143v. Mowię Rekolliguy się ięno iezeli niemasz tego Rozumu albo kaz się komu nauczyć co to iest za powaga ktorą nasobie kozdy poseł nosi. PasPam 167v. Niech to tłomaczy kto rozum ma. PasPam 169. Połozył trupem [...] kilka tysięcy [...] że bysmy widzieli że nie rozum ani Experyentia nasz[a] ale Ręka Boska daie nad Nieprzyiacielem y przynosi zwycięstwa. PasPam 265.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: rozum (i) baczenie (sz. zm.): Ktorzy strácili wszystko baczenie y rozum, żądza gniewliwa rządzi ich, biiąc kto się nátrafi ná raz, nie dáiąc się nikomu náwieść ná dobre. PetrSEk 49. Iesli nie mogą tráfunkiem stánąć páłace/ kościoły/ miástá/ száty/ księgi/ listy/ y inne rzeczy w których nie ták dálece potrzebá misterstwá y sztuk rozumnych; ieszczesz świát ten z niebá y z ziemie złożony bez rozumu/ bez baczenia miał stánąć? BirkNiedz 90. Męszczyzni iako y Białegłowy tak bardzo się upiiali ze rozum y baczenie człowiecze przez wino utracali. PotPrzyp 9. Aenigmata [...] zgadniy [...] Mam rozum y baczenie/ á niewiem o sobie/ Używegom iest w mocy y wożę się w grobie. KellGram 245. ▲ akt rozumu: Akt [...] akt rozumu. T III 4.
Związki frazeologiczne: od rozumu i baczenia odchodzić »tracić przytomność«: Od rozumu y dobrego baczenia odchodz[ącym]/ dobrze czynić plastr z świeżeg[o] nasienia Hanjżu[!]. SyrZiel 409.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Związki frazeologiczne: około czego rozumem chodzić: O táiemnicy Troyce ś. [...]/ y iáko około niey mamy rozumem nászym chodzić. BirkNiedz .
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Vrody dość/ rozumu ni kąská. KnAd 248. ● Brody dość/ by tyle rozumu. KnAd 45. ● Afekt naylepszemu Nieprzyjaciel rozumowi (ba y Sumnieniu). DobrGram 379. ● Lépszy funt szczęścia/ niż cętnar rozumu. KnAd 437. ● W takim był strachu Marszałek Nadworny ze chłop zbladł był iak trup, a chodził iak bes rozumu. OpalKListy 449. ● Słow dość rozumu nié wiéle. KnAd 1051. ● Záwieruchá dobrego Zeglarzá/ niefortuná dobry kázdego pokázuie rozum. DobrGram 424. ● Tréfunek podczas lépszy niż rozum. Szczęście podczás rozmysł przéchodzi. KnAd 1173.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas