Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »cenny, wartościowy; przydatny, skuteczny«: Kto w boiu bez żelázney może bydź ármaty? Zaliz tám zbroiá śrebrna á miecz sczyrozłoty? Co płatny iest/ niemaszli żelázá dobrego/ Trudnoć przydzie probowáć więc Marsá krwáwego. RoźOff Lv-L2. Niech mię bije spráwiedliwy/ á przyjmę to zá miłosierdzie: y niech mię gromi/ á będzie mi to zá nawyborniejszy olejek/ ktory niezárázi głowy mojey: Abowiem jescżeć modlitwá mojá płátna będzie przeciwko złości ich. BG Ps CXLI, 5. Summy wiele wychodziło ná te Swięte Dzieło [budowę świątyni Salomona], nie kazáł regestrowáć hoyny y Pobożny Krol: nie czynił Calculum z BOGIEM, bo wszytko iego było, Dator y datum. Wydartych Sum niespráwiedliwych z Poddáństwá, iáko nie miał ten Rex pacificus, ták też ná świątnice ich nie obrácał; łez ludzkich nie mieszáł do wápna iák niektorzy dzisieysi Fundatorowie: ludzkiego uciemiężenia do dźwigánia kamienia nie záżywał: Krola serce datne, á Dzieło płátne było. ChmielAteny II 545. Płatny [...] 4) vergeltlich, einer Belohnung würdig [...] 4) digne de roconnoisance; à (de) quoi on doit étre redevable [...] ktora cnota krolowi zawsze płatna będzie [...]. T III 1394. Oto wiárá jego ustna nie będzie ważna y płatna, wedle onych wyżey przytoczonych słow Iákubá S. Pokaż mi wiárę twoję z dobrych Uczynkow twoich. GdacPan 109.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Cnotá samá się záleca. Sámá sobie dostátnia i płátna. KnAd 82.

2. »korzystny, przynoszący zysk, nagrodę«: Dzień przybycia twego Ja dziś chcąc święcić a zażyć radości, Z przybycia twego i z twej obecności. Oto w porywcze dziś gościa wdzięcznego, Witam cię z darem dowcipu miałkiego, W toruńskiem mieście, gdzie zboże rynkowe Płatniejsze, niżli wiersze Homerowe [..]. GrochWiersze 307. A jesliby kto przecię jadł mięso tey ofiáry spokoiney/ dniá trzeciego/ nie będzie przyjemny ten/ ktory ją ofiárował: nie będzie mu płátna/ owszem obrzydliwością będzie/ á ktoby jadł z niey/ niepráwość swoję poniesie. BG Kpł VII, 18. Płácę aliter, vt: Płáci téráz pochlebiáć/ i. płatno iést [...] Lucrosa nunc est adulatio. Magnum iam vectigal est assentari. Item v. Popłacam. Item, A płáci zdrádzáć [...] á godzi się. Kn 705. Płátno co/ vt będzieć to płátno [...] mercedem accipies [...] erit merces operi tuo [...] non fallet te merces, non excides mercede. v. Popłaca/ Płácę 6. Kn 708. Popłacam/ popłaca zboże/ płáci/ ma cenę/ w-pieniądzách iést. Habet pretium annona. Est alicuius pretij aliquid [...] Pretium est illi [...] Est in pretio aliquid [...] Viget [...] vigebat eo tempore purpura. In numerum stipendiorum veniunt ministeria [...] płatne są/ popłacáią/ vel potiùs, idą w myto. vicin. Płáci 6. et Drogi. Kn 776 [774]. Herezya ábowiem obnaża człowieká z dobrey wiáry/ á zátym y ze wszytkich cnot świątobliwych/ ktore bez wiáry prawdziwey w niebie płatne nie bywáią. StarKaz II, 191. Nie wyliczay cnot twoich przed Pánem Bogiem/ y nie popisuy się spráwiedliwością swoią/ ále pokorniuchno rozumiey o sobie: á Pán ktory Humilia rescipit in caelo & in terra, wie co między vczynkámi twoiemi iest mu przyiemno/ á co nie? wie coć będzie płátno ná sądnym dniu/ á co nie?. StarKaz II, 262. Cokolwiek tedy dla nich [bliźnich] vczynisz máiąc wzgląd/ iż to dla honoru Boskiego czynisz. wszytkoć to będzie płatno w niebie/ według onych słow Páńskich; Quod vni ex minimis me is fecistis, mihi fecistis. StarKaz II, 445. Ale gdy się náwroci [człowiek] do mnie/ á porzuci niepráwości swoie/ by namnieyszą rzecz dobrą tu ná świecie vczynił/ wszytko mu to w niebie nápotym będzie płatno/ choćby tylko kubek wody dał vbogiemu w Imię Boze. StarKaz ii, 462. Przez przypowiástkić álebym wam rad w-bił w-głowę nie odkładaycie dobrze czynić ná exekutory, ná krewne, ná żony, żony ná małżonkow, bo to wszystko myli, naybespiecznieysze dobrodzieystwo za żywotá i przed Pánem Bogiem naypłatnieysze. MłodzKaz II, 57. Pewna to że czásem ludzie wstrzymáią się od grzechu, á to nie z-pomocą łáski Bożey nadprzyrodzoney, zkąd i Czárnoksiężnikom, nákázuie Czárt czásem czystość ciáłá, może się tákże kto od grzechu ztrzymáć, dla innego grzechu, álbo dla záchowánia zdrowia, albo i niesposobności czásu, z-ktorych przyrodzonych tylko przyczyn, wstrzymáć się od grzechu, nie iest płatno ná niebo. MłodzKaz II, 174.

3. »opłacony, nagrodzony, wynagrodzony, usatysfakcjonowany«: Ná tę Syná rostropność, y gruntowne mowy, Ktore żadnemi płátne niemogły bydź słowy, Zdumiewáiąc się Krol niosł vmysł niepożyty [...]. DamKuligKról 180. [...] niech także będzie naylepszy woienńik. nie wskora nic przy swoim odważnym męstwie, choćby w samę przepaść chciał skoczyć za Oyczyznę iak sławny Rzymski Curtiusz nie maiąc woyska licznego, ćwiczonego, y płatnego. LeszczStGłos 60-61. [...] koniecżnie potrżeba Woyska, ktore żeby było bitne, trżeba żeby było liczne, płátne, posłusżne, y dobrze ćwicżone [...]. LeszczStGłos 111. Ktożby takiemu nie rad Panu służył? Co wszystkim dobrze, á nic źle nie czyni: Nad kalekami miłosierdzia użył, Gdzie stał gospodą, płatná Gospodyni; Nie dziw że za nim liczne chodzą kupy, kiedy wywodzi żywe z grobu trupy. DrużZbiór 203. Nie sobie zbierasz pożytki intrátne, Bo iáko pszczoły z prácą ziołka znoszą, Byle wdzięcznością, zá to były płátne Gdy siebie niszczą, á innych panoszą, Ty Ambrożego roy ná ustach nosisz, Pospolitemu Dobru, skárb z Xiąg znosisz. DrużZbiór 474-475. Płatny [...] 2) [...] bezahlt, der richtige Bezahlung bekommt [...] 2) [...] ce qu'on païe; païé, qui reçoit sa païe [...] 2) [...] ten rzemieślnik tylko płatną przyymuie robotę; żołnierz płatny [...]. T III 1394.

4. »obowiązujący, stanowiący zobowiązanie, ważny, mający moc prawną; o pieniądzach: będące w obiegu«: A słyszałby Ociec iey/ on ślub iey/ y obowiązek jey/ ktorym obowiązáłá duszę swoję/ á milczałby ná to Ociec jey/ tedy płátne będą wszytkie śluby iey/ y káżdy obowiązek ktorymby obowiązáłá duszę swą/ płátny będzie. BG Lb XXX, 5-6. Fünf Böhmen war genug/ pięć cżeskich było dosyć: der Fünf-Böhmer wird nicht gültig seyn/ Piętnastak nie będzie płatny. ErnHand 317. Płatny [...] 3) gangbar, gültig, das gäng und gebe ist [...] 3) valable, recevable, courant, qui a cours, qui est de mise [...] 3) bierze płatne i niepłatne pieniądze [...] co płatne sobie uznam. ich werde mich vor dieses verpflichtet achten. je serai redevable, je me sentirai redevable de cela. T III 1394.

5. »ten, który jest w stanie płacić, wypłacalny; ten, który płaci«: Płatny. 1) zahlbar, der bezahlen kan. 2) zahlbar, das gleich bezahlet wird [...] 1) solvable, qui est en état de païer 2) païant, celui qui païe [...] § 1) dłużnik płatny. 2) płatnych u stołu tylko sześciu iest osob [...]. T III 1394.