Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: ARCHANIOŁ, ARCHANJOŁ, *ARCHANGIOŁ

Słowniki:
SStp, SXVI, T, L (XVI-XVII), SWil, SW, SJP notują
Kn nie notują

Formy: lp M. archanioł // archanjoł; D. archanioła // archanjoła; N. archangiołem; W. archaniele; ~ lm M. uż. osob. archanjeli; D. archaniołów // archanjołów; C. archaniołom

Etymologia: <łac. archangelus, z gr.>

Znaczenia:

1.relig. »anioł należący do wyższego chóru niebiańskiego«: Gdy miał wolą zstąpić [Syn Boży]/ zesłał Archanyoła Gabryela z nieba w dziewosłąby do Nazareth/ do Panny poślubioney mężowi. BirkOboz 10. Michał Archánjoł gdy się z dyabłem rospierájąc wádził o ciáło Mojżeszowe/ nie śmiał podnieść przeciwko niemu sądu bluźnierskie[go]. BG Jk Jud 1, 9. Ciała nasze, choć na czas uśpione I zakopane, na głos archanioła Podniosą piaskiem przytłoczone czoła. MorszAUtwKuk 146. [Tobiasz] ślepotą nawiedzony słonecznego tylko światła nie widział/ lubo mu ow wielki Archanioł Rafał pociechy niesie/ wesele zwiastuie. BujnDroga 158. W nayniższey Hierarchii liczy [niebo] te trzy Chory: Xiążęta, Archaniołow, y Aniołow. BystrzInfCosm B1v. Seym Ordynaryiny [...] w Warszawie w roku teraźnieyszym 1738 w pierwszy Poniedziałek po Swięcie S. Michała Archanioła. DanOstSwada III, 27. Gwoli Panu gdy weseli/ Na powietrzu Archanyeli. Y my też z niemi/ pląsać będziemy. ŻabSymf A3v.

2.relig. »szatan«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ obrzydły archanioł: Obrzydły Archanioł iako zawsze rebellizować tobie [Boże] będzie. KalCuda 298. ▲ zły archanioł: Pan moc daie Apostoło[m] [...] diabelstwo to wypędzać z ciał tych/ ktore opanowane są od te[go] złego Archanioła złymi y nieczystymi Duchami. KalCuda 293.