W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 17.03.2015
ZATŁUMIĆ czas. dk
Warianty fonetyczne: ZATŁUMIĆ, *ZATŁOMIĆ
Słowniki:
SStp (zatłumić), SXVI (zatłumić), Kn (zatłumiony), T (zatłumić; w ramach hasła Zatłumiać), L (zatłumić), SWil (zatłumić), SW (zatłumić), SJP (zatłumić) notują
Formy: bezok. zatłumić; ~ cz. prze. lp m 1. os. zatłumiłem; 3. os. zatłumił // zatłomił; zatłumieł; ż 3. os. zatłumiła; lm mos 3. os. zatłumili; nmos 3. os. zatłumiły; ~ cz. przy. pr. lp 1. os. zatłumię; 2. os. zatłumisz; 3. os. zatłumi; lm 3. os. zatłumią
Znaczenia:
»zahamować rozwój czegoś, zdławić, zatamować, zgnieść; pokonać, upokorzyć, dać nauczkę«:
Rekcja: kogo co
Ten [Szujski] spraktykowawszy sobie mir y Strzelce tych ktorzy się z Electią ozywali zatłumił. ŻółkPocz 7. Ták będzie ściskał Oleiek [szpikanardowy] ná doł bárzo pachniący/ ktory wonią swą przewyższa wszjtkie ine pachniące rzeczy/ ták/ że go w Aptekách muszą ná vstroniu chowáć/ by snadź Piżmu/ Ambrze/ Zybetu wonności nie odiął/ álbo ráczey niezatłomił. SyrZiel 41. Zadné mu [słonecznikowi strączystemu] ziele nie szkodzi/ áni go zágłusza/ ále on sam wszytkim szkodliwy: bo ktoreby iedno przy nim rość chciáło/ ká żdé zátłumi y zádúsi. SyrZiel 1036. A iesliż do zimná oná suchość iest przyłącżona; tedy ostátek ieszcże ciepłá przyrodzonego zátłumi się: y będzie przyprowádzone ono ciáło/ ad marasmum senilem. SykstCiepl 140. Iuż vmierał Iákob ś. á dzień mu ten miły przed oczy bież[y]: śmierć zimná zágásić nie mogłá ogniá tego/ zátłumić płomieniá ziemiá/ ktora iuż nań pádłá byłá. BirkNiedz 46. Sroga to byłá plagá Páńska/ á bliska bárzo Rzymowi; srożył się ten iad sekty Aryáńskiey práwie około sercá; Kościoł iednák Rzymski wszytkie one heretyctwá znosił/ one ognie pogásił/ sekty zátłumił. BirkNiedz 151. Tyś tego nie doczekał Osmanie/ ále ná gárdle twoim kátowski powroz stánął/ áby pogromił/ y zátłumił okrutne wyroki ná Chrześciány/ ktore z niego/ iáko z otchłáni nieiákiey piekielney wypadáły. BirkOboz 40. Ale cóż rzec? kiedy to in sterilem agrum padało, a inimicus homo przytém seminavit zizania, które życzliwe da Bóg pieczołowania moje zatłumiły. RadziwKSprawy 53. Rzeczecie: á nam co do praw Cesárskich/ y Duchownych/ y do Biskupow Fráncuskich; mamy swoie Constitucye y práwá/ á iesli czego niedostáie/ proper casus emergentes, mamy rozum od tego/ ktorym Exorbitáncye wszytkie z Korony zniesiemy/ zwłaszczá pod to Interregnum, kiedy wolnych głosow nászych Máiestat żaden zátłumić nie może/ áni pochlebstwo iákie. BirkEgz 25. Rozświeciwszy ią tedy/ mowi [pewien uczony człowiek] świeć ty lámpo iáko możesz/ á świátłem swoim nie popisuy się/ boć ty przecię słońcá ná niebie swoim świátłem nie zátłumisz. StarKaz II, 144. A iako owo drzewku nowo sadzonemu Gdy wierzch złamiesz znisczeie albo nie podroscie Dawszy mu zasie pokoy owoc ci przyniesie Tak y tu na początku ciezary włozone zatłumią dalszy prowent. OpalKSat 119v. Nie bez tego, że też złośliwość będzie chciáłá, y ten moy znowu zbijáć pismem iákiem Mánifest, boć to zabáwy iey, vstáwicznie pisáć Pásquile, y niemi lżyć poczciwych, będzie chciáłá pozorem Májestátu z fałszowáną niecnotę swoię, y niespráwiedliwość, pokryć y zátłumić niewinności sukienką, ále to kolory wszytko, y w słowách piękne, w sámey rzeczy pozno będzie. LubJMan 157. [...] Bo Turcy niezliczoną osuwszy ich zgraią Acz się poki sił, poki broni opądzaią Nakoniec z znaczną swoią zatłumili szkodą mało co Zywcem z same[m] wzięli Woiewodą [...]. PotWoj 12. Tę przyiemną całey Rzeczyp:/ pocieszną Chrześciánstwu/ strászną nieprzyiaciołom/ przychylną I. K. M. Rycerskich głosow hármonią/ przeciwny głos zátłumił/ i rozerwał. PisMów II 119. Nie wypychałá bonam avem z-domu moiego/ ácz w-krotkim czásie densis funeribus potrwożonego/ żadna necessitas: W-natrudnieyszych/ i zá niepodobnych spráwách doznawałem potoczney fortuny: Obfitowałem łaską pánuiących: miałem po sobie studia bonorum Civium, i częstokroć gratas voces, ob Rempublicam bene gestam: pozyskałem imięnia moiego znáiomość/ i auram ná wszytkich postronnych dworách: zátłumiłem inwidie/ ktore dmucháiąc/ bárziey sławy moiey płomień wzniecáły: Et longè invidiae fines virtute reliqui. PisMów II 391. Zapomni się tym Fascelina dziwem, Słysząc tak wielkie, dusze swey pociechy, Y Ledwie stoi, kęs podobna Zywem, Affekt iey wszytkie zatłumieł oddechy, Tyzesto, rzecze: Bratem mymprawdziwem? PotSyl 83. A uczyniwszy srogą w ziemi dziorę, Osypał nagle całą wyspę piaskiem, Ktory przez owę wypadł apertorę, Ze y nas wespoł zatłumieł z obrazkiem, Lecz Mars odziany w swoię armatore, Wziąwszy: oddał nas Neptunowi z trzaskiem, Ten przeniosł na wierzch pomienioney skały, Gdziesmy Dauleta więcey nie zastały. PotSyl 94. Zły stárcze! ktory grzechom sprośnieyszym nád one Miástá pięć, ktore Boskim ogniem są spalone, Służysz? czemu zbáwienia to przepowiádánie; Przez ktore y ná ziemi, y ná Oceánie, To, co było okropną zewsząd otoczone Ciemnością, iest przyiemnym świátłem oświecone Przez ktore ná gościniec obłąkáni przyszli, A więźniowie z niewoley ná swobodę wyszli Vsiłuiesz zátłumić? DamKuligKról 237. Dampf/ Párá; sehet welch ein Dampf fähret heraus/ pátrzcie jáká Párá wychodzi; dämpffen das Feuer/ tłumić (zátłumiáć) Ogień; ich dämpfe/ tłumię, (zátłumiam,) zátłumiłem, zátłumię. ErnHand 152. [...] przegrał [książę] tak, że ledwie kiedy słyszana taka wiktorya i co przez lat sześć szczęście miał z wielkim awantażem sławą i chwałą imienia swego aż do tego stopnia, że usque ad tremorem gentium, że go nad wszystkich monarchow estymowano i preferowano, jeden dzień wszystko to zgładził i jedna praecox actio wszystko to zatłumiła. ZawiszaPam 272-273. 59. Jeżeliby się miało pokazać, żeby ktora niewiasta dziecię miała zatracić albo otruć, tę odsyłam do artykułu dziewiątego. Także i śluby w takowych okolicznościach, aby poćciwość dziatek w takowych okolicznościach mieć mogli. Także podejźrzany białejgłowej żeby ktory gospodarz miał takową przechowywać. Zgwałcenie białejgłowej do artykułu dziewiątego odsyłam. 60. A jeżeli szałtys i bejzecerowie objekcje w artykule 59 zatłumić (chcieli) i pp. ekonomom nie donieśli, takowych magistrat ma karać według ś. sprawiedliwości. OrdPoznKutrz 269-270. Zyie w pámięci wszystkich ludzi dobrych, żyie w sercach miłych Przyiacioł swych, żyie w dzielnych y wieczney pámięci godnych sprawach swoich, ktorych żadna zazdrość ludzka, żaden wiek záwisny, żadna czasu dawność zetrzeć y zátłumić nie może, y lubo kości iego w tym ciemnym złożone grobie skażeniu podległe być muszą, cnota iednak, sława y zacne sprawy iego żadney skazy uznáć nigdy nie mogą. DanOstSwada VI, 10. Smierć nie ubłagana nie tylko samey korzeń, lecz (co żałosnieysza:) latorośli nadzieie poratowania utrapioney y zbolałey Oyczyzny podniosłe śmiertelną podcina Kosą, pożądane Rzeczypospolitey owoce w násieniu zátłumiła, pociech spodziewanych wynikaiące nadzieie ná samym wschodzie gasi. DanOstSwada VI, 11. Kiedy pacyent nieostrożnie febrę zatłumi, y ztąd ciężkie dolegliwości inne cierpieć zaczyna, to naylepsza rada moiua znowu febrę naturze przywrocić, to przez pigułki Becherowe y Stablii, niemniey y przez moie bałzamiczne łatwo się dokaże. BeimJelMed 147-148. Zębow Bolenie ledwie nie rowne z Podagrą y Kamieniem okrucienstwo wywierać zwykło. Bol ten do naywiększey niecierpliwości pacyentow przyprowadza. Dla tego do uśmierzaiących lekarstw uciekaią się z pokwapieniem, żeby iak nayprędzey okrutne boleści zatłumili; Lecz powierzchowne lekarstwa mało co częstokroć pomagaią; ieżeli pryncypalney przyczyny tego Bolu gruntownie niewykorzeniemy. BeimJelMed 260-261. Zatłumiam, v. m. F. zatłumię, 1) dämpfen, ersticken. 2) stillen, besänftigen, vertreiben, schwächen. 3) unterschlagen, angreifen Geld. 1) domter, suprimer, reprimer. 2) apaiser, arrêter, chasser, adoucir, étoufer. 3) toucher, détourner, dérober, divertir les deniers de qu. § 1) zatłumił nieprzyiaciela, swawolę pospolstwa. 2) wino żal, smętek zatłumia; zatłumić chorobę. 3) zatłumił pieniądze Rzeczypospolitey. piiaństwo rozum zatłumia. die Trunkenheit schwächet den Verstand. l'ivrognerie afoiblit l'esprit, nuit à l'entendement. T III 2915.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
*ZATŁUMION, ZATŁUMIONY
im. przym. bier.
Formy: odmiana złożona lp M. m zatłumiony; ż zatłumiona; n zatłumione; D. ż zatłumionej; N. ż zatłumioną; lm M. mos zatłumieni; B. nmos zatłumione; ~ odmiana niezłożona lp M. n zatłumiono
Znaczenia:
1. »zgaszony, zdławiony, zatamowany, zgnieciony, taki, którego rozwój został zahamowany; pokonany, pogrążony«: Niétonący/ niépogrążny. Immersabilis [...] Inobrutus vndis [...] nié zátłumiony/ nié zágrążony [...]. Kn 533. [...] wiele znowu znácznych przykłádow/ nagrodą vkontentowáney Cnoty/ ábo też zásłużoną kaźnią zátłumioney złości [jest w księgach]. OvOtwWPrzem 3 nlb. Ale Nibeus/ ktory tym fałszem świát zwodzieł/ Ze się z siedmiochodego Nilusá vrodzieł: Przetoż siedm rzek ná tarczy nosił rysowánych/ Częścią srebrem/ á częścią złotem powłaczánych/ Rzekł: znay Perseu/ domu początki moiego/ A pociechę tę zánieś do piekłá ciemnego/ Iże od ták zacnego mężá giniesz ręku. Rzekł: lecz głosu ostátnia część/ práwie w puł dźwięku Zostáłá zátłumiona. á przecię się zdáłá/ Iákby otwárta gębá mowić ieszcze miáłá. OvOtwWPrzem 187. Nie o kogoć bárziey idzie, tylko o Wolności Oyczyste, tylko o Stan Szláchecki, ktorego głos wolny, y iego Praerogátiwá, wszytkim ná Swiecie rownáiąca się praerogátiwom zátłumiona, bo tym sposobem, iáko się w tey moiey stáło Spráwie, Izbá Poselska iuż zniesiona. LubJMan 154. Pánowie Heretycy, wászá się to tu orácyia w-Ewángelyi snuie, iedni z-was stáre szpárgały, i kędyż zátłumione Księgi, i sekretne nauki przywodzą, áby błąd swoy wspieráli, A drudzy Pismo Swięte wszystkim nam iáwne, ktore kożdy w-domu mieć może. MłodzKaz II, 415. Iákiegoż ty odemnie, szalonego rodu Człowiecze, potrzebuiesz lepszego dowodu, Nád ten opowiedziány? ábym Ci probował, Ze błąd z twych Mędrcow kłamstwá świát by opánował, A z nászych Apostołow prawdá rozgłoszona Kwitnie wszędzie. bo gdyby twoiá niezmyślona Wiárá była, záprawdę szczycąc się obroną Ták wielką, niebyłaby nigdy zátłumioną. DamKuligKról 243-244. [...] das Feuer ist gedämpftet/ Ogień zátłumiony [...]. ErnHand 287. Słowo się o co odbiiá gdy bywá odgłos, ále iż słowo nie oraz wszytko się odbiiá, ále wprzod pierwsza syllabá, potym drugá, á potym inne, gdy się pierwsza odbiie nayduie przeciwko sobie drugie idące, y między niemi bywszy zatłumioná ginie y nie wracá się do mowiącego, y ták iey Echo nie bywá. TylkRoz 212. [...] z swego przyrodzenia słony Ocean od tych potężnych będąc zatłumiony Rzek - inszego nabywa koloru i smaku Z żołtości się i z soli wyzuwszy do znaku. KorczWiz 63. [...] moc kwaskowátego humoru do fermentácyéy należytego od śledziony pochodzącego zátłumiona bywa [...]. CompMed 19.
2. »przykryty, zasłonięty«: Bárláám zaś chcąc láment iego [królewicza] miec przerwány Powstał, y do modlitwy był przygotowány, A wzniozszy swe do Niebá ręce, ták do swego Stworcy rzekł: Boze Oycze Iezusá nászego Pána, ktoryś to wszytko, co było ciemnością Strászną w prźod zátłumiono, przeniknął iásnością Ktoryś wszytko to słowem, cokolwiek wzrok moze Obiąć ludzki, y czego doyść widzieć niemoze, Stworzył, y ktoryś nas twe rátował stworzenie, A niedopuściłeś nam iśc ná zátracenie Wieczne zá głupstwem nászem. DamKuligKról 155. Samá Gora tá Tarpejus zwáła się saturninus, przed tym, potym rzeczona Tarpejus, od Tarpei Panny Westalney od Sabinow tam Tarczami zatłumioney: tandem taż Gorá názwaná Mons Capitolinus od Kapitolium, do ktorego było Grádusow 100. ChmielAteny II 78. Turczyn w liczbie 70. tysięcy Koku [!] 1498. o Dniepr, Halicz, Sambor oparł się, ogniem y mieczem pustosząc, nie Marsowym Polákow upałem, ale mrozem cięszkim wymrożeni, y śniegami zátłumieni, w brzuchach koni rościętych szukali ciepła; ná 40. tysięcy ich wymarzło; drudzy od Wołochow pobici; ledwo 10000. ich uszło. ChmielAteny II 351.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: WM