Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »widzieć, dostrzegać; uważać, sądzić, rozumieć, wnioskować«:

Rekcja: kogo, co || zd.

Kryj się, jako raczysz, Jeśli niebezpieczeństwo ty stąd jakie baczysz. VerdBłażSet 92. Gdy tedy miásto popráwy/ gorsza iescze żonę swoię baczył/ umyslił názáiutrz przegrozki swoie do skutku przywieśdź. SpInZąbMłot 362. Im dalei tym większą y znacznieyszą iego ku mnie kazdy baczic mogł confidentiją. OssJŻyw 32v. Wszędzie pan przed sługámi przodkuie [...] iáko y ztąd báczyć snádnie/ iż Pan chowáiąc sługę szláchcicá/ nie zdeymuie przed nim czapki. StarPopr 92. Obaczam co [...] v. Oglądywam co/ Baczę. Kn 556. Więc isz (ile ia baczyć mogę z przyczyn wyżey pomienionych) koniecznie odmiánę nászey Oyczyźnie obiecuią/ ktora naturali mutatione sub Dominum, bydź musi. OpalŁRoz F1. Tak rozumiem, ile Człek z dawnych baczy dziei Rzadko stoi w wczorayszey Fortuna kolei. PotWoj 85. Jakoś się wtenczas cieszyła zła Fortuna, gdyś baczyła, żem się turbować musiała, gdym swoję krzywdę widziała. StanTrans 174. Ktorzy Medycy, że innego sposobu po rożnych y ustawicznych Lekarstwach nie znayduią poratowania rzetelnie zdrowia nászego, krom zażycia cieplić w tych dwoch Miesiącach przyszłych, bacząc dokładanie w dalszy czas być niebezpieczne zdrowiu nászemu; Przeto skłoniliśmy się do tego, acquiescere zdaniu ich raczej, niżeli zdrowie násze zostawiać in perpetuo z chorobámi conflicta. DanOstSwada IV, 38. DO ZOILA [...] Sam się pátrz cudzey, nie tryxáy sławy. Choć byś tesz baczył, y co zdrożnego, Sam leżąc w piecu, nie żgáy drugiego. VadeMed A2.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ jako baczę: Zdaniu Boiar Dumnych nie podlegamy poiedziemy tak iako się nam będzie podobało, ale iako baczę szukacie przyczyny nie miły wam pokoy z ktorymesmy są posłani. PiasRel 54v. Ty iáko báczę Osobą się brzydzisz. TwarSDaf 60.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ nie dać po sobie baczyć »nie dać po sobie poznać, nie pokazać po sobie«: Nikt nie da po sobie baczyć/ aż go w sádno tkną. GdacPrzyd 73.

2. »pilnować, doglądać«:

Rekcja: kogo,co; na co

Czuię [...] Obchodzi mię co/ vide Przéczuwam/ Baczę/ Pilnie. Kn 106. Názáiutrz chorego bacząc wywiodł przed Pieczárę/ gdzie go dyabeł nátychmiast iął gorzko trapić/ bić/ y po ziemi kręcąc cirklowáć. KalCuda 257. Satyra IV. Na tych co cudze sprawy widzą y przetrząsaią – swoich nie bacząc. OpalKSat 103. A wczesnie na swych rzeczy cáłość baczcie: Zebyście większych przykrości nie mieli. OblJasGór 108v. Báczyć, (mieć ná co Báczenie,) mam Baczenie. ErnHand 72.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nie wszytkiego trzebá baczyć. RysProv F3. ● Wielkiemu Pánu nie wszytko trzebá baczyć. RysProv Kv. ● Jéden nié wiéle możé: nié wszystkiego baczy. Jéden iáko nic. KnAd 308.

3. »stosować, odnosić co«:

Rekcja: do kogo || przeciwko komu

Tych przymiotów do niego nie baczem. NiemPam 193. On sa[m] nyc nie baczeł przeciwko sobie y owszem tym większe serce brał do mnie. OssJŻyw 32v. Grzesznymsie bydz sądze I bacze to dosiebie z tąd y siebie znayde Wmey Xsiedze. OpalKSat 2v.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Zaden swey wády do siebie nie bacży. RysProv K3.

4. »zwracać uwagę, mieć wzgląd«:

Rekcja: (na) kogo, co || o kim

Na słáwę twoię będę baczył. ManTobPhr 72. Káżdą rzecz sobie sámi tłumáczymi; áboli też nie baczemy o Pánu Bogu/ á żyiemy podług woley y zdánia nászego nie spowiádáiąc się/ nie słucháiąc kazánia. StarKaz II, 53. Rus tedy Bacąc ieg[o] takie Mestwo Dała mu [rycerzowi] Z swemi Ksiązety Cherb ten pomieniony. HerbOr 316. Płaczą chudziny [...] A my przecie nie dbąmy to baczyc nie chcemy Cosie znami poSmierci dziac będzie Ani tez Piekła widziemy ani onim pamietąmy. OpalKSat 10. Miller, iako Lew skoczył rozgniewány [...] Za zal y wielką wziął to hanbę swoię Ze gdy iak chcieli wolą Pánską baczą Inaczej listy Krolewskie tłomáczą. OblJasGór 34v. Widzisz [Epafus do Jowisza] iák do niego [Faetona] Co żywo ciągnie, ná mnie nikt nie baczy. ClaudUstHist 101.