Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp, SXVI, Kn, T, SJP notują
L, SWil, SW nie notują

Formy: lp M. partacz; D. partacza; C. partaczowi; N. partaczem; Ms. partaczu; ~ lm M. partacze; D. partaczów; B. uż. osob. partaczów; N. partaczami

Etymologia: <z łac. a parte paternitatis 'poza cechem'>

Znaczenia:

1. »byle jaki, kiepski rzemieślnik, wykonawca czego«: Ale to najgruntowniejsza, strzedz się psów z wadami, i której prędko naprawić nie mogę, koło tej się długo nie bawiąc, posłać psa do partaczów na naukę, bo dobremu myśliwcowi o inszego bez wady nie trudno. OstrorMyśl1618 39. ...jeśli się ty nie uczywszy pójdziesz na takie miesca dla służby, gdzie będą doświadczeni w tej nauce, a ty nie potrafisz urobić ognia przyprawnego, zaraz ci każą precz od siebie i w pośmiewisko przyjdziesz, którzy cię okrczczą [okrzyczą a. ochrzczą?] partaczem, a nie puszkarzem AquaPrax 382. Skarzą się [że] Partaczamy robi chłopami co niektorzy widzieli towarzysze. RegTow 62. Dwuch partaczow bes całe lato na robotach chował y robote niemy odprawował. RegTow 100. Naprzod do takich rzeczy budowanie Kowalow y Cieslow nie partaczow [...] zaciągac potrzeba [...] bo partaczowi chocbysnie wiem iako ukazował formy y abrysy dawał takze y modele po staremu on podrwi y raczey zepsuie anisz zrobi. NarArch 146. Przeto iáko więc námienieni málárze/ zwłászcza co to dopiero kreślić poczynaią/ nie trafią nic/ bez przedsięwziętego wizerunku; ták włáśnie y my/ wielcy w rzemieśle zbáwieniá partácze/ bez przykłádu y wzoru zbáwicielá nászego nic nie spráwiemy. BujnDroga 281. ONDIT iriniquement [...] MOWI Się ná pośmiewisko o partaczu malarzu prosty gwazdacz, co grę piłki iasno maluie. DanKolaDyk I, 172. COMPOSER [...] Forme Ironique [...] PARTACZ wierszopis ladaiaki. DanKolaDyk I, 334. PARTACZ ogolnie się mowi o ladaiakim rzemieślniku. DanKolaDyk II, 476.

2. »rzemieślnik nienależący do cechu«: Wszakze y naczynie dobre partaczowi a Rynsztunek boiazliwemu nikczemnikowi nic nie pomogą. NarArch 148. PARTACZ. Uważ, nie było-li tam do śmiechu aż do zdechu: Frant jeden, kuśnirskiego poszedszy do cechu, Powiedział, że tu w mieście partacz wasz przebywa, A jeszcze teraz suknią sobolami podszywa. Kuśnierze - radzi będąc onej gratce nowej - Kontentują go zaraz ze skrzynki cechowej. Wziąć go lub aresztować urmem idą całem, Do pana rezydenta o sług z generałem. Aż ów ich do malarza prosto jak po sznurze Prowadzi, gdzie malował pana w sobolurze. Pytają, gdzie ten partacz? Frant na to: <<Atoli Widzicie, że ten wasze kuśnierstwo partoli!>> KorczFrasz 25. Partolić, partacz <<o wykonywaniu rzemiosłą bez należenia do cechu>>, u ojca partacza i z nim razem partolili. XVII E141. WiśniewPolPrzem 110.

3. »ten, kto naprawia stare sprzęty, ubrania itp.«: Pártániną się bawię/ pártáczęm iéstem. [...] Veteramentarij sutoris artem exerceo Pártolę. Kn 670. Pártácz/ łátácz/ Wiotésznik [...] Veteramentarius [...] Vnius cuiusdam operis homo. Kn 670. Partácz/ Veteramentarius, rudiarius, mango. łopitoias. Pártániná/ Veteramentarij ars opus. SzyrDict 285. Partacz, łatacz, ein Pfuscher. BierSłowa 130.

# Użycia metajęzykowe: # Nazwy zawodów i wykonawców czynności [...] Formacje z przyrostkiem -acz: w. XVII - partacz E8, 144, trębacz C236. WiśniewPolPrzem 68