1.»przemieszczający się w powietrzu«: Niech krzykną pieniem weselnym kościoły, wtórząc głos słodki z lotnymi anioły.MiasKZbiór223. Phebus płaczliwie Syna swoiego wołał, ktory nieuczonie [!] Lotne wozy kierował y szalone konie Kędy załosne siostry bursztynem płakały.ArKochOrl25v. Uczy go [Logistylla Rugiera], co ma czynić, kiedy się ma puścić W górę na lotnem koniu, co kiedy się spuścić, Co kiedy prętko lecieć, albo chce kołami, Co kiedy ma stać w miejscu, ważąc się skrzydłami [...].ArKochOrlCz I213. [Rugier do Angeliki] weź i tarcz i konia lotnego, Jedno mi nie kryj lica swojego pięknego.ArKochOrlCz I228. Tak Rodomont w postępku każdem onem czasem Niestrwożony, foremnem obegnany lasem Strzał lotnych i oszczepów, z niezmrużonem okiem Idzie do rzeki lekkiem i leniwem krokiem.ArKochOrlCz II42. [Rodomont] puszcza się w też tropy, Gdzie szkapa opętany ślad niósł lotnej stopy.ArKochOrlCz II318. Lotny/ latáiący. Volatilis bestia [...].Kn370. Być też byłá [Medea] lotnemi/ w powietrze nie poszłá/ Smokámi; kaźń by byłá hániebną odniosłá.OvŻebrMet171. A tym czásem ná śrzodek pol Iuno poyźrzáłá/ Gdzie gdy lotne mgły w kupę zebráne vyźrzáłá Ná kształt nocy w iásny dzień/ wielce się zdziwiełá [...].OvOtwWPrzem35. Ale on [Phaeton] nic niedbáiąc/ żártkim ciáłem spieszy Ná lotny woz/ á stoiąc ná nim/ tym się cieszy/ Ze wodze pozwolone wziął iuż do swey ręki [...].OvOtwWPrzem55. Wojny nie słyszał [mieszkaniec wsi] ani widział bitwy, Prócz między drobem [!] z lotnymi rybitwy, Oprócz niekrwawej, którą zwodzą bycy Przy jałowicy.MorszAUtwKuk164. Wnet się wszyscy, zezwolą: zeby wtakiem razie Do Zygmunta na lotnym wyprawic Pegazie Avizuiąc o wszytkim: prosząc poki zieie Chodkiewicz: niech przybywa: niech Woysko zagrzeie.PotWoj146. Staję się komorem lotnym, Na twe usługi ochotnym.ZbierDrużWir I46. Lotny. 1) fliegend [...] qui vole; volant [...] krogulec na raźie za przepiorką będźie lotny, lecz w lataniu swoim prętko ustaie.T III756-757. Ledwiem domowił słow ostatnich, iużci Zniknęła z oczu moich Pustelnica; Właśnie iak okręt gdy żagle rospuści, Albo iak lotna wzbiie się Orlica, Tak za nią śladu nie postrzeże oko [...].DrużZbiór192. Beżźenna siostra [Pallas], bratu [Perseuszowi] już lotnemu Ze iey miał głowę [Meduzy] przyniesć, pomoc dała.LucChrośPhar308.
◆ Związki frazeologiczne:
◆ lotny koń »Pegaz«: lotny koń. der Pegasus. le Pégase.T III757.
a)»służący do przemieszczania się w powietrzu«: Niech nie ufa Zwierz nogom? Ptak lotnemu pierzu [...].PotPocz105. [Zefir do Adolfa] Moie cie skrzydła lotne záprowadzą, Ná Wyspę [...].DrużZbiór232. Nic niepozwalay co widzisz z mą zgubą, Nie puść mnie, gdzie chcę, zábroń mi gościnca Ktory prowadzi wolą w ciemność grubą, Zprowadź z tey ścieszki, co nią szedł złoczyńca, Jeźli wylecę, przytrzyi lotne piorko, Chceszli, złam skrzydło mądra Dyrektorko.DrużZbiór239.
2.»szybki«: Koń bystry/ Białogłowá stroyna/ Ptak lotny. Niemogą ládáiáko obrocic się z czásem.ŻabPol A4. Lotnyaliter v. Prętki.Kn370. [Tatarzy] wpadáią iáko psi záiuszeni, lotną prędkością y gotowością, w Wschodnie, w Zachodnie, w Południowe y ná Pułnoc leżące Prowincye moie [...].AndPiekBoh1. [...] roskazałem sławie lotney posłáńczyney moiey, áby dawáłá znáć po vniwersálnego świátá gránicách o cci moiey [...].AndPiekBoh30. Sło[ń]ce wlotney zartkości, prętko, prętko raz y drugi, skosztowawszy potraw, swey dopadszy złocistey károcy, idąc w drogę, mnie iedurnusienkiego zostáwuiąc v stołu swoiego.AndPiekBoh37. Jakoż cię zaraz, bezrozumna igło, Karanie z nieba lotne nie prześcigło, Żeś śmiała palce tak udatne zranić.MorszAUtwKuk44-45. [Moje życie] Lotniejsze niż ptak, jako żółw leniwe, Spokojne jak wiatr albo srebro żywe.MorszAUtwKuk272. [Panna do kawalera] Chwal się jak chcesz; nie takem rzeczy niewiadoma, Żeby mi wasza chluba nie była znajoma. I pierwejby mogł stanąć bieg lotnego słońca, Niż bych ja waszych kunsztow przebiegła do końca.TrembWierszeWir II245. Nie mogł się Zorawinski, ządzy odiąc dłuzy Widząc na Lotnych seklach gdy chłopi dosuży Z naszemi uiezdzaią [...].PotWoj146. [...] podzmysz między Turki Z ktorych zaden, niczym się nigdy nie zasłoni Zeby siebie y lotnych, nie obciązyc koni [...].PotWoj170. [Niech mi się godzi] tę lotną tryremę, która po troistych przezacnych przodków Twoich cnót i sławy nieśmiertelnej rzekach nienaruszonym żegluje styrem, pobożnego i świątobliwego pragnienia napełnić towarami [...].HugLacPrag17. Mnie záś niech by to vrázy nie niosło/ Ze moiey Łodki niedołężne wiosło/ Niemáiąc Zaglow do lotnego biegu/ Trzymá się brzegu.SławWiktDv. Rozbiegła się lotnym zapędem/ iako szeroki świat/ ogromna i ozdobna sławá nieporownánych zwycięstw/ W. K. Mości w iednym i drugim miesiącu/ wielu wiekow/ i wielkich Krolow zrownawszy Historye/ stipata centum bella furoribus, áni słychánym áni czytánym podobno sukcesem/ W. K. Mość skończyłeś.PisMów II207-208. Beliowie są nákształt Lokáiow/ á iż pospolićie bywáią chyźi/ y lotni w biegu/ często ich do Iánczarow przyimuią.RicKłokMon237. [Daulet] Na cudzoziemskie, z sługą wsiadł okręty, Ktore pusciwszy lotnym wiatrom cugi, Za Swiat: za morskie, zaniosą go męty [...].PotSyl44. [Ciało zmartwychwstałego Chrystusa] Ktore iáko iedna bryłá grubey vdeptaney gliny ciężało/ bystrzeysze nád lotne wiátry/ prętsze nád słoneczne promienie/ w iednym ocemgnieniu gdzie záchciało stánęło/ wszytkie zápory przenikło/ przebyło.BujnDroga403. Nád wiátry skrzydłá [feniksa] lotniejsze, obłokiem Pozłotá zdobi przyodziane bokiem.ClaudUstHist57. Szosta Zagadka Krolem iestem á tákim, ktorego Poddani Lotnieysi są dáleko, niż krok Sarn y Łáni. [...] Jest to Orzeł Krol Ptáctwá [...].ChmielAteny1755 I882. Lotny [...] 2) schnell, hurtig [...] rapide, vîte prompt [...].T III756.
3.»szybko przemijający«: [...] żaden lotnym godzinom wodzów nie ukróci, a która już minęła, nazad się nie wróci.HugLacPrag65. Natura lotnym czasem wszytkiego pościga. Wszytko czas i natura jednym wózkiem wiezie: Wszytko, co z ziemie wstało, znowu w ziemię wlezie.PotFrasz4Kuk I379. Jeżeli sławy w szczęściu, jakoż znaleźć w rzeczy tak odmiennej rzecz tak lotną? O tamtej mówią: volubilis errat, o tej zaś: momentis constat. A jeśli pierwej w sławie szczęścia poszukać przydzie, a jakoż postrzec w rzeczy lotnej rzecz tak często mieniącą się?LubSArtDąb506.
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji[Odnóżki koniczy] w wierzchach swych po 3. tylo listeczki przyokrągleysze niosą/ podobne liścim [!] drzewa Lotowego ábo lotnego/ tákże wełniste.SyrZiel1439.