Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1606

Formy: lp M. m własny; ż własna; n własne; D. m własnego; ż własnej; n własnego; C. m własnemu; ż własnej; n własnemu; B. ż własną; n własne; N. m własnym; ż własną; n własnem; Ms. m własnem; ż własnej; n własnym; W. m własny; lm D. własnych; C. własnym; B. mos własnych; N. własnymi; Ms. własnych

Znaczenia:

1. »swój, osobisty«: ...jeśli Pan Bóg (od którego samego jest dobra żona) gdzieindziej serce WKMci skłania, a WKM. i nad własne u podobanie swe gwoli komu albo jakim respektom co inszego brać przed się raczysz, tedy i w tym dyspensacya niewiele ratuje. SkryptWojCz II 278. Oddáie z nią obfite Cnot grono w ktorych ćwiczona y wychowána byłá: oddaie pokoręy posłuszeństwo z nią wszelakie/ á náobu iuż iáko ná własne dźieći/ oboie z Rodźicow spolne kłádą Błogosłáwieństwo swoie ná długo szcżęśliwe látá. SpiżAkt B4. Proszę o obraz malarskiej nauki, A ty, zła dziewko, żałujesz mi sztuki Płótna i nie chcesz dziełem cudzej ręki Wiernego sługi ulżyć srogiej męki; Moja zaś wierność, byłeś tego chciała, Krwią by-ć się własną rada malowała. MorszAUtwKuk 12. Poki Lot miernie żył: poty miedzy przewrotnymi Sodomczykámi pobożnym był; Ale skoro śię opił: niezmierne wielkie głupstwo popełnił/ y w pijáństwie z Corkámi własnymi porubstwá śię dopuśćił; GdacKon 19. Prawda że paszkwil życia nie odbiera, z substancyi nie wyzuwa, ale wieleż się takowych znaydzie, ktorzy woleliby maiętność y życie własne stracić, niżeli w sławie sprawiedliwie nabytey cierpieć uszczerbek; Monitor 31. Oto za własne pieniądze polskie samychże was zawojować mogą, bo gdy mają gotowość, miecz i worek w ręku, czegóż im więcej potrzeba będzie, Polacy zaś gdy czekać tego będą, ani wsiąść na co a żyć czym będzie. PrzestGenRzecz 198.

2. »dziedziczny; prawowity«: CHcecie słyszéć co nowego/ Z strony Cárá Moskiewskiego: Dimitrá Iwánowicá/ Własnego w Moskwi dziedzicá. NowinyDymitra Aiijjv. Ten zebrawszy Woysko, Konrada zbił, i Litwę posiłkującą Bolesław zaś Łysy znowu począł się intrygować do Wielkipolski, ale że zle traktował Polaków, wzgardzony od nich, á Przemysław, i Bolesław pobożny Synowie Plwacza wezwani do własnego Dziedzictwa, potym Łysy dał, Córkę Przemysławowi, i uspokojone ich Panowanie było. ŁubHist 31.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ własny chłop (sz. zm.): Anno 1657 [...] niezmierne rabunki, najazdy cierpieliśmy od chłopow własnych naszych. CedrPam 12. Nikomu nie zwykłem bronić wydania własnych chłopow parendo Legi et Iustitiae. RzewKor 39. ▲ do potrzeby własnej, na własną potrzebę: Snadź chce Krol ludzie obrocić gdzie indziey/ ná własną potrzebę [...]. MerkPol 248. Ma ta wieś chrosty do potrzeby własnej na swoich rolach. OpisKról 371. Budynkowego nie rąbác drzewá, chybá ná własną potrzebę, y to zá wiádomością Páńską, álbo stárszego Vrzędniká, ludziom rozdawác, przedawác nie godzi się. HaurEk 59. ▲ do potrzeby swojej, na swoją potrzebę (sz. zm.): Nadto z lądu za tamą nad Tygą leżącego, gdzie pastwisko mają i trzcinę do potrzeby swojej zbierają, płacą marcas Pruthen. 100. OpisKról 405. O. Przeor teraznieyszy bacznosc maiąc na Kazimierza Slagę [...] przysądza iemu, azeby trzymał pastewnik oprocz tamtych zagonow od Błazeia na potrzebę swoię [...]. KsKasUl 380. [...] wszyscy sie bespiecznie do gaiu onego swiętego przyieli, y większą go połowe na swoią potrzebe wycieli [...]. SzołHist 19v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ własnej ręki podpis »własnoręczny, autentyczny, osobisty«: Skrypt ten własney ręki podpisem y pieczęci przycisnieniem ztwierdzam. PasPam 161. ◆ ręką własną podpisywać się: