ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO Data ostatniej modyfikacji: 26.03.2019
*POLNY przym.
Słowniki:
L, SJP notują
SStp (?), SXVI (?), Kn (?), T (?), SWil (?), SW (?) nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1613
Formy: lm D. polnych
Znaczenia:
1. »dotyczący pola«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: goździk polny: Pęcek z iabłek Cytrynowych, zlekka przetłuczonych, kwiatow Miodunkowych, ábo wołowego Języka, kwiecia Gwoździkow polnych, káźdego po łocie. To wszystko co nadrobniey posiekać, w worek płotná wietchego wsypać, y do báryły, ktoraby czternaście, ábo piętnaście gárcy winá w się wzięłá, we śrzodku zawiesić. SyrZiel 354. ▲ bestyja polna: BG Tt . ▲ bazylija polna (sz. zm.): Bázylia polna/ Rozdział 45. Acinus. Aconos. Ocimastrum. Epimetron. SyrZiel 519. Drudzy ine ziele polne pachniące/ y kosmáte/ á kształt nieiákokolwiek do Bázyleyki [podobne] máiące bydź chcą/ ále y to źle/ ábowiem y to kwiatki miewa: A Bázylia polna (iesli ma bydź wiara Pliniusowi miana) kwiátu nie niesie. SyrZiel 520. BArzo się mylą/ ktorzy Firletki/ álbo polną Bazylią mienią być Trędownikiem. SyrZiel 1411. Ocymastri. Ocymardus. Rauch Basilien/ Widerstosz. Baziley[!] polney [korzeń]. GuldOn 29. ▲ bot. bazylijka polna: Tá [zębrzyca] Korzeń ma wielki y soku pełny: Odnożek rzadkich/ ále mocnych y cienkich/ á w środku maiąc sparę [...] iako w Kozłku/ álbo w korzeniu Mydelnice: ktorą też Bázyliyką polną nazywamy. SyrZiel 146. ▲ polny bazylik: Acinus Polni Basilich. SłowPolŁac 5.
2. »dotyczący działań wojennych«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: polny beluard: Ich [Turków] tedy własne i swoje działa, z polnego beluardu, do nich hetman rychtować kazał. JemPam 417. ▲ armata polna: Czwartego dnia ruszył się marszałek związkowy z Malborga wziąwszy 10 armat polnych z sobą i okupem wielkim skarawszy Malborczanów. OtwFDziejeCzech 79. ▲ armatka polna: Dragonia moskiewska [...] razem z piechotą ruszyła się do Kowna. Idąc gościńcem trafiła na uszykowane szwadrony nasze i [...] z armatek polnych [...] dawać poczęła. MatDiar 99. ▲ polne działko »działko małego kalibru«: Kazał [sc. Dołgoruki] Pułki wyprowadzić w pole zowych Hulay gorodow tam zostawiwszy część piechoty z Armatą amiędzy kommunikiem na mięszawszy piechoty y Polnych Działek. PasPam 106. ▲ hetman polny litewski: Interim Consilia Seymowe tamuią się na Prywatnych urazach Pana Słuszki Hetmana Polnego Litewskiego z Panęm Dąbrowskiem Posłęm Woiewody Wilęnskiego. PasPam 283v. ▲ hetman polny Wielkiego Księstwa Litewskiego: Deklaracyia [...] dana przez [...] Woiewodę Smolęnskiego Hetmana Polnego w X Litewskiego. PasPam 207v-208. ▲ hetman polny »zastępca wodza naczelnego«: Woysko [...] z Lubomirskiem Hetmanęm polnym powracało. PasPam 78. ▲ hetman polny koronny: Deklaracyia [...] dana przez [...] Marszałka koronnego y Hetmana Polnego koronnego. PasPam 208.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: anyż polny (sz. zm.): Hanyż polny/ Rozdział 12. Carum, Carui, & Caros Feldtkimmel. Wisenkimmich. SyrZiel 413. Anyż polny/ vide Káruy. Kn 8. Nasienie Sniedkowe bywa do chleba pieczenia przydane/ iako Czarnucha/ albo polny Anyż. Kn 1233. ▲ bot. bazylika polna: Bázyliká polna/ Acinus [...] et Epipetron [...]. Ocimum syluestre, [...] Firlétká płonna/ krowia. Kn 18. bazylika polna, (ocimum silvestre) Feld-Basilien. basilic sauvage. T III 29. Bázyliká polna/ Acinos, herba. Ocymosimilis, lat. Ocymastrum. Wild Basilien. DasHünDict Ooiijv. ▲ firletka polna (sz. zm.): Firletki polne iáko Orybasius pisze [...] stolcámi wilgotności z ciáłá wywodzą. SyrZiel 577. Przodkowie nászy stárzy/ poki báwełnynie mieli/ suchego do knotow firletki liścia vżywáli/ y ztąd Lychnidem/ to iest knotem/ ábo knotownicą/ názwáli Czárnuchę żytną/ ábo Kąkolnice/ niektorzy z poślednieyszych Ziołopisow/ chcą też mieć zá iednę z polnych firletek/ ále mym zdániem nie przystoynie/ gdyż firletki wszystkie prawdziwe/ purguią/ iáko Dyoskorydes y Orybasius świádczą. Tá Kąkolnicá naminiey. SyrZiel 577. Mydelnicá/ ktora v nas roście iest od cudzoziemskiey rożna. [...] Mydelnicą to niektorzy swoyską zowią/ ia Fierletką polną. SyrZiel 621. ▲ polna bitwa: [Aby Hetman] Woisko Moskiewskie pod Mozaiskiem w poteznem ostrogu lezące iakiemkolwiek sposobe[m] do polnei bitwi mogł przywiesc. OssJŻyw 37. ▲ buława polna (sz. zm.) »urząd i symbol władzy hetmana polnego (koronnego lub litewskiego), in. mała buława«: Był dał [król Czarnieckiemu] Buławę Polną y przez niego spodziewał się wszystkiego dokazać. PasPam 197v-198. Buławę wielką dano Panu Iabłonowskiemu. Polną Panu Sieniawskiemu. PasPam 258. mała albo polna Buława. T III 88. ▲ polny rumien: Co Niemcom, to dziś może rzec Polakom cudniej, Że miesiącem nie chodzą w jednej sukni dwu dni. Widzisz strój, w jakim go Bóg stworzyć raczył w raju, Na wilku, na jeleniu, na psie, na buhaju, Ani się dąb odmienia, ani polny rumien; Lecz jeśli ludzie kształty wymyślają trumien, A cóż sukien nie mają? Choć piękna, choć szumna, Możesz w niej rzec staremu: żywa chodzi trumna. PotFrasz2Kuk II 228. ▲ rumianek polny: Kwiat rumianku polnego, y krwawniku z sk[o]rką pomaranczową iak herbata zażywany w momencie prawie ratunek przynosi. BeimJelMed 90. Ubodzy ludzie zamiast przerzeczonych skorek kwiat rumianku Polnego albo krwawniku (vulgo millefolium) czy w proszku, czy w essencyi niech zażywaią; a doznaią skutku; ia nie tysiąc ludzi temi ziołkami na febrę wyleczyłem. BeimJelMed 163-164. ▲ polna rozprawa: Ale iż i mnie co godzina rozprawy z nieprzyjacielem polnéj czekającemu, niewiele czasu na relacye zbywa, któréj oprócz tego głośne nowiny przynoszą, i WMci memu miłościwemu panu długą legendą czasu zabrać i głowy zabawiać nie chcę, przyjdzie mi na ten czas od tego supersedować. RadziwKSprawy 96. Prace rycerstwa swego i odwagi pod te czasy z ciężkiemi szwankami ipso caelo adversante podjęte, że poczęte non in feliciter cesserunt, (bo i Bracławczyzna niemal wszytka oswobodzona, i nieprzyjaciel w kilku miejscach częścią szturmami, częścią polną rozprawą szczęśliwie gromiony, i na ostatek ad summas prawie angustias był przywiedziony, gdyby dalej osłabiałe suffecissent vires), zalecać wm. raczy J. K. M., abyście słuszne na nie chcieli mieć respekty. AktaKrak II/2 535.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: