Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Formy: lp M. m wodny; ż wodna; n wodne; D. m wodnego; ż wodnej; n wodnego; C. m wodnemu; ż wodnej; n wodnemu; B. ż wodną; n wodne; N. m wodnym; ż wodną; Ms. m wodnym; ż wodnej; W. m wodny; ż wodna; lm D. wodnych; C. wodnym; N. wodnymi; Ms. wodnych

Znaczenia:

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiMiał ieden wielki folwárk z rozmáitymi mieyscámi/ w ktorych pełno było źwierząt źiemnych/ wodnych/ y powietrznych rozmáitych: miáł y dla ryb morskich stáwy słoney wody/ á dla drugich ieźiorká słodkiey; kędy niezliczona rzecz byłá posługáczow. BotŁęczRel V 23. Nie tak śnieg, gdy mu słońce na wiosnę dogrzywa, Prędko taje i w wodny strumień się rozpływa, Jako ona w szalonym umyśle tajała. SzymSiel 94. Ani Strusá/ áni Sowy/ áni wodney Kánie/ áni Krogulcá/ według rodzáju jego. BG Pwt 200. Legł Ganimedes, upadła Dianna, Spełznęli oba jako wodna piana. LubSPir 37. Lepsza rzecz jest ubogim w ziemi być niepłodnej Niż bogatym pod strachem dyskrecyjej wodnej. PotMorKuk III 282. Piękna wiosna, wesoły czas ciepłego maja, Każdy ptak ściele gniazdo, w którym by niósł jaja: Orzeł, jastrząb na drzewie, rarodzy i sępy; Łabędź, wodny ptak, szuka na Drużynie kępy: Wąskać rzeka, lecz zawsze w pełnym płynie biegu, Nie trzeba jej powodzi z deszcza ani z śniegu. PotPoczKuk III 407. ...te dwie maxymy concatentatim et correlative obserwowane bydź powinny, sporawdzenie zemieśnika, y obmyślenie mu konsumencyi iego roboty, bo nas edocet, prywátna experyancya, wodnego młyna, ktoremu dobry Gospodarz nie tylko ductum wod sprowádza ná koła, ále y zá kołami áby owe zbierane przed młynem wody, suum miały descensum, wszelkie obstacula amovet. GarczAnat 125.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bukwica wodna: Bukwicá wodna/ trędownik mniéyszy. Ocymastrum [...] Betonica aquatica... Kn 53. ▲ bestyja wodna: Poetowie zmyślili bestyią wodną Hydrę. StarKaz II, 407-408. ▲ babka wodna (sz. zm.) »żabieniec babka wodna«: ZLe rozumieią/ y nie bez nágány/ chocia ludzie uczeni/ ktorzy wodną Bábkę/ Angelskim trankiem zowią/ gdyż w niczym nie są sobie podobne/ á iescze mniey skutkámi. SyrZiel 826. Babká wodna [...] Plantago aquatica. Barba Syluana, Plantago Syluestris, Cochlearia palustris. Wasserwegrych. SyrZiel 1133. ▲ administracyja wodna: [...] iedna Administracya wodna y Wielkopolska Ceł Koronnych wypłaca wszystko to, co do Skarbu wnoszą Contrahentes. DanOstSwada I, 25. ▲ bazylija wodna (sz. zm.): FIrletkę wodną drudzy wodną Básilią zowią/ dla podobienstwá liścia/ które zsobą máią: ieno to mnieysze/ á przy wierzchu karbowáné. SyrZiel 1301-1302. Firlétká wodna/ bázylia wodna. Erineos, [...] Erinos [...] Ocymastrum aquaticum, Herbariis. Kn 177. Firletka wodna: bazylia wodna. (ocymastrum aquaticum) Art von Basilien-Kraut. espèce de basilic. T III 340. ▲ żaba wodna: Żábá wodna/ Rana fluuiatilis, rana marina. [...] Rubeta [...] Kn 1355.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ firletka wodna: FIrletkę wodną drudzy wodną Básilią zowią/ dla podobienstwá liścia/ które zsobą máią. SyrZiel 1301. [tytuł] Firletká wodna/ Rozdział 34. SyrZiel 1301. Firlétká wodna/ bázylia wodna. Erineos, [...] Erinos [...] Ocymastrum aquaticum, Herbariis. Kn 176. bazylika wodna, vid. Firletka wodna. T III 29. Firletka wodna: bazylia wodna. (ocymastrum aquaticum) Art von Basilien-Kraut. espèce de basilic. T III 340. ▲ bąk wodny: Tam niepodobnym swej urodzie huczy Bąk wodny głosem. MorszZWierszeWir I 349. ▲ wodna bitwa: Wodna bitwa/ Naualis pugna, nauale, bellu[m]. SzyrDict 483. Przed Woiewodą to o mnie powiedał że choć polowy zołnierz niewzdrygał się wodney bitwy. PasPam 70. Wodna bitwa, eine Schlacht zu[m] Wasser. BierSłowa 303. ▲ bot. bazylika wodna: bazylika wodna, vid. Firletka wodna. T III 29. ▲ bez wodny: BEz w drzewo wyrasta: Ieden pospolity/ który przy płotách/ przy párkánách roście. Drugi czarny/ ábo leśny/ ábo czérwony. Iest trzeci wodny/ Káliná/ ále o tey zosobná. SyrZiel 1504. ▲ wodna kania »mewa?«: Tym się też brzydzić będzie z ptástwá, y jeść ich nie będziecie/ bo są obrzydliwością: jáko Orłá/ y Gryfá/ y morskiego Orłá/ Y sępá/ y Kánie według rodzáju ich. Káżdego Kruká według rodzáju jego: Tákże strusá/ y sowy/ y wodnej kánie y Jástrzębá/ według rodzáju ich. Y Puhaczá/ y Norká/ y Lelká/ Y Lábęciá/ y Bąká/ y Bocianá. Y Czáple/ y soiki, według rodzáju jch/ y Dudká y Nietopyrzá. BG Kpł 11, 13-19. ▲ brama wodna (sz. zm.): ...to przeciwko bramy wodney żywego mostu stoi w Pułrynku tey działo moździerz na przepych snadź ieno ulany... MasDiar 72. Naprzod wchodząc do zamku wodna bramą, w której jest dębowa krata zelazem końce zakowane. OpisKról 27. ▲ bot. opich wodny (sz. zm.) »pietruszka?«: Trzeci Opich Jeleni iest czarny/ máiąc korzenie długie/ miąższe y czarne/ a na wierzchu sczeciąsty máiąc okrążek iáko pierwszy/ Liścia drobnieyszego od pierwszego/ wodnemu Opichu bárzo podobnego iednák trochę więtsze niż Pietrusczáne. SyrZiel 165-166. Opich/ ktory się tu opisuie iest pospolity/ ktory też opichem błotnym y wodnym zowiemy przeto iż przy wodách y błotách rad roście. SyrZiel 1078. ▲ wodna batalia: Chcąc daley rosprzestrzenić granice krolestwa z Sywardem Danij Krolem wodną zwiodł batalią [Wisimir, syn Lecha]. MikSil 233v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ przemijać jako bańki wodne »szybko przemijać«: Obraz własny Krolow/ y innych ludzi: przechodzą iáko piáná ná wodzie/ przemiiáią iáko báńki wodne; y stąd ono przysłowie: człowiek báńká. BirkNiedz 33. ◆ coś [jest] tak trwałe jak wodna bańka »coś jest nietrwałe, kruche, kończy się nagle, znika«: Na zdrowiu szczęście zawisło człowiecze […] Zdrowie zaś ludzkie tak trwałe na świecie Jak wodna bańka, gdy deszcz idzie lecie. MorPamBar I I, 332.